‘Regels handhaven is veel meer dan boetes uitschrijven: motiveren helpt, mensen afdreigen niet’

‘Weinig subtiel wordt elk overheidsfalen in deze coronacrisis doorgeschoven naar de burger’, schrijven Veerle Wouters en Hendrik Vuye, die vinden dat de verantwoordelijken te weinig kritisch bevraagd worden in de audiovisuele media.

16 maart: ‘Nous sommes en guerre‘. Het is oorlog! De woorden zijn van president Macron. Dit is je reinste onzin. Er is een gezondheidscrisis, geen oorlog. Een oorlog kan men niet winnen met anderhalve meter afstand houden en op drukke plaatsen een mondmasker te dragen. Maar de toon is gezet, het beeld is er. In Frankrijk worden de corona-maatregelen uitgevaardigd door de ‘Conseil de Défense‘, net alsof het een echte oorlog is. De leden zijn gebonden door het staatsgeheim (‘secret-défense’). Het democratisch deficit is reuzegroot.

Bij ons is het parlement technisch werkloos, ook wij zijn in ‘oorlog’. Onze ‘Conseil de Défense‘ is het Overlegcomité, niet de Kamer. Reeds maanden vragen grondwetsspecialisten om een Pandemie-wet. Hij is er niet. Er zijn 150 Kamerleden. Geen enkel Kamerlid heeft een voorstel tot Pandemie-wet ingediend. Zelden heeft een instelling haar nutteloosheid zo bewezen. Tenzij misschien de Raad van State, die de rechtsbescherming in corona-tijden dicht in de buurt van niveau nul brengt. Niet de Kamer, niet de Raad van State, maar de virologen controleren regering en Overlegcomité. Het scenario is gekend. Van zodra een nieuwe vergadering van het Overlegcomité in aantocht is, wordt de druk opgevoerd met een tsunami van virologen op radio en TV. In het Franstalig landsgedeelte omschrijft men dit als ‘la méthode Van Ranst’.

De boemerang van de Texasrakkers

Tijdens de eerste lockdown schieten ze als paddestoelen uit de grond: de Vlaamse sheriffs. Met luid brullende verklaringen halen ze makkelijk de media. Pieter De Crem (CD&V) steekt regelmatig een sermoen af over nultolerantie inzake bankjezitten. Gouverneur Carl Decaluwé (CD&V) zet de kust achter een ijzeren gordijn en komt in juli zelfs terug uit vakantie om het treinverkeer naar het zeetje te regelen. ‘Geef mij maar een aanpak op z’n Chinees: 16 weken alles op slot’, zegt hij aan het einde van het jaar in Het Laatste Nieuws. Zou hij beseffen dat er in zijn Chinese aanpak geen plaats is voor een ambtenaar die tijdens het drukke kustseizoen en in volle sanitaire crisis op vakantie is in Portugal?

De toon is gezet en de toon blijft. Bart Tommelein (Open VLD) waakt over de bomma tijdens Kerst, Carl Decaluwé (CD&V) droomt van een luchtspektakel van drones op Kerstnacht (zoals in zijn geliefde China), Cathy Berx (CD&V) telt pizzadozen, Bart De Wever (N-VA) gaat woningen betreden op basis van de Wet Openbare Gezondheid en wie tegenstribbelt, wordt door Annelies Verlinden (CD&V) omschreven als een ‘juridisch neuzelaar’.

De sheriffs blijken wereldkampioenen boemerang werpen. Pieter-van-wie-we-niet-op-een-bankje-mochten-zitten, ging zelf op een bankje zitten, in een restaurant dan nog. Bart die op bomma-jacht was, had zelf als bompa de regels toch niet zo goed begrepen. Carl krijgt van het college van procureurs-generaal te horen dat zijn drone-dromen buiten alle proportie zijn. De andere Bart, krijgt te horen dat de Wet Openbare Gezondheid niet bestaat. Overigens, geen enkele journalist had de moeite genomen dit even na te kijken. Dit zegt wel heel veel over de media-aanpak van deze corona-crisis. We wachten nog op de resultaten van de pizzadozen-telling van Cathy, maar de eerste exitpolls leren dat ook Antwerpenaren geen pizza eten op Kerst.

Deze excellenties zijn ‘in oorlog’. Ze zien zichzelf als de opperbevelhebber van dienst. Jean-Marie Dedecker beschreef eind vorig jaar nog het verloop van een politieoverleg voorgezeten door gouverneur Decaluwé. Voor de eindejaarsperiode kondigde Decaluwé ook stoer de nultolerantie aan in winkelstraten, en voegt er aan toe: ‘As ge’t nu noch nie wét’. De Decaluwé-doctrine is de eenvoud zelve: hoe meer boetes, des te beter de handhaving en het mag altijd een beetje meer zijn.

Alleen is dit niet zo. Handhaven is veel meer dan boetes uitschrijven. Boetes zijn er voor de hardleerse overtreders: de covid-idiots en de lockdown-fuifbeesten. Wanneer iemand in een winkelstraat zijn mondmasker vergeten is op te zetten en een agent vraagt het op te zetten, is die agent ook aan het handhaven. Het doel is bereikt en alleen dat telt eigenlijk. Handhaven is ook mensen motiveren. Motiveren helpt, mensen afdreigen niet.

