Demograaf Patrick Deboosere (VUB) reageert op professor Marc De Vos van Itinera, die de afgelopen weken verschillende keren zijn boek ‘Lang leve de vergrijzing’ op de korrel nam.
In Knack van 26 februari hekelt professor Marc De Vos andermaal het feit dat mijn opinie in de media aan bod komt ’terwijl we meters studies achter ons hebben die het tegendeel bewijzen’. Studies tonen dat helemaal niet aan. Studies tonen aan dat we keuzes kunnen maken over beleid. Bovendien, wat is dat voor een argument? Er zijn al tonnen studies verschenen over het klimaat of over het begrotingstekort. Dit belet niet dat we best verder timmeren aan de weg en alle bijkomende inzicht is dan welkom.
Veel debat is er overigens niet geweest om de pensioenleeftijd in ons land op te trekken tot 67 jaar. Het werd zelfs niet eens aan de kiezer voorgelegd. De reactie van Marc De Vos doet denken aan de halsstarrigheid waarmee voormalig Antwerps burgemeester Patrick Janssens vasthield aan de Lange Wapper. Ga voort en kijk niet om. Wanneer beleid manifest fout is, dan moet het worden rechtgezet.
Pensioenleeftijd optrekken is geen goed antwoord op de vergrijzing.
Enkele weken geleden verscheen het boek “Lang Leve de Vergrijzing”. Vanuit de inzichten in de demografie en epidemiologie probeer ik een paar misvattingen over levensverwachting en gezond ouder worden bij te stellen. Het boek is ook een zoektocht waarom we in een maatschappij waarin we steeds rijker worden, met computers en machines die steeds performanter worden, met een economie die steeds meer produceert, plots langer en harder zouden moeten werken en tegelijk besparen op zowat alles wat belangrijk is, van openbaar vervoer tot en met cultuur.
Wie het boek leest, is lovend. Maar er is ook de reactie van Marc De Vos. Onder het motto schiet op de boodschapper in plaats van op de inhoud, schuwt Professor Marc De Vos, oprichter van de ‘onafhankelijke’ denktank Itinera, de grove woorden niet. Wie het oneens is met hem wordt een “zombie” genoemd, en de media zijn “struisvogels” omdat ze een andere mening aan bod laten komen, zo hoorden of lazen we ook in De Afspraak, De Morgen en Trends. Waarom is De Vos zo bang van een afwijkende mening?
Misschien omdat er evidenties zijn die hij liever niet geschreven ziet. Zoals het feit dat de toename in levensverwachting een gemiddelde is waar niet iedereen in gelijke mate van profiteert. Voor de bouwvakker of de verpleegster vandaag is 65 nog steeds 65 net als twintig jaar geleden. Onderzoek in verschillende Europese landen toont aan dat één op vijf vijftigjarigen al met gezondheidsproblemen kampt wat het werken bemoeilijkt.
En blijkbaar is het ook “hallucinant en schandalig” als je zegt dat de vergrijzing perfect betaalbaar is en het verhogen van de pensioenleeftijd niet de beste oplossing. In haar laatste rapport schat de Oeso dat de pensioenuitgaven in België tegen 2070 zouden stijgen van de huidige 12% van het bbp naar 15%, een geleidelijke stijging over een zeer lange periode. Onder de regering Michel heeft de zogenaamde “taxshift” de begroting met een gat van 2% van het bbp opgezadeld. Nu al, en voor alle komende jaren, als we niet remediëren.
Hoe wrang moet het nog worden? Beweren dat het geld voor pensioenen, zorg, onderwijs of cultuur ontbreekt en vaststellen dat de vijftig grootste ondernemingen in ons land gemiddeld minder dan 1,7% vennootschapsbelasting betalen. En de 172 miljard euro die in 2019 vanuit ons land naar belastingparadijzen stroomden mag dan wel “aangegeven betaalverkeer” zijn, veel zal het niet bijdragen aan de Belgische economie.
