Vrijdag zit het kernkabinet opnieuw samen. Premier Bart De Wever (N-VA) wil tegen 26 december een akkoord over de begroting. Maar wat gebeurt er als dat niet lukt? Knack schetst 5 scenario’s.
Op 6 november trok Bart De Wever (N-VA) naar het Paleis. Nadat hij zijn tanden had stukgebeten op het begrotingsakkoord, ging hij ‘rapporteren’ bij koning Filip. ‘We hebben 50 dagen gevraagd – en die onszelf ook toegekend, laten we eerlijk zijn – om een akkoord te sluiten over een meerjarenbudget’, zei hij vorige week in de Kamer.
Die periode van 50 dagen ‘zal niet worden verlengd’, aldus De Wever. Met andere woorden: als er op 26 december geen kerstakkoord is, dan is het gedaan met de regering.
Tegen die datum moet De Wever dus een akkoord gezocht en gevonden hebben over 10 miljard euro tegen 2030. Zoals bekend hebben regeringspartijen N-VA, Vooruit, CD&V, MR en Les Engagés het moeilijk met de voorstellen die op tafel liggen, zoals een btw-verhoging en een aanpassing van de index. Volgens regeringsbronnen werkte De Wever de afgelopen dagen in de luwte, en reikte hij ook de hand naar MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, die het meest ostentatief dwarsligt.
Maar welke mogelijke scenario’s kan de Wetstraat verwachten de komende 35 dagen? Een overzicht.
Scenario 1: de regering vindt een akkoord
Het meest optimistische scenario. Tegen 26 december – of liefst wat vroeger – hebben de Arizona-partijen een begrotingsakkoord op zak. Zowel premier De Wever als de regering kan voort.
Let wel, of er nu een akkoord komt of niet: volgend jaar zal wel aanvangen met een budget van voorlopige twaalfden. ‘Dat komt omdat de regering te laat zal zijn met de begroting voor 2026’, zegt politoloog Nicolas Bouteca (UGent). In het parlement sprak De Wever al over een trimester, dus de eerste drie maanden van 2026.
Normaliter zijn voorlopige twaalfden, waarbij elke maand slechts een twaalfde van het budget van het voorgaande jaar mag worden uitgegeven, voorbehouden voor een regering in lopende zaken. Voor een ploeg met volheid van bevoegdheden is dat een blamage.
‘Dit had vermeden kunnen worden’, zegt Bouteca. ‘Ook grote hervormingen, zoals die in de pensioenen, zullen niet op tijd goedgekeurd worden. Daardoor verliezen we miljoenen aan besparingen. Achteraf bekeken was het misschien toch een fout om al die dossiers aan elkaar te koppelen.’
Scenario 2: geen akkoord, nieuwe verkiezingen
Op 6 november is De Wever naar het Paleis getrokken met de vraag: ‘Sire, geef mij 50 dagen.’ Tot nu toe heeft de eerste minister niet letterlijk gezegd dat hij het ontslag van zijn regering zal aanbieden. In De Zondag deed zijn fractieleider Axel Ronse dat voor hem: ‘Als het niet lukt tegen Kerstmis, is het aan de kiezer.’
Vooruit-voorzitter Conner Rousseau claimde dat zijn draaiboek voor nieuwe verkiezingen al klaarligt. Dat schoot in het verkeerde keelgat bij zijn CD&V-evenknie Sammy Mahdi. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez schermt voortdurend met mogelijke MR-lijsten in Vlaanderen, die mogelijk de Open VLD en de N-VA pijn kunnen doen.
Hoewel iedereen benadrukt geen zin te hebben in nieuwe verkiezingen, duikt het campagnespook toch al op.
Maar krijgen we dan zo gemakkelijk nieuwe verkiezingen? Niet echt. ‘De koning zal het ontslag van De Wever in beraad houden’, zegt Bouteca. ‘Op korte termijn zal men pogen om iedereen opnieuw rond de tafel te krijgen.’
Als zelfs dat mislukt, krijgen we nieuwe verkiezingen. ‘Maar dan moet de Kamer daar wel zélf mee akkoord gaan’, zegt grondwetsexpert Stefan Sottiaux (KU Leuven). Sinds de jaren 90 kan de regering het parlement niet meer zo gemakkelijk ontbinden. ‘Daar zijn nu 76 jastemmen voor nodig op 150 Kamerleden. De Kamerleden moeten dus zélf hun toekomst in de handen van de kiezer leggen.’
