In het kader van de begrotingsonderhandelingen heeft premier Bart De Wever (N-VA) bij zijn regeringspartners afgetoetst hoe ze staan tegenover een indexsprong. Helpt zo’n maatregel om het gat in de begroting te dichten, en wat zijn de mogelijke gevolgen voor uw loon? Knack vroeg het aan econoom Ive Marx. ‘Dit past in een politiek opbod. Niets ongebruikelijks in tijden van begrotingsbesprekingen.’
Volgens HLN heeft premier Bart De Wever (N-VA) bij zijn coalitiepartners de mogelijkheid van een indexsprong afgetoetst. Politiek explosieve materie. Veel Belgen zouden de gevolgen van zo’n maatregel meteen merken in hun portemonnee.
‘Als de inflatie een bepaald niveau overstijgt, dan stijgen in België de uitkeringen en de overheidsweddes een aantal maanden later automatisch, in de regel met 2 procent. Dat is het systeem van de spilindex, die voor veel mensen van toepassing is’, legt Ive Marx uit, hoogleraar sociaal-economisch beleid aan de Universiteit Antwerpen. ‘Daarnaast heb je in diverse (privé)sectoren nog heel verschillende indexeringsmechanismen. In de retail bijvoorbeeld wordt de index één keer per jaar aangepast.’
‘De indexsprong is eigenlijk een vorm van loonmatiging.’
Bij een indexsprong wordt dat automatische mechanisme eigenlijk op pauze gezet of overgeslagen. Maar de index moet ons toch beschermen tegen hoge inflatie?
Ive Marx: Inderdaad. En we komen ook uit een periode van hoge inflatie. Tijdens de energieprijzencrisis (na de Russische invasie in Oekraïne, nvdr) is de spilindex in één jaar tijd liefst vijf keer overschreden. Nu is die weer op een normaal peil.
Door een indexsprong hoeven werkgevers minder loon uit te betalen en krijgen ze dus wat financiële zuurstof: dat is het achterliggende idee?
Marx: Daar komt het op neer. Het is eigenlijk een vorm van loonmatiging. Gevolg is wel dat de werknemers aan koopkracht inboeten. Logisch: als de prijzen stijgen en de inflatie toeneemt maar je loon volgt niet mee, dan wordt het leven van veel mensen duurder. Zonder enige twijfel.
Riskeer je zo geen onbedoeld effect, namelijk dat mensen minder gaan consumeren?
Marx: Zo’n indexsprong kan inderdaad een negatieve impact hebben op de binnenlandse vraag. Maar de achterliggende redenering is dat België overwegend leeft van export, en niet zozeer van onze binnenlandse markt. Dat onze exportpositie zou verbeteren, wordt belangrijker ingeschat.
De Arizonacoalitie staat voor de klus om 10 miljard euro te besparen. Hoe kan een indexsprong geld in het laatje brengen voor de overheid?
Marx: Die kan besparen op uitkeringen en op de lonen die ze aan overheidspersoneel moet uitbetalen. Zo’n indexsprong heeft dus een direct gunstig effect aan de uitgavenzijde.
Maar aan de inkomstenzijde heb je wel een dempend effect op wat er via de personenbelasting binnenkomt, aangezien de lonen en uitkeringen minder stijgen. En als er ook een impact is op onze consumptie, wat best mogelijk is, dan heeft dat ook gevolgen voor de indirecte belastinginkomsten van onze overheid. Denk maar aan de btw-inkomsten.
Maar als onze export dankzij een indexsprong een boost krijgt, volgen toch automatisch extra inkomsten voor de overheid?
Marx: Als onze concurrentiekracht inderdaad versterkt wordt, kunnen onze bedrijven meer exporteren. En dan komt er meer geld binnen. Misschien gaan zelfs meer mensen aan de slag, wat nog eens extra inkomsten oplevert. De effecten van een indexsprong zijn dus heel divers.
‘Je kon op voorhand al vermoeden dat Vooruit en CD&V het idee niet zouden steunen.’
Coalitiepartners CD&V en Vooruit schoten het indexsprong-idee van premier Bart De Wever (N-VA) wel meteen af.
Marx: Een indexsprong is in België een heel erg beladen thema. Bij vakbonden en progressieve partijen ligt het zeer gevoelig. Je kon op voorhand al vermoeden dat Vooruit en CD&V het idee niet zouden steunen.
Waarom laat De Wever dan zo’n ballonnetje op?
Marx: Dat lijkt veeleer te passen in een politiek opbod. Niets ongebruikelijks in tijden van begrotingsbesprekingen. Recent liet Vooruit zich uit over de fameuze miljonairstaks. Daar kun je dit niet los van zien. Het hoeft niet te verbazen dat nu in een soort tegenbeweging het idee van een indexsprong wordt gelanceerd. De inflatie is inmiddels enorm teruggezakt en zit zowat op een normaal peil. Mijn indruk is dan ook dat dit veeleer een symbolische move is, die past bij het getrouwtrek rond de begroting.
Ook vorige Belgische regeringen – van Martens tot Michel – voerden al een indexsprong door.
Marx: Dat past in het idee dat in België al heel lang gangbaar is, namelijk dat onze loonkosten heel belangrijk zijn voor onze economische competitiviteit. Dat is ook de reden waarom wij in België de loonnormwet hebben. Er bestaat geen ander land waar de overheid beperkingen oplegt aan hoeveel de lonen kunnen stijgen. Op dat vlak is België uniek. Of we daardoor veel competitiever zijn geworden, is een andere vraag.