Dat professoren, juristen of politici langer willen werken is hun goed recht, maar voor veel mensen is 65 al laat om nog in goede gezondheid van een pensioen te genieten. Het idee dat pensioenen verdwijnen in een bodemloze put is ook onjuist. Pensioenen komen terug in de economie en zorgen ervoor dat bakkers brood verkopen. Vandaar ook dat de verhoging van de pensioenleeftijd geen goed antwoord is op een vergrijzingskost die vanzelfsprekend zal toenemen. De Oeso berekende dat indien België de pensioenleeftijd koppelt aan de stijgende levensverwachting we tegen 2070 maximaal 1,1% van het bbp zouden besparen. We zullen dan wel 72-jarige agenten, dakwerkers of kleuterjuffen hebben…
Ik vind het pijnlijk om vast te stellen hoe Marc De Vos generaties tegen elkaar wil opzetten. In zijn opiniestukken heeft hij het over “feestvierende pensionerende babyboomers” en jongeren als “pensioenslaven”. Maar veel gepensioneerden hebben nauwelijks genoeg om te overleven, laat staan om te feesten. En het zijn net de jongere generaties die door de voorstellen van Marc De Vos langer zullen moeten werken.
Wellicht steekt het dat mijn boek aantoont hoe er een neoliberale lobby is, en ik reken Itinera daar ook bij, het pensioendebat gebruikt als stormram tegen de sociale zekerheid. Het debat rond pensioenen is niet nieuw. Het is al heel lang geleden gestart in de VS toen het neoliberalisme zijn opgang maakte onder Reagan. De VS zijn een lichtend voorbeeld hoe de neoliberale recepten een land letterlijk verziekt hebben. Terwijl president Trump andermaal de belastingen van de hoogste inkomens heeft verlaagd en de gigantische put in de Amerikaanse begroting nog vergroot, heeft meer dan de helft van de Amerikaanse bevolking over een periode van 40 jaar haar inkomen niet zien groeien. Zou het dan toeval zijn dat de VS het enige land zijn in de geïndustrialiseerde wereld die voor het eerst sinds de Eerste Wereldoorlog de levensverwachting drie opeenvolgende jaren heeft zien dalen?
De Vos pakt graag uit met het voorbeeld van Nederland. Inderdaad één van de landen op het Europese continent dat het verst de neoliberale weg is ingeslagen. De overheidsschuld is er lager en volgens de statistieken betaal je er ook minder belastingen en sociale zekerheid. Alleen heeft Nederland de afgelopen jaren een aanzienlijk deel van de pensioenen en van de zorg geprivatiseerd. Het budget klopt, maar de Nederlandse bevolking betaalt nu meer voor pensioenen en zorg. Wie er beter van wordt zijn banken en privéverzekeraars.
Marc De Vos benadrukt dat Itinera een “onafhankelijke denktank” is en dat hij daarom liever niet wil meedelen wie die onafhankelijke denktank steunt. Een vreemd concept van onafhankelijkheid. Volkswijsheid weet al lang dat wiens brood men eet, wiens woord men spreekt.
Marc De Vos is overigens niet zeer origineel met zijn metafoor over “zombies”. Hij haalt de mosterd bij economist en nobelprijs-winnaar Paul Krugman. Maar voor Paul Krugman zijn het net de neoliberale dogma’s die zombie-gedachten zijn. Het zijn ideeën die al lang door de praktijk achterhaald zijn maar die blijven overleven en de hersenen van sommige politici opeten dankzij het geld van de ultrarijken die er financieel belang bij hebben dat mensen ze blijven geloven. En waar haalt Itinera haar geld vandaan? Juist. Paul Krugman heeft ten minste nog de elegantie ideeën en niet mensen als zombies te bestempelen.
De neoliberale recepten hebben al lang hun failliet bewezen. Het wordt hoog tijd voor een economisch denken van de 21ste eeuw. Een economisch denken dat afstapt van het groeifundamentalisme en de twee grote uitdagingen aanpakt waar we voor staan: zorgzaamheid voor onze planeet en terugdringen van de groeiende ongelijkheid.
Patrick Deboosere is professor demografie aan de VUB. Onlangs verscheen zijn boek “Lang Leve de Vergrijzing” bij EPO.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier