De regering-De Wever is op zoek naar 10 miljard euro en wil dat geld halen door een hervorming van de index, een hogere btw, een lagere groeinorm in de zorg en een strenge aanpak van langdurig zieken. Maar er circuleren nog andere mogelijkheden – van links tot rechts, van realistisch tot ronduit controversieel. De tien alternatieven die het meest in het oog springen.
Het is stil over de begroting, volgens sommigen omdat er niet wordt onderhandeld, maar ‘het is vaak als je niks ziet, dat het meeste gebeurt’, aldus premier Bart De Wever (N-VA). Het is nog altijd de bedoeling om tegen 2029 10 miljard euro te vinden en zo te voldoen aan de Europese uitgavennorm. De premier spreekt over een ‘klavertjevier’, vier kernmaatregelen die samen minstens 6 miljard moeten opleveren.
Het klavertjevier
1. Vermomde indexsprong. De automatische indexering van lonen en uitkeringen is een heilige koe in België. Alles stijgt mee met de levensduurte, wat de koopkracht beschermt, maar ook de overheidsuitgaven opdrijft. Men denkt nu een indexsprong, al mag die zo niet worden genoemd.
Er zijn talloze varianten. Bijvoorbeeld: de sprong alleen toepassen op de hoogste lonen, zodat lage en middeninkomens gespaard blijven en mee blijven stijgen met de inflatie. Of enkel op uitkeringen, om werkenden te ontzien en de prikkel tot werken te behouden. Of een indexsprong in centen in plaats van procenten, zodat iedereen een beetje meer krijgt, maar de hogere inkomens in verhouding tot hun inkomen minder dan de lagere inkomens.
Afhankelijk van de gekozen formule zou zo’n indexhervorming 2 tot 3 miljard euro kunnen opleveren. Voor Vooruit ligt dit moelijk, want die partij wil de koopkracht bewaren.
2. Harmonisering btw. België heeft een kluwen van btw-tarieven: 0, 6, 12 en 21 procent, met ontelbare uitzonderingen. Volgens Europa loopt ons land daardoor zo’n 7,5 miljard mis. Er moet dus een btw-hervorming komen – maar welke? Het vaakst geciteerde idee: de lagere tarieven van 6 en 12 procent schrappen en vervangen door één uniform tarief van 9 of 10 procent. Dat zou tussen de 1,5 en 3 miljard euro opleveren.
Er wordt nu aan gedacht om het hoogste btw-tarief op te trekken tot 22 procent. Vooruit lijkt daarmee te kunnen leven, maar voor de MR blijft elke verhoging taboe.
De MR ziet dit als een pure belastingverhoging en ‘de Belgen betalen al genoeg belastingen’, vindt voorzitter Georges-Louis Bouchez. Ook Vooruit is tegen, omdat het de koopkracht van gezinnen aantast, vooral bij basisproducten als voeding.
En dus wordt er nu aan gedacht om het hoogste btw-tarief van 21 procent op te trekken tot 22 procent. Dat moet 1,65 miljard opbrengen. Vooruit lijkt daarmee te kunnen leven, maar voor de MR blijft elke verhoging taboe.
3. Lagere groeinorm zorg. Door de vergrijzing zullen niet alleen de kosten voor de pensioenen maar ook voor de gezondheidszorg stijgen. Daarom is voor de kosten van de gezondheidszorg een groeinorm vastgelegd: de maximale jaarlijkse stijging boven op de indexering, de stijgende levensduurte.
Bij de regeringsvorming werd beslist dat het budget van de gezondheidszorg geleidelijk aan mocht stijgen naar 3 procent in 2029 boven op de indexering. Nu is er sprake van om die groeinorm te beperken tot 2 tot 2,5 procent per jaar. Dat ligt moeilijk voor Vooruit, CD&V en Les Engagés.
