‘Wie uitpakt met ‘blauw leiderschap’, moet oceanen beschermen in plaats van te vernietigen’

‘Als we niet oppassen, slagen we erin de diepzee te vernietigen voordat we zelfs maar weten wat er allemaal leeft’, schrijft Sofie Luyten van WWF. Ze roept de Belgische overheid op om de houding wat diepzeemijnbouw betreft, grondig bij te stellen.

Soms val je bijna van je stoel als je onze politieke leiders bezig hoort op buitenlandse fora… Op het recente congres van de Internationale Unie voor Natuurbehoud (IUCN) in Marseille werd een resolutie gestemd die oproept tot een moratorium op diepzeemijnbouw, of met andere woorden, het niet toestaan van diepzeemijnbouw tot aan een bepaald aantal voorwaarden wordt voldaan. Ook het Europese Parlement en de Europese Commissie spraken zich eerder al uit vóór een moratorium op diepzeemijnbouw.

Van de overheidsinstellingen van de 55 landen die een stem uitbrachten tijdens dat befaamde IUCN congres stemden echter 6 landen tegen dit moratorium op diepzeemijnbouw, waaronder… België. En hier breekt mijn klomp, want ons land verklaarde zich 2 jaar geleden tot een ‘Blue Leader‘. België zegt zelf “vereerd te zijn om het voortouw te nemen in een ambitieuze groep landen die oproept tot actie in 2021 om onze wereldwijde oceaan te redden in het licht van de klimaatverandering en andere bedreigingen. […] De ‘Blue Leaders’ hebben zich ertoe verbonden om minstens 30% van de wereldoceaan te beschermen en een sterk nieuw VN-verdrag te bepleiten voor de open zee.”

Vrij duidelijk, niet? Wel, ik heb het blijkbaar verkeerd begrepen. België als Blue Leader vertoont een ander soort leiderschap, eentje die de vrijheden van – in dit geval – een groot Belgisch bedrijf wil vrijwaren en de menselijke voetafdruk op de onbekende en kwetsbare diepzee-ecosystemen enkel zal doen toenemen.

Wie uitpakt met ‘blauw leiderschap’, moet oceanen beschermen in plaats van te vernietigen.

Het mag duidelijk zijn: ik ben fan van de diepzee, ook al heb ik er nooit iets van gezien met eigen ogen – het is er immers pikkedonker. Ik vind het een fascinerende wereld met al die levende fossielen waarvan sommige nog stammen uit het tijdperk van de dinosaurussen. Mysterieuze en verbazingwekkende schepsels zoals de spookhaai, de vampierinktvis en grootbekaal hebben zich op wonderbaarlijke wijze aangepast aan de heersende extreme omstandigheden. Met ogen op stelen, lichtgevende organen of reusachtige bekken met vlijmscherpe tanden zijn ze misschien niet moeders mooisten, maar fascinerend, dat des te meer.

GSR, dochter van de Belgische baggeraar DEME, investeerde reeds miljoenen in het exploreren van diepzeemijnbouw. Of ‘diepzee oogst’ zoals zij verkiezen te zeggen, want dit klinkt natuurlijker en minder invasief in de oren. Kan u het zich voorstellen dat men machines ter grootte van een huis 6km diep langs stalen kabels naar beneden moet laten? Deze doorploeteren de ongerepte zeebodem en verzamelen de polymetallische knollen die de zeer gegeerde mineralen waaronder kobalt, nikkel, koper en mangaan bevatten. De oceaanbodem waar alles stil en donker is, maar desondanks wemelt van uniek leven, wordt omgewoeld en verstoord. Sedimentwolken bedekken glassponzen en diepzeewormen onder een dikke laag en dat kilometers ver. De impact op de voedingscyclus? Onbekend. De impact op eventuele ecosysteemdiensten? Onbekend. De impact op het klimaat of de oceaanstromingen? Onbekend.

