‘Wil Jambon straks wél luisteren naar de Vlaamse kunstenaars?’

‘Kunnen Jambon en de Vlaamse cultuursector opnieuw van nul beginnen? Allebei een beetje water bij de wijn doen?’, vraagt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck zich af na de de uitreiking van de Ultimas.

Weken op voorhand werd al aangekondigd dat de uitreiking van de Ultimas afgelopen dinsdag niet zonder rumoer zou verlopen. De Ultimas, een marketingnaam voor de Vlaamse cultuurprijzen, werden uitgereikt door de minister van Cultuur, en de relatie tussen de minister en de Vlaamse cultuurwereld is op zijn zachtst gezegd moeilijk. Sinds kort is het departement Cultuur in handen van Jan Jambon (N-VA), beter bekend als onze minister-president. Als minister van Binnenlandse Zaken in de vorige federale regering werd Jambon breed gewaardeerd als een kalme, zakelijke bestuurder. Maar als Vlaams minister-president combineert hij, met het regeerakkoord in de hand, nationalistische accenten (waaronder symbooldossiers als een Vlaams museum en een Vlaamse canon) met een streng migratiediscours en stevige besparingen. Die profilering was nieuw voor het hoofd van de doorgaans wat saaiige Vlaamse bestuursploeg, de biotoop van menige grijze muis. Anders dan Kris Peeters (CD&V) of Geert Bourgeois (N-VA) is Jan Jambon als minister-president vanaf dag één voorwerp van debat geweest.

Zeker in cultuurkringen werd het Vlaamse regeerakkoord niet goed onthaald. Meteen na de voorstelling van de Vlaamse begroting werd Jambon de kop van Jut voor de cultuursector, na pijnlijke besparingen in het cultuurbudget. Op de MIA’s – ook een marketingnaam, maar dan van de Vlaamse muziekprijzen – werd de minister-president langdurig uitgejouwd. Jambon stuurde zijn subsidiebeleid een beetje bij, met extra geld voor de projectsubsidies, maar het protest hield aan. Vorige week zei Jozef Deleu, de stichter van het blad Ons Erfdeel (dat nu De Lage Landen heet) die zich al een heel leven inzet voor het Vlaamse cultuurleven, dat het luidruchtige verzet tegen Jambon zonder meer een goeie zaak is. In een interview met Rudi Laermans (KU Leuven) in Knack deze week vraagt de cultuursocioloog zich af wat er met het ‘emancipatoire cultuurflamingantisme’ van de N-VA gebeurd is. Het vrijemarktfundamentalisme, zo is de redenering, heeft het ook in de culturele wereld gewonnen van cultuurspreiding en volksverheffing. En de Antwerpse schilder Luc Tuymans haalde ook in het verleden al zeer zwaar uit naar de N-VA, nog vóór hij afgelopen dinsdag de Ultima voor Culturele Verdienste kreeg, een mooie oeuvreprijs – zeg maar de ultieme Ultima.

De dubbele pet van Jan Jambon is bijzonder. Het is de eerste keer sinds het ontstaan van een aparte Vlaamse regering dat de Vlaamse minister-president ook minister van Cultuur is. Maar het is wel een dubbele bevoegdheid die past bij een partij die cultuur hoog in het vaandel draagt. In de Vlaamse Beweging, waarvan de N-VA een late erfgenaam is, is cultuur altijd cruciaal geweest, als motor van ontvoogding, op weg naar een zelfbewust Vlaanderen. Wie de versterking van de Vlaamse identiteit nastreeft – en al helemaal wie voor de Vlaamse onafhankelijkheid is – heeft er alle belang bij om een eigen cultureel landschap op te bouwen, van schrijvers en muzikanten over cineasten tot tv-scenaristen. Maar hoewel de N-VA er op veel terreinen bijzonder goed in is geslaagd om haar stempel te drukken, blijft de cultuursector hardnekkig weerstand bieden.

N-VA-voorzitter Bart De Wever ziet cultuur al langer als software voor Vlaanderen: een manier om datgene waar Vlaanderen voor staat, of wat het zou moeten worden, vorm te geven. Het is een computermetafoor die duidelijk maakt dat cultuur voor hem een plek van voortdurende strijd is. Wie de software kiest, bepaalt hoe Vlaanderen eruitziet. De metafoor mag dan wel ver verwijderd zijn van het negentiende-eeuwse romantisch nationalisme, de strijd om de Vlaamse ziel is zeker niet minder heftig geworden. Afgelopen weekend nog noemde Joachim Pohlmann, de voormalige rechterhand van De Wever en vandaag kabinetschef van Jambon, in De Standaard cultuur ‘de belangrijkste Vlaamse bevoegdheid’. Met Jan Jambon werd ook cultuur in de strikte zin van het woord een strijdplek voor de Vlaamse kulturkampf.

Kunnen Jambon en de Vlaamse cultuursector opnieuw van nul beginnen? Allebei een beetje water bij de wijn doen? Extra subsidies zullen zeker helpen, want ook veel kunstenaars zullen niet blijven bijten in de hand die hen voedt. Maar er zal ook een gesprek nodig zijn over de toekomst van Vlaanderen. In de Ultimas-bijlage die u deze week in Knack vindt, kunt u lezen hoe kleurrijk, koppig, creatief, dwars, intelligent, aanmatigend, betoverend en ambetant Vlaamse kunstenaars kunnen zijn. Zij gaan het gesprek niet uit de weg. Misschien wil Jan Jambon straks wél luisteren. Het zou een feestelijk nieuw begin zijn.