Politieagenten zijn er niet allemaal op uit om bomma’s aan de kerstdis een boete te geven. Gelukkig maar. Of zoals een anonieme agente het in het nieuws formuleerde: ‘Daarvoor ben ik niet bij de polies gegaan’. Een wijze dame, deze agente, alvast veel wijzer dan alle sheriffs samen.

Uiteindelijk worden de sheriffs teruggefloten door het college van procureurs-generaal en minister van Justitie Van Quickenborne (Open VLD): drones inzetten kan niet en huisbetredingen blijven aan strikte regels onderworpen. Zo hoort het in een democratie. Indien er tijdens de corona-crisis een orgaan de rechtstaat een grote dienst heeft bewezen, dan is het zonder twijfel het college van procureurs-generaal. Alleen, de wijze procureurs kregen veel minder media-aandacht dan de brullende sheriffs.

VRT en VTM: ‘Nodig eens een BV uit’

VRT en VTM brengen het nieuws zoals ze dat al jaren doen: ‘nodig eens een BV uit om er een praatje mee te maken’. Deze keer zijn het Bekende Virologen. Van het ochtendgloren tot zonsondergang zijn ze in de ether. Zoals het BV’s betaamt zie je ze overal: bordjes draaien in Het Rad, plaatjes aankondigen op de radio, NINA-vrouw van het jaar, een dubbelinterview met de echtgenote en zelfs het wel en wee van hun kerstboom doet de drukpersen draaien. F.C. De Virologen steekt F.C. De Kampioenen naar de kroon.

In Frankrijk slaagt Macron er niet in om de vaccinatie uit te rollen. De vaccinatie verloopt er nog trager dan bij ons. De ‘nous sommes en guerre‘-retoriek ontploft Macron in volle gezicht. Op Franse zenders als France2 en LCI wordt Macron genadeloos neergesabeld: waar is de opperbevelhebber nu? We zijn toch in oorlog?

De overheid faalt ook bij ons, maar het verhaal wordt anders gebracht. Tijdens de eerste golf waren er geen mondmaskers. Geen nood, een Bekende Viroloog legt uit: ‘Dat zijn maskertjes voor de hersenen, en niet zozeer voor de luchtwegen’. De toon is gezet. Als de overheid faalt, bijvoorbeeld inzake contactonderzoek, brononderzoek, corona-barometer, controles aan de grenzen, aankoop van voldoende vaccins… wordt dit met expertise door de Bekende Virologen naar de vergeetput gerelativeerd. Uiteindelijk hebben we er niet zo veel aan: ‘Het is ons gedrag dat het verloop van de curve bepaalt’.

Weinig subtiel wordt elk overheidsfalen doorgeschoven naar de burger.

Het verschil met Frankrijk kan nauwelijks groter zijn. Macron en zijn Minister van Volksgezondheid Olivier Véran worden op alle zenders een ‘stratégie escargot’ verweten. Nu spreekt men zelfs over ‘le scandal d’Etat’. Niet zo bij ons. Onze zenders zijn al tevreden als ze beeldjes mogen schieten van Jos. In Frankrijk waren er beeldjes van Mauricette, maar dit belet niet dat er ook een inhoudelijk debat is over de vaccinatie-slakkengang. Bij ons niet of nauwelijks. De vaccinatiecampagne schiet maar niet uit de startblokken, maar zelfs dat is geen overheidsfalen. Een Bekende Viroloog legt uit: ‘Mensen moeten er rekening mee houden dat het opgestart en opgeschaald wordt met oog voor kwaliteit. Dat hele proces van ontdooien en bewaartijd, men moet dat in de vingers hebben’. Neen hoor, dit was niet in een satirisch programma, maar gewoon in De Ochtend.

Vergelijkingen met andere landen die sneller zijn, worden afgedaan met ‘Ik ga hun rekening niet maken’. Kers op de taart, onze trein der traagheid biedt zelfs voordelen: ‘Het positieve verhaal is dat wij horen vanuit de woonzorgcentra een gigantische bereidheid om dat goed te doen’. Onze trage start is zelfs een teken van ‘zorgvuldigheid’. De zeurende burger moet meer ‘respect’ tonen. Opnieuw wordt het overheidsfalen doorgeschoven naar de burger: stop met zeuren, betuig respect.

Je zou wel denken dat dit de eerste vaccinatie ooit is. En toch, de uitleg passeert bijna altijd met groot gemak. VRT en VTM gedragen zich doorgaans als influencers die de boodschap kritiekloos de ether insturen. ‘Dank u wel Bekende Viroloog, blij dat we U steeds mogen bellen. Tot de volgende keer en dat zal heel binnenkort zijn’.

Als we de nieuwsmakers van VTM en VRT iets toewensen voor 2021, dan is het dat ze nu en dan eens naar een Franse zender kijken. Daar zullen ze zien dat het ook anders kan, met inhoudelijke debatten. Bij ons is het debat vernauwd tot een praatje met een Bekende Viroloog. Is alles dan slecht? Zeker niet. Katty Allaert en Koen Wauters van de VRT-wetenschapsredactie steken er met kop en schouders boven uit. Ze brengen feiten, niets dan feiten. Ze combineren nuchterheid en soberheid in hun communicatie. Het kan dus anders. Meer van dat aub!