Vrije Tribune

‘Als we met succes digitaal statiegeld invoeren, zullen andere landen ons voorbeeld volgen’

Vrije Tribune Hier geven we een forum aan organisaties, columnisten en gastbloggers

‘België bekleedt een Europese koploperspositie inzake inzameling en recyclage van verpakkingsafval. Kunnen we voor één keer voorloper blijven?’ schrijven Steven De Meester (Universiteit Gent), Stijn Ronsse (CEO Capture), Karolien Vanbroekhoven (VITO), Dirk Nelen (VITO), Jean-Marie Raquez (Universiteit Mons). Deze week neemt de Vlaamse regering een beslissing over statiegeld.

Vrijdag beslist de Vlaamse regering over statiegeld. Minister Zuhal Demir en haar collega’s hebben de keuze tussen het terugbrengen van plastic flessen en blikjes naar de supermarkt (klassiek statiegeld) en codes inlezen met de smartphone of een scanner (digitaal statiegeld). Vanuit academische hoek pleiten we ten volle voor een digitaal statiegeldsysteem. België bekleedt een Europese koploperspositie inzake inzameling en recyclage van verpakkingsafval. Kunnen we voor één keer voorloper blijven? Dat buurlanden een klassiek systeem invoerden, wil niet zeggen dat België moet volgen. Zoals de grootmoeder altijd zei: “als iemand anders in de beek springt, spring jij er dan ook in?”

Afval heeft een waarde

Niemand wil in een vuile omgeving leven. Waarom liggen er dan nog flesjes, blikjes, zakjes en sigarettenpeuken langs de kant van de weg?  Omdat die objecten ‘afval’ zijn, omdat ze op dat moment en ondanks dat we er initieel voor betaald hebben geen waarde lijken te hebben. Dit wil zeggen dat wij, de consument, ons na gebruik willen ontdoen van dat object, en liefst zo snel en zo gemakkelijk mogelijk. Vele mensen gooien de verpakkingen in de blauwe zak. Voor sommige mensen – een minderheid gelukkig – betekent dat helaas weggooien langs de kant van de weg.

België doet net als veel andere landen, al jarenlang inspanningen om er voor te zorgen dat afval correct ingezameld wordt en nadien omgezet – gerecycleerd – wordt in nieuwe producten. Het uitgangspunt is dat het materiaal in kwestie wél waarde heeft. Materialen zoals oud ijzer worden dan ook vlot ingezameld. Voor andere, zoals plastics, is er nog een langere weg te gaan. De reden dat het voor oud ijzer werkt, is omdat je er geld voor terugkrijgt; het heeft een waarde. Maar nieuw plastic is spotgoedkoop.

Het huidige systeem: de blauwe zak

Gemiddeld gezien liggen de inzamelingspercentages van PET-drankflessen in landen met statiegeld tussen de 65 en 95%, terwijl dat in landen zonder statiegeld tussen de  22 en 73% ligt. Statiegeld werkt dus gemiddeld beter om PET-drankflessen in te zamelen. De enige uitzondering is België, dat als land zonder statiegeld een inzamelpercentage van 90% heeft. De harde feiten zijn dat Nederland ettelijke jaren na de invoering van het klassieke statiegeldsysteem aan een inzamelingsgraad voor PET drankflessen van 68% zit.

Dat wil zeggen dat we iets speciaal gedaan moeten hebben. Mogelijk was België met het invoeren van de blauwe zak een voorloper en geen volger. Maar we moeten inderdaad verder durven gaan. Om boven die 90% inzameling voor PET drankflessen met de blauwe zak te geraken, om ervoor te zorgen dat die resterende 10% niet bij het restafval of in de natuur terecht komt, moeten we op zoek naar nieuwe maatregelen. Eén van die maatregelen is statiegeld. Want statiegeld geeft een waarde aan een individuele verpakking. Door deze financiële ‘beloning’ zullen we meer geneigd zijn om het juiste afval op de juiste plaats in te zamelen. Cijfers tonen aan dat in landen met statiegeld er heel wat minder zwerfvuil ligt, tenminste van dat afval waar statiegeld op staat. Statiegeld is dus een nuttig principe. Maar dan rijst de vraag: hoe implementeer je dit principe?

Hierbij een stem uit de wetenschap. Ja, statiegeld houdt steek. Nee, statiegeld op PET drankflessen en op blikjes met inzamelpunten in de supermarkt houdt geen steek.