4. Strengere aanpak langdurig zieken. Vandaag zitten zo’n 586.000 werknemers en zelfstandigen langer dan een jaar thuis met een ziekte-uitkering. Dat kost de overheid dit jaar meer dan 11 miljard euro. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft een plan om de groei van het aantal langdurig zieken te beperken. Daarvoor wordt aan alle betrokkenen – zieken, artsen en bedrijven – inspanningen gevraagd. Dat zou in 2029 1,8 miljard euro moeten opleveren.
Grote hervormingen
Naast dat klavertjevier zijn er nog een reeks grote hervormingen die de regering-De Wever wil doorvoeren. Die moeten zorgen voor minder uitgaven, meer inkomsten en meer economische groei.
1. Arbeidsmarkt. Er is al beslist om de uitkering van de werkloosheid te beperken tot twee jaar. Dat bespaart zo’n 2 miljard euro aan uitkeringen. Maar heel wat werklozen zullen terugvallen op OCMW-steun, waardoor OCMW’s extra geld nodig hebben. De netto-opbrengst wordt daarom geschat op 1,5 miljard euro.
De voorgestelde belastingverlaging kost de overheid pakweg 3,5 miljard. Heel wat experts waarschuwen: nu is daar geen ruimte voor.
2. Pensioenen. De regering wil de mensen langer aan het werk houden en de link tussen loopbaanlengte en pensioen versterken, met onder meer een bonus voor wie later met pensioen gaat en een malus voor wie vroeger stopt. Het is wachten op de definitieve teksten om de volledige hervorming te kunnen inschatten.
3. Fiscaliteit. De regering denkt aan belastingverlaging, via een hogere belastingvrije som. Dat moet de koopkracht van de gezinnen verhogen, maar het kost de overheid wel pakweg 3,5 miljard. Heel wat experts waarschuwen: nu is daar geen ruimte voor. Als compromis wordt gedacht aan een budgetneutrale verschuiving: minder belastingen op arbeid, meer op consumptie, via btw.
Alternatieven
Er circuleren ook nog heel wat alternatieve voorstellen om aan die 10 miljard te raken tegen 2030. De tien meest in het oog springende zijn:
1. Subsidies beperken. Groen en Ecolo pleiten al jaren voor het afbouwen van de subsidies op vervuilende activiteiten. In 2021 gaf België 15,5 miljard euro uit aan directe en indirecte steun voor fossiele brandstoffen zoals aardgas, diesel, stookolie en kerosine.
De N-VA kijkt naar de vakbonden. In 2024 kregen ABVV, ACV en ACLVB samen 219 miljoen euro voor de uitbetaling van werkloosheidsuitkeringen en brugpensioen. Nu die uitkeringen beperkt worden, kan die subsidie dalen, argumenteren ze.
Waarom worden de reële huurinkomsten nog altijd niet belast?
De regering-De Wever kiest een ander pad: het bevriezen van de loonsubsidies aan bedrijven. Volgens de Nationale Bank pompen onze overheden jaarlijks 25 miljard euro aan (investerings-)subsidies in ondernemingen. Dat komt overeen met 4 procent van het bbp, 1,5 procent meer dan onze buurlanden. De meeste subsidies dienen om de hoge belastingdruk op arbeid te compenseren. Het bevriezen van de loonsubsidies zou 336 miljoen euro moeten opleveren.
2. Vermogensbelasting. Op vraag van Vooruit komt er een meerwaardebelasting: een taks van 10 procent op de winst bij de verkoop van financiële activa (aandelen, obligaties…), met een vrijstelling van 10.000 euro. Een stap, maar voor velen niet ver genoeg. Waarom worden de reële huurinkomsten nog altijd niet belast?
De socialistische vakbond ABVV klaagt dat veel belastinggeld weglekt door de flexi-jobs en door misbruik van managementvennootschappen. Van dat laatste maakt ook de CD&V een strijdpunt.
