Al een halfjaar wonen ruim 120.000 Vlamingen in een gemeente waar het Vlaams Belang mee bestuurt. In Ninove lijkt de chaos te heersen. Maar in Brecht, Ranst en Izegem verloopt alles geruisloos. ‘Het Vlaams Belang blijft een wolf in schaapsvacht.’
Een zonnige vrijdag in mei. In het bijzijn van lokale media en enkele hondenliefhebbers opent Laurent Cooreman een nieuwe hondenlosloopweide in Brecht, een gemeente in het noorden van de provincie Antwerpen.
Hygiëne is een aandachtspunt, zegt de schepen van Dierenwelzijn. ‘Niemand stapt graag in hondenpoep. Kinderen spelen graag buiten, en het is gewoon onaangenaam als het daar niet proper is. Daarom voorzien we in vuilnisbakken en hondenpoepzakjes, maar we rekenen tegelijkertijd op ieders medewerking.’
Cooreman stelt een nieuwe sensibiliseringsactie voor: ‘Honden aan de lijn’. Hij benadrukt dat loslopende honden tot ‘traumatische situaties’ kunnen leiden voor kinderen of sporters. ‘Als iedereen zijn steentje bijdraagt’, aldus Cooreman, ‘maken we er samen een veilige en aangename plek van.’
Wat op het eerste gezicht banale dorpspolitiek lijkt, houdt in in wezen een politieke revolutie in: nooit eerder leverde het Vlaams Belang – want tot die partij behoort Laurent Cooreman – een schepen van Dierenwelzijn. Niet in Brecht, niet in de rest van Vlaanderen, nergens.
Lokale trofeeën
Na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2024, draaiden alle hoofden richting het Oost-Vlaamse Ninove, waar Forza Ninove, de lokale Vlaams Belang-afdeling, de absolute meerderheid behaalde. Voor het eerst kreeg de uiterst rechtse partij een lokaal bestuur in handen.
Even zag het ernaar uit dat het bij Ninove zou blijven. In de strikt formalistische lezing van het cordon sanitaire was er geen man overboord: geen enkele andere partij wenste met het Vlaams Belang samen te werken. Meer nog, Ninove zou aantonen dat het Vlaams Belang een volstrekte meerderheid nodig heeft om aan de bak te komen.
Toen kwam Ranst, de Antwerpse gemeente waar de lokale partijen PIT en Vrij Ranst de ban braken. Vervolgens ging in Brecht het lokale nu2960 overstag. Daarna volgde het West-Vlaamse Izegem, waar – opnieuw – een lokale partij in zee ging met het Vlaams Belang.
Alle lokale mandatarissen van CD&V, Open VLD of Vooruit die samenwerkten met het Vlaams Belang, moesten hun partijkaart inleveren.
Ook nu opperden formalisten dat het cordon niet dood was. Alle lokale mandatarissen die samenwerkten met het Vlaams Belang en nog een partijkaart van CD&V, Open VLD of Vooruit hadden rondslingeren, moesten die op bevel van hun partijhoofdkwartier in Brussel inleveren. ‘Zolang het lokaal blijft, is er van een dijkbreuk geen sprake’, oordeelde Jos Geysels, gewezen Agalev-boegbeeld en grondlegger van het cordon sanitaire.
Toch schreef Tom Van Grieken geschiedenis. Vandaag wonen zo’n 120.000 Vlamingen in een stad of gemeente waar radicaal-rechts aan de macht is. Het droomscenario van Van Grieken – inbreken in de Vlaamse regering – is niet gelukt, maar de lokale trofeeën zijn meer dan troostprijzen.
Machinegeweer
Al heeft Van Grieken wellicht nog niet veel plezier beleefd aan Ninove. Een onderzoek naar mogelijke verkiezingsfraude leidde vorige maand tot acht arrestaties gelinkt aan Forza Ninove. Twee schepenen, onder wie burgemeester Guy D’haeseleers stiefdochter Malika Sclacmender, moesten zelfs de nacht doorbrengen in de cel.
Beleidsmatig draait het vierkant in de Denderstad. In een opiniestuk op de website van Knack geeft Luc Barbé, voormalig Groen-politicus, een overzicht: ‘Er waren maar liefst drie zittingen van de gemeenteraad nodig om een waarnemend voorzitter aan te stellen, wat normaal gezien een vijfminutenpuntje is. Ook gaf men een aannemer toestemming om een oude school te slopen, terwijl er geen vergunning voor was. Een burgemeestersbesluit over politiecontroles werd niet tijdig bekrachtigd door de gemeenteraad, terwijl dat nochtans wettelijk verplicht is.’
Daarbovenop komen de gezondheidsproblemen van burgemeester D’haeseleer, die daardoor langere tijd afwezig is. Ook dat laat zijn sporen na.