De signalen die wetenschappers de wereld insturen zijn nochtans allesbehalve geruststellend. Zo stelden wetenschappers in de diepzee nabij Peru vast dat na 26 jaar de sporen van een experiment nog steeds duidelijk aanwezig waren en dat het diepzee-ecosysteem verstoord bleef met substantieel minder soorten onderaan de voedselketen. Dit suggereert dat diepzeemijnbouw onomkeerbare veranderingen in het mariene voedselweb kan veroorzaken. Kortom, als we niet oppassen, slagen we erin de diepzee te vernietigen voordat we zelfs maar weten wat er allemaal leeft.

Volgens de enkele bedrijven in kwestie zijn deze mineralen onontbeerlijk om de almaar stijgende vraag naar vooral batterijen en chips voor elektronica te stillen. Het zal echter nooit genoeg zijn. Daarom moeten we anders en grootser durven denken en massaal switchen naar een sterke circulaire economie en inzetten op radicale productinnovaties. Maar deze bedrijven pakken het aan als vanouds: met beloftes van hoge winstmarges worden nieuwe investeerders in de diepzeemijnbouw business aangetrokken. Zij riskeren echter het lot van Nautilus te ondergaan: in plaats van onbeperkte toegang tot de zeer gegeerde mineralen, ging dit Canadese bedrijf ten onder door protesten van lokale gemeenschappen die onder andere de impact op hun visgronden en toerisme vreesden. Uiteindelijk deed de ondempbare financiële diepe put Nautilus de das om. Interessant om weten is dat ook GSR sinds haar oprichting in 2012 jaar na jaar verlieslatend is.

Maar fair enough: DEME/GSR kan zijn eigen rekeningen maken. Van onze regeringsleiders mogen we toch iets meer deontologie verwachten. Enerzijds geen kans ongelegen laten om op internationale fora de Blue Leader titel in de verf te zetten en tegelijkertijd en systematisch via het faciliteren van diepzeemijnbouw de oceaan in gevaar brengen. Tja, ik had ‘Blauw’ Leiderschap toch anders begrepen. Na wat zelfreflectie kan ik het ook begrijpen als het leiderschap voor meer vrije markt waarin de overheid zich terughoudend opstelt.

Klinkt dit overtuigender? Weer mis! België treedt sinds 2013 op als sponsorstaat voor DEME/GSR – een beslissing overigens genomen zonder enige publieke inspraak, ondanks het feit dat dit een commerciële activiteit betreft in een gebied dat valt onder het gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid. Het behoort aan allen en niemand toe. Als sponsor stelt de Belgische Staat zich momenteel financieel en juridisch garant voor de exploratieve activiteiten van DEME/GSR. Is dat de rol die onze staat moet spelen? Met alle kennishiaten die er bestaan over dit wonderbaarlijke ecosysteem? Een Blue Leader investeert in bescherming van de oceaan, niet in de vernietiging.

Het tij kan nog keren. In 2023 heeft de Belgische overheid een jaar lang een zitje in de VN-autoriteit die toeziet op de zeebodem in internationale wateren. Daar kan ze de leiding nemen in de steeds groeiende groep van landen die zich uitspreekt voor een moratorium en haar rol van échte Blue Leader waarmaken, of… de belangen van enkele bedrijven blijven verdedigen.

De Belgische overheid herziet momenteel ook haar nationale wetgeving op diepzeemijnbouw. Ook daar heeft ze een kans om een voortrekkersrol op te nemen en de bescherming van de diepzee als prioriteit te nemen. Daarnaast kan België investeren in meer fundamenteel wetenschappelijk diepzee-onderzoek naar soorten, habitats en ecologische processen zodat het steeds de meest recente wetenschappelijke info kan nemen als basis voor haar beleidskeuzes.

Tot slot, voor degenen die te jong of te oud zijn voor een Nemo-fascinatie, misschien hecht u meer waarde aan het leiderschap van Samsung SDI, BMW Group, Volvo Group, Google en Philips? Wel, ook zij onderschreven recent het moratorium op diepzeemijnbouw.

Sofie Luyten is Deputy-CEO van WWF België.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content