Klaus Kreiser – Atatürk. Een biografie

Eerst heette hij gewoon Mustafa. Vervolgens werd het Mustafa Kemal en uiteindelijk Mustafa Kemal Atatürk – vader van alle Turken.

De lijst van alle andere namen en titels waarmee de stichter van de Turkse republiek werd aangeduid, is oeverloos lang. De personencultus rond Atatürk begon al tijdens zijn leven. Zijn portret is ook vandaag in Turkije nog overal te zien.

De Duitse professor Klaus Kreiser publiceerde drie jaar geleden een biografie van Atatürk, die nu in het Nederlands is vertaald. Hij vertelt niet alleen over het leven van de man, maar biedt ook inzicht in de Turkse cultuur en in het boeiende tijdsgewricht waarin Atatürk leefde en dat een kantelmoment was in de recente geschiedenis: de eerste decennia van de twintigste eeuw.

Mustafa Kemal werd in 1880 of 1881 in een bescheiden gezin geboren in de Griekse stad Saloniki, die toen nog deel uitmaakte van het Ottomaanse rijk. Hij ontpopte zich tot een briljant militair en een bevlogen politicus, die na de verloren Eerste Wereldoorlog de Turkse onafhankelijkheid bevocht, het sultanaat opdoekte en de Turkse republiek uitriep.

Atatürk brak met de tradities van de ingeslapen reus en richtte zijn land rigoureus op het Westen. Hij bande het dragen van de fez voor mannen en de gezichtssluier voor vrouwen uit het publieke domein, verplaatste de hoofdstad van Istanbul naar Ankara, verving het Arabische schrift door het Latijnse alfabet en voerde een strijd voor de gelijkberechtiging van de vrouw.

Vrouwen verwierven in Turkije al in de jaren dertig van de vorige eeuw stemrecht – meer dan tien jaar voor dat, bijvoorbeeld, ook in België het geval was. Tegelijk was de assimilatiedruk op minderheden zoals Koerden en Armeniërs in het Turkije van Atatürk groot.

Kreiser vertelt het verhaal nuchter en objectief. Zo vergeet hij niet te vermelden dat Atatürk meer dronk dan goed voor hem was. Hij liet zijn macht niet altijd democratisch legitimeren, maar het Turkije van Atatürk was ook geen dictatuur zoals die van zijn tijdgenoten Benito Mussolini of Adolf Hitler.

Tegelijk beseft Kreiser dat het nieuwe burgerlijk wetboek, waarin in 1926 de basis werd gelegd van het Turkse laïcisme, toen niet bij referendum zou zijn goedgekeurd.

Hubert van Humbeeck