Drones boven militaire bases, luchthavens en kerncentrales beheersen al een week het Belgische nieuws. Volgens experts trekken we te snel conclusies. ‘Vaak gaat het wellicht niet eens over drones. En dat Rusland hierachter zit, is twijfelachtig. Ze hebben er weinig bij te winnen.’
De luchthavens van Zaventem, Luik, Oostende, Deurne, Florennes en Schaffen. De haven van Antwerpen, de Koninklijke School voor Onderofficieren in Sint-Truiden en het nucleair onderzoekscentrum in Mol. De legerkazernes van Heverlee, Kleine-Brogel en Elsenborn. Op al die plekken zouden recent drones gespot zijn.
Dat er op een aantal van die locaties écht drones zijn gespot, staat vast. Maar volgens experts zijn er wellicht ook valspositieve waarnemingen. Zo werd de dronemelding bij de luchthaven van Deurne ondertussen al teruggetrokken. Drie vragen aan experts.
1. Zijn het wel allemaal drones?
Mathieu De Meyer is docent drones aan de Hogeschool Vives. ‘Er zijn zeker drones waargenomen de voorbije dagen, maar véél dronewaarnemingen zullen valspositief zijn. Daarover horen we nu weinig.’
‘Elk lichtje aan de nachtelijke hemel interpreteren mensen nu als een drone, maar dat kan ook een helikopter, een vliegtuig of een heleboel andere zaken zijn. Als iemand de politie contacteert met een “dronewaarneming” en zij sturen een politiehelikopter, krijg je plots honderden mensen die een licht hebben gezien aan de hemel. Dat zorgt voor meer verwarring en kan hysterie veroorzaken.’
Marina Miron, onderzoeker defensiestudies aan het King’s College in Londen, deelt die mening: ‘De meeste mensen kunnen geen drone herkennen. En als media berichtten over “drones die van Rusland zouden komen”, ziet plots iedereen overal drones.’
Het bewijs voor dronewaarnemingen is soms vederlicht. ‘Veel beelden zijn heel wazig’, zegt De Meyer. ‘Gisteren zag ik een amateurvideo van iemand die dacht dat hij een drone zag, maar ik ben redelijk zeker dat het een politiehelikopter was.’ Beelden die Het Nieuwsblad verspreidde van een ‘drone’ bij Brussels Airport tonen volgens een militair expert een zwarte politiehelikopter die meestal gestationeerd is bij het nabijgelegen Melsbroek.
Op beelden die Het Laatste Nieuws verspreidde zou volgens hun berichtgeving dan weer een VTOL-drone (vertical take-off and landing, nvdr) te zien zijn aan de luchthaven van Zaventem. De Meyer: ‘Die beelden zijn zeer wazig. Op basis daarvan kan ik niet met zekerheid zeggen dat het over een bepaald type drone gaat. En áls dat toch een VTOL is, dan impliceert dat alleen dat zo’n drone iets verder kan vliegen. Het is nog géén indicatie dat die militair wordt ingezet. Belgische bedrijven gebruiken die bijvoorbeeld voor transport. Zelfs een droneamateur met voldoende kennis van zaken kan die in elkaar zetten.’
2. Zit Rusland achter de drones?
Defensieminister Theo Francken (N-VA) zegt dat de drone-incidenten ‘geen werk van amateurs’ zijn. Volgens VRT NWS stellen bronnen binnen de veiligheidsdiensten dat er ‘geen redelijke twijfel meer mogelijk is’ dat Rusland achter de dronevluchten zit. Maar een officiële verdachtmaking van onze veiligheidsdiensten richting Rusland is er niet.
Dat de drones van Russisch grondgebied komen, is door hun beperkte actieradius uitgesloten, zegt Miron. ‘We hebben ook geen bewijs dat ze opstegen vanop de Russische schaduwvloot in de Noordzee. Dat de Russische militaire inlichtingendienst GRU mensen in België rekruteert om tegen betaling een paar drones te lanceren vanuit België of zijn buurlanden is theoretisch mogelijk. Dat soort freelancers werd al vaker ingeschakeld in Europa. Het kán, maar tot op heden is er geen enkel bewijs voor.’
