‘Verrassend hoe vaak dandy’s en dictators uit het échte leven ook als romanpersonages opduiken’

Dirk Leyman doet in 'Lezen, een gebruiksaanwijzing' op een aanstekelijke manier aan echte én literaire geschiedenis. © Koen Broos

Van Flauberts Madame Bovary tot Elsschots Tsjip: Dirk Leyman ging in ‘Lezen, een gebruiksaanwijzing’ op zoek naar de reële mensen van vlees en bloed die aan de basis liggen van 50 bekende romanpersonages uit de wereldliteratuur.

Knack.be gaat op zoek naar ideale geschenkboeken voor onder de kerstboom straks. Eerder hadden we het al over ‘Het ABC van Gaston Durnez’ en diens ‘De bolhoed van mijn vader’. Maar ook Dirk Leyman schreef met ‘Lezen, een gebruiksaanwijzing’ een literair cadeauboek dat gegarandeerd op heel wat bijval zal mogen rekenen.

'Verrassend hoe vaak dandy's en dictators uit het échte leven ook als romanpersonages opduiken'
© GF

Dirk Leyman (49) heeft al zijn sporen verdiend als literair journalist bij De Morgen. In ‘Lezen, een gebruiksaanwijzing. De wereldliteratuur in vijftig personages’ (uitgeverij Polis) spit hij zijn favoriete romans en dan vooral hun bekende personages uit op zoek naar de roots in het echte leven. Ondertussen serveert hij ook een knap stukje literatuurgeschiedenis, met goed gekozen fragmenten uit die iconische romans zodat je als lezer gestimuleerd wordt om op zoek te doen gaan naar het hele boekwerk. De begeleidende illustraties van Brecht Evens vormen de spreekwoordelijke kers op de taart. Het boek bevat ook een aantal bijdragen van Charlotte van Hacht en Christophe Vekeman.


Er zijn trouwens de nodige verrassingen bij wanneer Leyman als detective uitvist waar sommige romanfiguren vandaan komen. Of wist u misschien al dat Victor Hoppe, het geschifte hoofdpersonage uit Stefan Brijs‘ ‘De Engelenmaker’, gemodelleerd is naar bestaande dokters-genetici?

Dirk Leyman: Brijs heeft het me ooit zelf verteld hoe hij zijn autistische embryoloog Victor Hoppe heeft gevonden op basis van krantenknipsels over geneticus Karel Illmensee en filantroop-arts Wilhelm Molly. Maar hij staat daarmee zeker niet alleen. De beruchte Madame Bovary uit de gelijknamige roman van Gustave Flaubert is een amalgaam van twee overspelige burgerdames. Idem dito voor de courtisane, alias la grande horizontale Nana van Emile Zola die allicht op drie bestaande luxehoeren was geënt. En Kuifje van Hergé is eveneens een cocktail van drie reële mensen.

U hebt het over 15 Nederlandstalige personages, onder wie 5 Vlaamse als ik goed geteld heb. Maar Kristien Hemmerechts die in ‘De vrouw die de honden eten gaf’ Michèle Martin ten tonele voert en haast altijd echte mensen in haar boeken gebruikt bijvoorbeeld ontbreekt?

Leyman: Kristien Hemmerechts schrijft in die roman te veel één op één, iedereen wist dat dit boek over Michèle Martin ging. Ik ben meer geboeid door meerduidigheid. Neem nu bijvoorbeeld de manier waarop Peter Terrin in ‘Post mortem’ te werk is gegaan met zichzelf en zijn dochtertje dat plots een herseninfarct kreeg. Zijn Emiel Steegman in die roman en zijn personage T. zijn ontdubbelingen van hemzelf, zeg maar. Ook Louis Paul Boon doet iets gelijkaardigs in ‘De Kapellekensbaan’ met Johan Janssens in wie hij zijn journalistieke activiteiten laat spiegelen. Het wordt pas echt fascinerend wanneer bestaande mensen schrijvers zelf bij de hand nemen om hen te verwerken in hun fictie, zoals gebeurd is met Sophie Calle. Zij had Paul Auster gevraagd om haar te laten optreden in zijn romans en uit die wisselwerking ontstaat dan authentieke literatuur. Later deden ze samen kunstprojecten.

Ook Charles Bukowski heeft van Mickey Rourke een papieren antiheld gemaakt?

Leyman: Klopt. Charles Bukowski werd gevraagd om een toneelstuk te schrijven, dat de munitie bood voor een satirische film over Hollywood. Mickey Rourke vertolkte één van de personages en prompt ging Bukowski vervolgens literair aan de slag met Hollywoodverhalen waarin Rourke dan zelf als duidelijk herkenbaar personage opduikt.

De dandy Robert de Montesquiou inspireerde zelfs meer dan één romanschrijver?

Leyman: Joris-Karl Huysmans gebruikte Montesquiou als model voor zijn dandy Des Esseintes in ‘A rebours’, en later duikt diezelfde dandy op bij Marcel Proust als de homoseksuele baron de Charlus en ook nog in het werk van andere Franse romanciers als Jean Lorrain en Edmond Rostand. Het heeft me verrast hoe dikwijls echte dandy’s en dictators in literaire gedaante weer verrijzen. Denk maar aan Stalin die als Napoleon in George Orwells ‘Boerderij der dieren’ wordt opgevoerd maar die ook bij talloze andere schrijvers weerkeert. Gabriel Garcia Marquez had een boontje voor het literair transformeren van bestaande dictators.

Frank Hellemans

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content