Op naar het nieuwe schepencollege van Bart De Grote Verbinder

Vrijdag presenteerde een onuitgegeven coalitie van N-VA, SP.A en Open VLD ‘De Grote Verbinding’, een nieuw bestuursakkoord voor Antwerpen, zaterdag keurden de drie partijen dat goed, zij het bij de SP.A na urenlange debatten in gespannen sfeer. Alleen een blinde ziet niet dat er geen stevige nieuwe accenten in staan. En alleen een dove hoort niet de terechte kritiek dat de ‘nieuwe’ burgemeester hoe dan ook niet veel verschilt van de oude Bart De Wever.

Donderdagavond. Op het moment dat bekend wordt dat de Antwerpse onderhandelaars het eens zijn geraakt over een bestuursakkoord en dat de grootste stad van het land de volgende zes jaar mogelijk bestuurd zal worden door twee partijen die elkaar zien als tegenpolen – N-VA en SP.A – verzendt in Leuven Mike Naert een bericht op Facebook: ‘Dank je Jinnih Beels en John Crombez: vanaf vandaag is de SP.A alle geloofwaardigheid kwijt. Shame on you! Lidkaart wordt vandaag teruggestuurd!’

In Leuven is Naert een bekend figuur. Naert is niet alleen directeur van het muziekcentrum ’t Depot en uitbater van het immens populaire ‘Café Sport’, maar ook de partner van Lothe Ramakers. Vanaf januari is Ramakers de fractieleider van de SP.A in de Leuvense gemeenteraad, en dus een belangrijke pion in de ploeg van de nieuwe burgemeester Mohamed Ridouani. Om maar te zeggen: de medewerking van de SP.A aan het Antwerpse bestuursakkoord snijdt progressief Vlaanderen in het hart, ook een groot deel van (de linkervleugel van) de SP.A.

Spanningen

Vandaar ook de urenlange vergadering bij de Antwerpse SP.A. Hoewel een grote meerderheid (196 voor, 79 tegen en 4 onthoudingen, dus ruim twee derde voor) uiteindelijk het ontwerpakkoord goedkeurde dat eerder al het fiat had gekregen van de drie onderhandelaars (Jinnih Beels, Tom Meeuws en Yasmine Kherbache), neemt dat niet weg dat er ernstige spanningen waren.

Vraag is of de groep tegenstemmers zich bij de interne partijstemming kan neerleggen, of dat er zich dissidenties zullen voordoen.

Jongsocialisten, oud-burgemeester Bob Cools, senator Güler Turan, eerder al gemeenteraadslid Hicham Mzairh: er waren socialisten te over die hun reserves uitten bij het akkoord. Veelzeggend was dat op de ledenvergadering ook Stephanie Van Houtven uitgesproken kritisch was over het bereikte resultaat. Van Houtven is straks niet alleen districtsschepen in Borgerhout, als ondervoorzitter van de SP.A heeft ze ook het oor van John Crombez, van wie ze in 2014/15 de running mate was in zijn verkiezing als partijvoorzitter. Aan de andere kant waren er ook Antwerpse SP.A’ers van diverse strekkingen en opvattingen – van Maya Detiège tot Kathleen Van Brempt – die wel kansen en opportuniteiten zagen in een nieuwe socialistische machtsdeelname in Antwerpen.

Vraag is of de groep tegenstemmers zich bij de interne partijstemming kan neerleggen, of dat er zich dissidenties zullen voordoen – in dat geval wordt ook de zogenaamde ‘Bourgondische’ coalitie van Bart De Wever erg krap.

Hoe dan ook wisten ook de SP.A-onderhandelaars dat het niet evident is om toe te treden tot een stadsbestuur dat geleid wordt door Bart De Wever, de man die er ongeveer in zijn eentje in geslaagd is om van ‘socialist’ voor veel Vlamingen een scheldwoord te maken. Toch waren er, ondanks de objectieve en evidente politieke verschillen tussen de SP.A en de N-VA, al een maand geleden een aantal redenen om gesprekken aan te gaan met Bart De Wever over een Antwerps bestuursakkoord.