De socialistische vakbond ABVV stelt een ‘overwinstbelasting’ voor de banken voor: een heffing van 50 procent op het deel van de winsten dat boven de 5 procent rendement op het eigen vermogen uitstijgt. De PS ijvert voor een hogere vennootschapsbelasting, terwijl de MR de lasten op bedrijven juist wil verminderen zodat er meer economische groei komt.
De MR pleit voor lagere accijnzen op tabak en alcohol. Want als Belgen tabak en alcohol niet langer in het buitenland kopen, levert dat meer inkomsten op voor de schatkist.
En dan is er nog de rijkentaks, alle linkse partijen, inclusief Groen/Ecolo, azen erop. De PVDA pleit daar het felst voor: hef op nettovermogens tussen de 5 en de 10 miljoen euro 2 procent belastingen, op de nettovermogens daarboven 3 procent. Volgens de communisten levert dat netto 8 miljard op, critici vrezen kapitaalvlucht en administratieve hel.
3. Fraudebestrijding. Een klassieker, vaak om de begroting te doen kloppen: fraude, zowel op fiscaal als sociaal vlak, beter bestrijden. Volgens een studie van het IMF twee jaar geleden worden in België nog altijd heel wat goederen en diensten in het zwart geleverd, dus zonder dat er btw op wordt betaald. Onder meer daardoor loopt de Belgische fiscus jaarlijks zo’n 11 miljard aan btw-opbrengsten mis.
4. Hogere accijnzen. Nog een begrotingsklassieker: hogere accijnzen op alcohol en tabak. Officieel om ongezond gedrag te ontmoedigen, in feite voor extra inkomsten.
De MR volgt daar een bijzondere redenering. Zij pleit niet voor hogere, maar voor lagere accijnzen op tabak en alcohol. Want heel wat Belgen zouden die in het buitenland aankopen omdat ze daar goedkoper zijn. Met lagere accijnzen zullen die inkopen wél in België gebeuren, meer inkomsten opleveren voor de schatkist en dus de begroting helpen. Aan welke opbrengst de Franstalige liberalen daarbij denken is niet duidelijk.
5. Efficiëntere overheid. De roep om een slankere staat klinkt luider. Sommigen kijken naar de VS, waar het ‘Department of Government Efficiency’ (DOGE) van Elon Musk verspilling moet schrappen. In België pleit het Vlaams Belang voor besparingen op migratie: ‘Elk jaar vloeit er 1,1 miljard euro alleen al naar de opvang van asielzoekers.’
Bij een efficiëntere overheid hoort de verkoop van de overheidsparticipaties. Is het de taak van de overheid om aandeelhouder te zijn van bpost, Proximus, Belfius en BNP Paribas? Als de regering 20 procent van Belfius verkoopt, zou dat 2 miljard kunnen opleveren, de 5,59 procent in de Franse bank BNP Paribas kan minstens 4 miljard opbrengen. Dat zijn natuurlijk eenmalige inkomsten en de overheid krijgt geen dividenden meer.
6. Betere controle uitgaven. De OESO, Nationale Bank en begrotingsexpert Wim Moesen (KU Leuven) pleiten al jaren voor structurele ‘spending reviews’. Elk jaar een aantal uitgavenposten grondig doorlichten: zijn ze nog nodig? Zijn ze efficiënt? In landen als Nederland en Zweden gebeurt dat standaard. Moesen: ‘Idealiter begin je elk begrotingsjaar met een wit blad en moet elke euro opnieuw gerechtvaardigd worden. Te ambitieus? Neem dan elk jaar een sector, zodat na vijf jaar de hele begroting is doorgelicht.’
7. Heffing Chinese pakjes. Elk jaar stromen meer dan een miljard pakjes van buiten de EU ons land binnen. Het merendeel komt uit China. Het gaat om zendingen met een aangegeven waarde van minder dan 150 euro. Daarop moet wel btw worden betaald, maar geen invoerrechten.
België is een belangrijke draaischijf: de luchthaven van Luik en de haven van Antwerpen verwerken een groot deel van die pakjes. De partij Les Engagés lanceerde onlangs het voorstel om een invoerheffing van 2 euro per zending te introduceren. Bij een gelijkblijvende stroom zou dat jaarlijks 2 miljard euro opleveren.
8. Eerlijke prijszetting geneesmiddelen. Het geneesmiddelenbudget ontploft door overconsumptie. Belgen slikken massaal maagzuurremmers, cholesterolverlagers en antidepressiva, vaak te snel voorgeschreven. Minister Vandenbroucke wil ‘kosteneffectiever voorschrijven’: artsen stimuleren om goedkopere alternatieven te kiezen.
Het socialistische ziekenfonds Solidaris gaat verder: farmabedrijven moeten een ‘eerlijke prijs’ hanteren. Hun winstmarges zijn torenhoog en moeilijk te verantwoorden. Dat zou jaarlijks 1 miljard moeten opleveren.
Anderen wijzen erop dat onze geneeskunde te weinig gericht is op preventie. Als er meer geïnvesteerd zou worden in het voorkomen van ziekten zou dat de overheid op lange termijn vele miljarden kunnen opleveren.
9. Terugschroeven defensie-uitgaven. De regering-De Wever trekt het budget voor defensie versneld op naar 2 procent van ons bbp tegen eind dit jaar, wat wil zeggen dat daar 4 miljard euro extra naartoe gaat. Tegen eind 2029 moet dat naar 2,5 procent gaan, wat betekent dat er nog eens 3 miljard per jaar bij komt.
Sommigen vinden dat die verhoogde defensie-uitgaven het best worden teruggeschroefd. De PVDA noemt het ‘een ongeziene blanco cheque in de begroting, op een moment waarop geopolitieke spanningen als voorwendsel dienen voor een militaire opbodpolitiek’. Het ABVV wil onze defensie-uitgaven beperken tot 2 procent in 2030.
10. Staatshervorming. Volgens oud-minister Koen Geens (CD&V) en grondwetspecialist Quinten Jacobs zit het fundamentele probleem in de structuur van ons land. Federaal België haalt 160 miljard euro op, maar kan slechts 10 procent vrij besteden aan eigen bevoegdheden, zoals defensie en justitie. De rest gaat naar sociale zekerheid en dotaties aan deelstaten, geregeld door de Bijzondere Financieringswet. Vlaanderen int zelf maar 10 miljard aan belastingen, maar geeft dankzij federale transfers 65 miljard uit.
Gevolg: wie int, beslist niet over uitgaven en wie uitgeeft, is niet verantwoordelijk voor inkomsten. Dat kan budgettair niet werken. Om een serieuze sanering van de begroting mogelijk te maken, zou de Financieringswet herzien moeten worden en daarvoor is dus een staatshervorming nodig. Daar is nu geen sprake van en er bestaat ook geen bijzondere meerderheid voor.
De lat lager leggen
Er bestaat in de regering nog geen akkoord over het fameuze klavertjevier aan saneringsmaatregelen: indexhervorming, hogere btw, lagere groeinorm in de zorg en strenge aanpak van langdurig zieken. Zolang dat akkoord er niet is, zijn ook de grote hervormingen in de pensioenen, arbeidsmarkt en belastingen geblokkeerd. Alleen de beperking van de werkloosheid in de tijd is al goedgekeurd.
Er is ook geen meerderheid te vinden voor de meeste alternatieve saneringsmaatregelen, tenzij voor open deuren als betere fraudebestrijding en hogere accijnzen. Daarom wordt soms geopperd om die lat van 10 miljard aan saneringen lager te leggen, zoals vicepremier Maxime Prévot (Les Engagés) onlangs nog voorstelde. Maar dan botsen we op Europa en wordt er geen werk gemaakt van een echte gezondmaking van onze overheidsfinanciën. En dat is toch de allerbelangrijkste opdracht die de regering zichzelf gaf. Het is wachten op wat de Kerstman brengt, want tegen 25 december wil de premier met een akkoord uitpakken.