‘Veel Belgen hebben drones. Pas als de politie zo’n drone-operator kan linken aan de GRU en een betaling vindt in cryptomunten, kunnen we zeker zijn dat de Russen hier een hand in hebben. Voorlopig is dat speculatie.’
‘Uiteraard is de situatie niet onder controle. Maar wat moet je anders zeggen als politicus?’
Militair-strategisch zou het volgens Miron een domme zet van Rusland zijn. ‘België – en bij uitbreiding de hele NAVO – is niet goed gewapend tegen drones. Dat weet Rusland al. Waarom zou Rusland die zwakte, die het later volop zou kunnen misbruiken, extra blootleggen met een voorafgaande waarschuwing met minieme impact?’
Spionage dan? ‘Rusland heeft een zeer goed zicht op de capaciteiten van de NAVO. Het heeft geen dronevluchten nodig om onze infrastructuur in kaart te brengen.’
‘Het feit dat iedereen naar Rusland kijkt, kan ook een opportuniteit bieden voor non-state actors zoals terroristen’, waarschuwt Miron. ‘Zij kunnen nu operaties uitvoeren onder de neus van de Belgische ordediensten, want die schrijven ze toch toe aan Rusland.’
‘Nu overhaast concluderen dat Rusland hierachter zit is bovendien gevaarlijk, want het kan een domino van gebeurtenissen in gang zetten. Over vijftig jaar, als de militaire geheimen gedeclassificeerd worden, blijkt misschien dat de Oekraïense geheime dienst SBU met een valsevlagoperatie verantwoordelijk is voor deze drone-incidenten in Europa. De SBU is daartoe in staat.’
‘De afwachtende houding van België over de bevroren Russische activa bij Euroclear kan Oekraïne ertoe aanzetten om met dit soort acties de psychologische druk op de Belgische bevolking op te drijven. De hoop is dan dat België een hardere houding tegenover Rusland aanneemt en die tegoeden vrijgeeft. In oorlogsvoering zijn dingen vaak helemaal anders dan ze eerst lijken.’
3. Hebben we ‘alles onder controle’?
‘We hebben de situatie onder controle’, zei minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) na de Nationale Veiligheidsraad op donderdag.
‘Uiteraard is de situatie niet onder controle’, stelt Miron. ‘Maar wat moet je anders zeggen als politicus? “We hebben geen idee hoe de dronedreiging aan te pakken en we hebben geen capaciteiten om de drones neer te halen?” Die eerlijkheid zou geapprecieerd worden, maar dan volgt ontslag. Nog meer paniek zaaien kun je natuurlijk niet doen. Ook de Russen, Chinezen en Iraniërs luisteren mee.’
‘Alle NAVO-landen hebben jarenlang te weinig geïnvesteerd in elektronische defensie. We hebben weinig jammers, die de frequentie waarop een drone opereert kunnen verstoren of blokkeren, en ze functioneren niet voor elk type drone. Drones neerschieten is uiterst moeilijk, want kleinere drones zijn soms niet te onderscheiden van vogels. En als je ze raakt, veroorzaken ze schade op de grond.’
‘We hebben dringend een geïntegreerde aanpak voor de dronedreiging nodig. Die zal bestaan uit verschillende opties: van afweer bij militaire bases tot detectiesystemen bij vlieghavens. Zelfs met zo’n gelaagde dronedefensie zul je nooit 100 procent beschermd zijn. De dronetechnologie evolueert ontzettend snel. Aan het front in Oekraïne zijn er elke week andere drones en antidronewapens. Nu experimenteren ze bijvoorbeeld met laserwapens.’
De ministerraad gaf vrijdag nog geen definitief groen licht voor het counterdroneplan van Francken. De Meyer: ‘In ieder geval moeten we oppassen met het overhaast installeren van antidronesystemen, want er is momenteel nog geen allesomvattende oplossing. In Engeland gebruikten ze enkele jaren geleden een elektromagnetisch veld om drones bij een luchthaven uit te schakelen. Onbedoeld hebben ze daarmee heel wat vliegtuigen en dure technologie beschadigd. De remedie kan dus erger zijn dan de kwaal.’
Hoe bereiden we ons voor op de droneoorlog? ‘Met dure, hoogtechnologische drones ben je in Oekraïne niets’