Op federaal en regionaal niveau werken verschillende ministers aan een centraal register dat in kaart moet brengen wie welke sociale uitkeringen en voordelen ontvangt. Wat precies het doel van dat register is, blijkt afhankelijk van wie je het vraagt. Vanaf 2027 moet het in elk geval 50 miljoen euro opleveren.
‘Een ambitieus project, met vele partners rond de tafel.’ Minister van Maatschappelijke Integratie Anneleen Van Bossuyt (N-VA) overdreef niet toen ze de plannen voor een centraal register toelichtte in de Kamer. Twee weken geleden zorgde een RTL-reportage van Christophe Deborsu over mogelijke sociale fraude in Verviers voor opschudding in de Wetstraat, waarna ook de plenaire vergadering zich over het thema boog.
Bevoegd minister Van Bossuyt wees daarbij op de uitbouw van een centraal register dat alle vormen van sociale bijstand en voordelen bundelt. ‘We moeten allemaal onze verantwoordelijkheid opnemen en vooruitgang boeken. Alleen zo zorgen we voor echte solidariteit en zeggen we nee tegen het profitariaat.’
‘Onderzoek toont aan dat bijna de helft van de mensen die recht hebben op een leefloon er geen gebruik van maakt’
Beperken excessen
Dat register zoemt al langer rond. Zowel het Vlaamse als het federale regeerakkoord verwijst ernaar. In zijn jongste Septemberverklaring benadrukte Vlaams minister-president Matthias Diependaele (N-VA) opnieuw de noodzaak ervan: ‘Met een sociaal register hebben we een duidelijk overzicht van wie waar recht op heeft en welke steun hij of zij krijgt.’
Hoe staat het met de precieze uitwerking? Navraag bij meerdere federale en Vlaamse kabinetten leert dat er nog veel onduidelijkheid heerst. ‘Er wordt aan gewerkt’ is het meest gehoorde antwoord.
Die onduidelijkheid zorgt volgens Caroline Van der Hoeven, coördinator van het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding, voor grote onzekerheid bij mensen in armoede. ‘Afhankelijk van met welk kabinet we spreken, schuiven andere doelstellingen naar voren’, zegt ze. Het kabinet-Van Bossuyt legt de nadruk op het inperken van excessen. ‘Er is sprake van een plafond op uitkeringen en sociale voordelen, en van het belang van een verschil van 500 euro tussen werken en niet werken.’ Dat was een belangrijke campagnebelofte, onder meer van de N-VA.
Niet-gebruik
Volgens Van der Hoeven is de focus op plafonneren zorgwekkend. ‘De reden dat er allerlei sociale voordelen bestaan – van kortingen op de energiefactuur tot een voordelig treinabonnement – is dat bijna alle sociale uitkeringen onder de Europese armoedegrens vallen.’ Ze zijn dus geen overbodige luxe.
Maar dat is niet het volledige verhaal, want ook Frank Vandenbroucke (Vooruit), minister van Armoedebestrijding, is bevoegd. ‘Daar horen we dan weer dat het register vooral moet helpen om de non-take-up tegen te gaan: mensen die geen gebruik maken van rechten of voordelen die hen wettelijk toekomen’, zegt Van der Hoeven.
Volgens armoede-experts is dat probleem inderdaad substantieel. ‘Onderzoek toont aan dat bijna de helft van de mensen die recht hebben op een leefloon er geen gebruik van maakt’, zegt Van der Hoeven. ‘Ze kennen hun recht niet of ondervinden drempels in hun aanvraag. Sommigen worden zelfs onterecht afgewimpeld bij het OCMW.’
Zet dat af tegen de gevallen van sociale fraude. Volgens een studie van de POD Maatschappelijke Integratie zou het gaan om minder dan 5 procent van alle leeflonen. ‘Niemand wil fraude, maar de strijd ertegen moet niet disproportioneel worden. De non-take-up moet daarentegen grondig aangepakt worden.’
Ruim 160.000 Belgen krijgen een leefloon. In Vlaanderen alleen gaat het om zo’n 60.000 mensen. Door de beperking van de werkloosheid in de tijd, die vanaf januari in voege treedt, dreigt dat aantal te stijgen.
Veel partners, veel vragen
Hoe het register er uiteindelijk zal uitzien, blijft onduidelijk. Wordt het een lijst van alle Belgen met de sociale voordelen die ze ontvangen? Of wordt elk voordeel apart aan een naam gekoppeld? En vanaf welk bedrag aan sociale voordelen zal de overheid ingrijpen, en hoe gebeurt dat dan? Het blijft voorlopig gissen.
De complexiteit wordt nog groter doordat ook de gemeenschappen en gewesten betrokken zijn. Naast de federale en Vlaamse ministers spelen ook de bevoegdheden in Brussel en Wallonië een rol. Volgens verschillende insiders leeft het thema veruit het meest bij de Vlaamse partijen. Vanuit de Vlaamse regering zijn er maar liefst drie excellenties bevoegd: Diependaele, Ben Weyts (N-VA) en Melissa Depraetere (Vooruit).
Op Vlaams niveau alleen al bestaan er ongeveer vijftig sociale correcties: van studietoelagen en huurpremies tot een sociaal watertarief. Al die databanken moeten gekoppeld worden. Dat maakt van het centrale register ook op privacyvlak een huzarenstukje.
In elk geval moet het register inkomsten genereren. In het begrotingsakkoord van de regering-De Wever duikt het opnieuw op: het ‘register sociale voordelen’ zou vanaf 2027 jaarlijks 50 miljoen euro extra in het laatje moeten brengen.
Een en ander heeft te maken met managementvennootschappen, zegt het kabinet-Vandenbroucke. Het komt voor dat mensen met zo’n vennootschap zichzelf bewust een zeer laag loon uitbetalen, waardoor ze aanspraak maken op sociale voordelen, zoals een sociaal energietarief. Maar voortaan zal bij aanvragen van sociale steun ook rekening worden gehouden met roerende inkomsten.