Clash tussen Vlaamse politiek en ambtenaren: ‘Sommige ministers willen geen sterke administratie’

‘Terwijl de Vlaamse administratie onderbenut en ondergewaardeerd is, zijn de kabinetten van de ministers overwerkt. En dus doen ze een beroep op consultants. De administratie moet vooral uitvoeren wat politiek is beslist en kan te weinig meedenken.’ En dat is een recept voor slecht beleid, zegt Peter Van Humbeeck.

Peter Van Humbeeck ziet het van op de eerste rij gebeuren, als stafmedewerker van de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV), het overleg- en adviesorgaan van de Vlaamse sociale partners, en als onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. In een nog te verschijnen artikel voor het Vlaams Tijdschrift voor Overheidsmanagement, dat hij in eigen naam schrijft, slaakt hij een noodkreet. ‘De gewone burger is het slachtoffer van het wantrouwen tussen politiek en ambtenarij. Dat zal alleen maar leiden tot polarisatie en winst voor de extremen.’

Waar zit het probleem precies?

Peter Van Humbeeck: Ik merk wederzijdse onvrede tussen politiek en administratie. Sommige politici willen liever geen sterke administratie, ze zien die als oppositie voor de eigen ideeën. Ik veralgemeen, maar in de huidige gemediatiseerde omgeving die teert op steekvlampolitiek vinden de kabinetten dat de administratie hen soms tegenwerkt. Maar dat is net een deel van de rol van civil servants: tegen de minister zeggen dat zijn of haar idee slecht is of juridisch onmogelijk. Wie anders moet dat tegen hen zeggen? Consultants zullen het niet doen.

Sommige politici zien een sterke administratie als oppositie voor de eigen ideeën.

Er is niet alleen het wantrouwen tussen administratie en politiek, maar ook tussen ministers. Informatie-uitwisseling tussen kabinetten wordt soms verboden.

Van Humbeeck: Dat klopt. Voor het klimaat of armoedebestrijding moeten verschillende ministers een inspanning doen, maar er wordt te weinig samengewerkt omdat iedere minister zichzelf in the picture wil zetten. Ministers van een andere partij laten scoren, dat zien ze liever niet gebeuren. Het is een funest mechanisme en de burger is er de dupe van.

Hoe kijkt de administratie naar de politiek?

Van Humbeeck: Er zijn amper persoonlijke contacten tussen de topambtenaren en de regeringstop, wat toch onrustwekkend is. Voormalig minister-president Geert Bourgeois (N-VA) betrok zijn topambtenaren bij elke grote beslissing, maar dat gebeurt nu veel minder. Er zijn leidende ambtenaren die hun minister nauwelijks hebben gezien. De ambtenarij is verdwenen uit het hart van de besluitvorming. Vroeger was de secretaris van de ministerraad een ambtenaar, nu is het de kabinetschef van minister-president Jan Jambon (N-VA).

Er is toch zoiets als het primaat van de politiek?

Van Humbeeck: Dat is ook belangrijk, maar de politiek rekt dat op. Het primaat van de politiek betekent voor mij dat de politiek de grote lijnen uitzet en aan het einde finaal beslist. Er moet ook ruimte zijn voor ambtenaren of het middenveld. Zo wou de regering-Jambon de toegang tot de Vlaamse Sociale Bescherming bemoeilijken voor nieuwkomers. Dat debat is legitiem, maar onder meer de SERV zei dat het niet zou lukken op de manier die de regering voorstelde. Ze heeft niet geluisterd en uiteindelijk werd het plan ook vernietigd door het Grondwettelijk Hof. (denkt na) Eigenlijk loopt het al mis bij de regeringsonderhandelingen.

Er zijn leidende ambtenaren die hun minister nauwelijks hebben gezien.

Waarom?

Van Humbeeck: De regeerakkoorden worden elke regeerperiode langer – het huidige telt 300 bladzijden. Maar erger dan het aantal woorden, is het aantal details. Een regeerakkoord is een keurslijf, het is het gestolde wantrouwen. Onderweg wordt bijsturen en aanpassen haast onmogelijk. Een van de meest gehoorde argumenten is ‘dat het niet in het regeerakkoord staat’. Kijk bijvoorbeeld naar de jobbonus. De regering zette in het regeerakkoord zelfs de tarieven en modaliteiten. En dat terwijl wetenschappelijk onderzoek toen al aangaf dat de maatregel veel kost voor weinig winst in werkgelegenheid. Maar het stond in het regeerakkoord, dus moest het er komen.

N-VA-voorzitter Bart De Wever is trots dat de Vlaamse regering haar regeerakkoord heeft uitgevoerd.

Van Humbeeck: Uitvoeren wat beslist is, dat is toch niet zo’n grote prestatie? Bovendien is het vreemd dat je in een snel veranderende wereld focust op een afspraak van vijf jaar geleden om vandaag te zeggen dat je goed hebt gewerkt. Een regeerakkoord is de uitkomst van hogedrukpanoverleg in gesloten kring met weinig tijd. Het zou beter zijn dat zo’n akkoord de grote lijnen bevat: wel een richting, geen gedetailleerd parcours. Nu laat men de administratie enkel uitvoeren, en de adviesraden, die in zekere zin tegenmachten zijn, vraagt men adviezen voor een uitgemaakte zaak. Op termijn is dat gevaarlijk.