Dat is een van de redenen waarom vervroegde verkiezingen de laatste decennia zo weinig zijn voorgekomen. ‘Maar als alles vastzit, rest er soms geen andere optie dan een nieuwe stembusgang’, zegt Bouteca. Nadat de Kamer zichzelf heeft ontbonden, moeten er binnen de veertig dagen verkiezingen volgen. In dit geval dus wellicht in februari. ‘Al vermoed ik dat veel kiezers zullen thuisblijven uit onvrede.’
Scenario 3: geen akkoord, wel een nieuwe coalitie
Als verkiezingen niet gewenst zijn, dan zijn er nog andere opties. ‘Er zijn geen nieuwe verkiezingen nodig om een nieuwe regering te vormen’, zegt Sottiaux. ‘De koning kan zelf een verkenner, informateur of formateur aanstellen.’
Die kan een nieuwe meerderheid zoeken, die dan opnieuw het vertrouwen moet vragen aan het parlement.
Mathematisch gezien kan Vooruit bijvoorbeeld worden ingeruild voor de Open VLD. Maar dan heeft die coalitie amper een zetel op overschot. ‘Daardoor kan elk parlementslid de boel blokkeren’, zegt Bouteca. ‘De vraag is ook of de Open VLD er zelf zin in heeft, net nu de partij haar tweede adem lijkt te hebben gevonden in de oppositie.’
Scenario 4: geen akkoord, wel een nieuwe premier
Het Vlaamsgezinde weekblad ’t Pallieterke kwam met een innovatieve constructie: ‘Arizona bis met een nieuwe eerste minister?’ Het (onbevestigde) gerucht doet al een tijdje de ronde: alleen de premier zou zijn ontslag aanbieden, niet de regering in haar geheel. ‘De Wever kan zich dan terugtrekken op het Schoon Verdiep en zijn functie van Antwerpse burgemeester weer opnemen’, aldus ’t Pallieterke.
Eerst en vooral lijkt het grondwettelijk gezien moeilijk dat De Wever op persoonlijke titel zijn ontslag indient, zegt Sottiaux. ‘Als hij om niet-persoonlijke redenen aftreedt, is het de bedoeling dat de hele regering ontslag neemt. De premier heeft over het regeerakkoord onderhandeld, en is scheidsrechter bij conflicten in de regering. Als hij wegvalt om politieke redenen, dan betekent dat het einde van de regering.’
Maar daar is opnieuw de koning. Die kan, zoals gezegd, iemand het veld insturen om de formatie nieuw leven in te blazen.
Het verleden biedt mogelijk inspiratie. Een voorbeeld. In 1981 bood CVP (nu CD&V)-premier Wilfried Martens het ontslag van zijn regering – de regering-Martens IV – aan. Tussen haakjes: toen lag, net als vandaag, een aanpassing aan de automatische indexering mee aan de basis van het regeringsconflict. Het ontslag werd aanvaard door koning Boudewijn. Maar in plaats van nieuwe verkiezingen stuurde de koning een formateur het veld in: Mark Eyskens.
Eyskens, die premier werd, smeedde een coalitie van precies dezelfde partijen als die van Martens IV, een regering van christendemocraten en socialisten. ‘Het regeerakkoord dat op maandag 6 april aan de partijbureaus werd voorgelegd, was in feite een duplicaat van het vorige’, schreef Wilfried Martens in zijn memoires. Martens verdween in de coulissen, maar keerde enkele maanden later alweer terug als premier omdat de regering-Eyskens er weinig van bakte. Vindt De Wever inspiratie in de jaren 80?
Scenario 5: geen akkoord, lopende zaken
Als geen van bovenstaande denksporen wordt gevolgd, kan er nog altijd voortgewerkt worden in lopende zaken. In principe zelfs tot de volgende verkiezingen in 2029 – al lijkt dat politieke fictie.
Ons land heeft in de laatste decennia wel wat ervaring met die werkwijze. Zo was Yves Leterme (CD&V) premier in lopende zaken tijdens de langste formatie ooit: de 541 dagen in 2010 en 2011 die voorafgingen aan de regering-Di Rupo. ‘In die periode is men flexibeler geworden wat betreft de omgang met lopende zaken’, zegt Sottiaux. ‘Zolang er een parlementaire meerderheid was, kon er worden voortgewerkt. Leterme diende zelfs een begrotingswet in.’
In principe kan de pensioenhervorming van Arizona dus ook in lopende zaken worden goedgekeurd. Zolang er maar een parlementaire meerderheid is.