Niettemin heeft Forza Ninove haar stempel kunnen drukken. Een subsidie voor ‘Babbelonië’, een Nederlands taalmoment voor nieuwkomers, werd geschrapt. Hetzelfde gold voor 20.000 euro aan ontwikkelingssamenwerking. De titel van ‘Faire gemeente’, in het kader van fair trade, ging overboord. Er was een relletje over de aankoop van boeken van de linkse uitgeverij EPO in de bibliotheek. Een drugscontrole bij leerlingen, waarbij de politie een machinegeweer bij zich had, werd als ‘succesvol’ bestempeld.
De chaos aan de Dender staat in schril contrast met de toestand in Brecht en Ranst. Een halfjaar na het aantreden van de lokale besturen is het er relatief rustig. Volgens Wouter Bollansée van het Vlaams Belang is dat ook de bedoeling. Als coördinator van de Antwerpse regio Voorkempen leidde hij de onderhandelingen in Ranst en Brecht. ‘Journalisten en linkse organisaties dachten dat deze gemeenten zouden vergaan. Maar vandaag is er geen chaos in Ranst en Brecht. We laten zien dat we degelijk mee kunnen besturen.’
Hetzelfde geldt voor Izegem. Politoloog Carl Devos (UGent) is een bekende Izegemnaar en spreekt over kalmte: ‘Uiteraard is het nog vroeg en is het logisch dat iedere coalitie zich nog wat moet zetten. Maar in Izegem overheerst niet het gevoel dat we plots in een extreemrechtse stad wonen. Anderzijds kan het Vlaams Belang niet hardmaken dat het een nieuwe wind doet waaien en alles anders doet dan de traditionele partijen.’
Binnen het Vlaams Belang is men zich bewust van het belang van Izegem, Brecht en Ranst. Hoewel ze het nooit zullen toegeven, kijken de nationale partijtoppers met een klein hartje naar Ninove. De kans op een afgang is reëel, zeker naarmate het gerechtelijk onderzoek vordert.
‘In Izegem, Brecht en Ranst leren we om compromissen te maken. In Ninove kijken we hoever we kunnen gaan binnen de bestaande regelgeving.’
De jonge generatie zegt komaf te willen maken met de stijl van boegbeelden als Filip Dewinter, die zich wentelde in zijn oppositierol en alleen via een absolute meerderheid aan de macht had kunnen komen. Waar Ninove een soort speeltuin is waar het Vlaams Belang zich kan uitleven, tonen de drie andere gemeenten aan dat er best valt samen te werken met het Vlaams Belang. Bollansée: ‘In Izegem, Brecht en Ranst leren we om compromissen te maken. In Ninove, waar we geen compromissen hoeven te maken, kijken we hoever we kunnen gaan binnen de bestaande regelgeving.’
Turkse herdershonden
Over de gemeenten heen is er overigens een opvallende gelijkenis. Op elke plek waar het Vlaams Belang meebestuurt, levert het de schepenen voor Financiën en Dierenwelzijn – vandaar het Brechtse bezoek van Cooreman aan de hondenweide.
In Ranst werd de post van Dierenwelzijn bewust in het leven geroepen, zegt Vlaams Belang-schepen Christel Engelen, die officieel tot de lijst ‘Ons Ranst’ behoort. ‘In mijn 18 jaar als gemeenteraadslid heb ik altijd gezegd dat ik van dierenwelzijn een aparte schepenpost zou maken als het ooit zover zou komen. In de gemeenteraad hield ik me al bezig met de vragen rond de kangals, de Turkse herdershonden die voor overlast zorgden.’ Politologe Sofie Hennau (UHasselt) bevestigt de aantrekkelijkheid van de post. ‘Met Dierenwelzijn kun je op een laagdrempelige manier zichtbaarheid verwerven, zeker bij het lintjesknippen.’
Katjes en hondjes zijn leuk voor het imago, maar Financiën is een politiek gevoelige post. ‘We stonden erop dat we in Brecht en Ranst die post kregen’, zegt Vlaams Belanger Bollansée. ‘Nu we voor het eerst aan de macht zijn, hebben we een overzicht op de boekhouding. Bij de opmaak van de meerjarenplanning, die nu volop loopt, zitten we overal bij.’
Hennau: ‘Juridisch gezien beslist een schepencollege collegiaal en hebben individuele schepenen niet echt persoonlijke verantwoordelijkheden. De schepenen van Financiën hebben dus niet zozeer het laatste woord in de onderhandelingen voor de meerjarenplannen, maar ze nemen wél het heft in handen.’
De meerjarenplannen zijn belangrijk, want daarmee worden de harde politieke keuzes voor de komende jaren genomen. Zolang die onderhandelingen lopen, blijft het rustig, ook in Izegem, zegt oud-burgemeester en huidig oppositielid Bert Maertens (N-VA). ‘En volgens mij zal het Vlaams Belang ook bewust bijzonder braaf blijven bij de opmaak van de meerjarenplanning. Het wil zo graag aantonen dat het kan besturen dat vrijwel alles oké is voor hen. Op basis van hun verkiezingsresultaat hadden ze recht op meer dan twee schepenen, ze boksen onder hun gewicht, gewoon om erbij te zijn. Al geef ik grif toe dat hun twee schepenen zeker niet van de minsten zijn.’
‘Het Vlaams Belang wil zo graag aantonen dat het kan besturen dat vrijwel alles oké is voor hen.’
Maertens verwijst ook naar het ethisch charter dat het Vlaams Belang moest tekenen als voorwaarde voor bestuursdeelname. Daarin werd elke vorm van discriminatie veroordeeld, een ‘nationalistische agenda’ was niet welkom. Volgens Maertens is Vlaams Belang-schepen Sam Weyts ook niet van plan is om het bestaande inburgerings- en integratiebeleid te wijzigen. ‘Integratie is nodig, maar integratie mag nooit hetzelfde zijn als bepampering’, riposteert Weyts. ‘Het integratiebeleid zal dus sowieso aangepast moeten worden.’
Als alles zo rustig voortkabbelt, heeft Maertens dan geen spijt van zijn keuze voor de oppositie? ‘Bij mij is het principieel’, zegt hij. ‘Met het Vlaams Belang kun je geen goed bestuur uitbouwen, het blijft een wolf in schaapsvacht.’
Asielcentrum
In Ranst was iedereen benieuwd hoe schepen Engelen zou omgaan met het asielcentrum in deelgemeente Broechem. De partij eiste ‘nultolerantie’ rond het centrum, maar gaf tegelijk toe dat het sluiten van asielcentra geen lokale materie is. ‘We gaan ervoor zorgen dat het veilig blijft’, zegt Engelen. Burgemeester Bart Goris en een ambtenaar gingen al in overleg met het centrum. ‘Ik was daar jammer genoeg niet bij, want ik was niet op de hoogte van dat gesprek’, zegt Engelen. ‘Ik vind wel dat er te veel mensen aanwezig zijn. Er mogen maximaal 350 mensen binnen, en dat mag alleen verhoogd worden bij een crisissituatie. Volgens mij is er geen crisis, en toch zitten er 450 mensen.’
Volgens Jonathan Debeer is het asielcentrum zowat het belangrijkste thema waarop het Vlaams Belang zich kan profileren. ‘In een landelijke gemeente als Ranst kun je je moeilijker profileren op het lgbtq-thema of het klimaat’, zegt hij. Debeer is een van de kernleden van Ranst Divers, een actiegroep die er kwam als reactie op de bestuursdeelname van het Vlaams Belang.
Ook na zes maanden probeert Debeer het protest levendig te houden. Ranst Divers volgt elke gemeenteraad van nabij op. In maart werd socioloog Dirk Geldof nog uitgenodigd voor een lezing over superdiversiteit. ‘Wij lopen een marathon. Zes jaar lang moeten wij het blijven zeggen: dit is niet normaal.’
Volgens Debeer, die zichzelf ‘nogal links’ noemt, is Ranst Divers een apolitieke organisatie die ook ex-N-VA-kiezers, ondernemers en andere gewone Ranstenaren verzamelt. ‘Niemand verwachtte dat het Vlaams Belang zo lomp zou zijn om te proberen onaanvaardbare zaken door te duwen. Dit is de strategie van Van Grieken: de partij moet zich gedeisd houden. Als het Vlaams Belang zich hier salonfähig kan maken, wordt samenwerking in andere gemeenten over vijf jaar veel gemakkelijker.’
Schizofreen
In Brecht, een goede 20 kilometer verderop, is er van een soortgelijk verzet geen sprake, bevestigt Elke Lammens, regioredacteur van Gazet van Antwerpen. ‘Zelfs bij de eedaflegging was hier geen vuiltje aan de lucht. De Vlaams Belangers hebben ook nog geen enkele scherpe of flagrante uitspraak gedaan. Of dat tactisch is? Dat zal de tijd moeten uitwijzen.’
‘Als blijkt dat het Vlaams Belang inhoudelijk zijn stempel niet kan drukken, kan het dan niet beter een zweeppartij dat een beleidspartij zijn?’
Als Vlaams Belang deze koers aanhoudt, vermoedt Carl Devos, zal het cordon nog meer onder druk komen te staan. ‘Het cordon is ooit opgericht omdat men vreesde dat de partij een discriminerend en ethisch verwerpelijk beleid zou voeren als ze ergens aan de macht kwam. Het kleurloze beleid nu zet dat cordon op losse schroeven. Het is een schizofrene situatie voor het Vlaams Belang. Als blijkt dat het inhoudelijk zijn stempel niet kan drukken, kan het dan niet beter een zweeppartij dat een beleidspartij zijn?’
Jonathan Debeer maakt zich zorgen. ‘Als andere partijen merken dat er geen protest is, zullen ze hun rekening snel maken. Samenwerken met het Vlaams Belang? Ze komen ermee weg.’ Ranst Divers moet volgens hem een blauwdruk vormen voor andere organisaties die zich verzetten tegen de toetreding van extremistische partijen in lokale besturen. ‘Want ik vraag me oprecht af: als dat je als democraat geen zorgen baart, wat dan wel?’