De toekomst: met digitaal statiegeld de hele zwerfvuilproblematiek aanpakken?

De klassieke statiegeld-discussie draait voornamelijk over de PET-flessen, soms over de blikjes. Even wat cijfers. De PET-flessen zijn ongeveer één derde van onze huishoudelijke plastic verpakkingen en minder dan 5% van de totale verpakkingen die in België in omloop zijn. Bovendien bestudeerde OVAM de samenstelling van het zwerfvuil en kwam na een uitgebreide studie in 2022 tot de conclusie dat PET-flessen ongeveer 5% van het zwerfvuil bedragen. We moeten als land naar een integraal materialenbeleid, dus we moeten nadenken over het gehele systeem van verpakkingsafval, en ons niet blindstaren op de PET-flessen.

Het digitale systeem behoudt het recept van de blauwe zak, waarmee België het volgens de cijfers al goed doet. De blauwe zak zamelt niet enkel flessen in, maar ook schaaltjes, folies, detergent flessen en dergelijke. De sterkte van het digitaal systeem is dat we op termijn voorbij de PET-flessen kunnen denken. Daar gaat de beslissing nu vrijdag niet over, maar als we kunnen bewijzen dat het systeem voor PET-flessen werkt, kunnen we op termijn ook nadenken over een dergelijk systeem voor andere verpakkingen. We kunnen op termijn zelfs voorbij verpakkingen denken, met digitaal statiegeld als een universele tool om een waarde te geven aan afval, denk bijvoorbeeld aan textiel afval. We hebben een systeem ingevoerd met het potentieel om de gehele zwerfvuilproblematiek op te lossen, en niet 5% van het probleem. 

Meer circulaire economie met digitaal statiegeld

Voorstanders van klassiek statiegeld schermen met het idee dat dit systeem tot betere recyclage zou leiden. De PET-flessenstroom zou hiermee zuiverder zijn dan wat we vandaag inzamelen via de blauwe zak. Digitaal statiegeld zou dan tot minder zuiverheid leiden omdat dit met verder werkt met de blauwe zak. Dit argument klopt ten dele. Echter, de vijf gloednieuwe sorteercentra die vertrekken van de blauwe zak garanderen een zuiverheid van meer dan 97% voor de verschillende PET-flessenstromen. Deze zuiverheid is voldoende om te recycleren tot nieuwe PET-drankflessen. Dat is de realiteit vandaag.

Digitaal statiegeld is niet noodzakelijk minder inclusief dan andere systemen

Het klopt dat niet iedereen een smartphone of toegang tot het internet heeft en dat de digitale vaardigheden bij delen van de bevolking nog te laag zijn. Maar personen met een lichamelijke handicap en mensen die slecht te been zijn met extra zakken leeggoed naar de supermarkt sturen is ook niet erg inclusief. Het lijkt ons evident dat er in beide systemen aandacht moet zijn voor inclusie. Bovendien is er een argument dat veel van de verpakkingen die we nu niet inzamelen meestal onderweg, op straat, in het bos, aan de bushalte en zo verder worden weggegooid. Op die momenten is er met een digitaal statiegeld systeem veel meer mogelijk, met de juiste (blauwe) vuilnisbakken op de juiste plaats

Geef digitaal een kans, en geef het tijd

De eerste pilootprojecten met digitaal statiegeld tonen aan dat er potentieel is, maar dat het tijd zal nodig hebben. Gezien we het al goed doen met het huidige systeem hebben we echter niets te verliezen. Digitaal statiegeld raakt niet aan het inzamelsysteem dat er nu al is. We riskeren dus niet om minder te gaan inzamelen.

Laat ons een systeem invoeren dat effectief waarde geeft aan afval, maar dan de oplossing met het grootste potentieel, bouwend op wat we reeds bereikt hebben. Laat ons durven voorloper te blijven, tegen de stroom in, met een holistische visie op materialen en grondstoffen. Wij zijn er van overtuigd; als we digitaal statiegeld met succes implementeren, zullen de andere landen ons systeem volgen.

Laat ons dus digitaal statiegeld invoeren, en ons kruit droog houden.

Prof. Steven De Meester (Universiteit Gent), Stijn Ronsse (CEO Capture), Karolien Vanbroekhoven (VITO), Dirk Nelen (VITO), Prof. Jean-Marie Raquez (Universiteit Mons).

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content