Redenen

Eén. Wiskunde. Er is in Antwerpen geen coalitie mogelijk zonder Bart De Wever: in Antwerpen behoudt de N-VA haar 23 zetels op 55. Vandaar dat De Wever in de avond van 14 oktober de overwinning kon claimen: zonder hem valt Antwerpen niet te besturen – tenzij partijen als Groen, SP.A, CD&V, Open VLD en PVDA (met zijn allen samen goed voor ‘maar’ 26 zetels op 55) in plaats van De Wever hadden gekozen voor Filip Dewinter als extra partner – het VB bezet ook zetels.

Maar als de SP.A nu niet ‘ja’ had gezegd, had later Groen dat moeten doen, of CD&V (of PVDA, maar dat zou zowel voor De Wever als voor Peter Mertens zelf écht vele bruggen te ver zijn). Hoe dan ook zou een van de oppositiepartijen van vandaag, vroeg of laat de stap naar de meerderheid – en dus naar een coalitie met De Wever – hebben gezet. Misschien werd daarop gehoopt, maar dan na de parlementsverkiezingen van mei 2019.

De SP.A maakte deel uit van de linkse oppositie die de voorbije zes jaren Bart De Wever het vuur aan de schenen heeft gelegd. Werkelijk niéts van wat De Wever deed werd goed bevonden.

Twee. Strategie. De SP.A maakte deel uit van de linkse oppositie die de voorbije zes jaren Bart De Wever het vuur aan de schenen heeft gelegd. Werkelijk niéts van wat De Wever deed werd goed bevonden – en De Wever zelf speelde dat balletje altijd terug en beweerde dat zowat alles wat hij deed in de lijn lag van wat SP.A-burgemeester Patrick Janssens daarvóór deed.

Het resultaat op 14 oktober was affreus: de SP.A was nooit even groot als groen en ook nooit even rood als de PVDA. Groen ging fors vooruit, de PVDA miste op een haar na een extra zetel, maar de SP.A deelde in de klappen en belandde op 6 zetels.

Dat is het laagste aantal gemeenteraadzetels in Antwerpen sinds Camille Huysmans na de invoering van het algemeen stemrecht begin jaren twintig de socialisten in Antwerpen op de kaart zette. Ja, wat dan te doen? Nog een keer ‘het getal vullen’ van de linkse oppositie, om groen nog wat verder te zien uitlopen en donkerrood de kloof nog te zien verkleinen? Of doen wat de SP.A (toch van zichzelf vindt dat men) kan, namelijk mee besturen? Kan de SP.A dan op die manier het verschil tussen de eigen sociaaldemocratische aanpak, de progressiviteit van Groen en het links van PVDA niet duidelijker in de verf zetten?

Drie: Inhoud. In tijden van Twitter en Facebook wordt kennis van geschiedenis wel eens verward met een blik op iemands ’timeline’. Wie zijn recente geschiedenis kent, weet dat bij de Vlaamse regeringsvorming van 2009 een feitelijk bondgenootschap bestond tussen de SP.A van Caroline Gennez en de N-VA van Bart De Wever. Het gemeenschapsvormende element in het N-VA-programma lag dicht bij het sociale ‘wij laten niemand achter’ van de SP.A.

Met dit soort socialisten valt te praten door N-VA’ers en Open VLD’ers.

Zeker in die tijd werd de lijn van de SP.A bepaald door een Frank Vandenbroucke, samen met Antwerpse figuren als burgemeester Patrick Janssens en voormalig minister van Werk Monica De Coninck. Zij koppelden solidariteit van de overheid en de gemeenschap aan de nood van verantwoordelijkheidszin van de burger, de begunstigde. Dat leidde tot de slogan ‘Voor wat, hoort wat’, van Patrick Janssens. Diens topambtenaar op het sociaal departement van de stad Antwerpen was… Tom Meeuws.

Meeuws was ook de man die de GAS-boete bedacht om kleine overtreders zonder veel omhaal te kunnen beboeten – het is opvallend hoe vaak, zonder het woord ‘GAS’ woordelijk te gebruiken, dit nieuwe stadsbestuur in haar ontwerpakkoord voor GAS-achtige maatregelen koos, bijvoorbeeld om bepaalde verkeersovertreders aan te pakken – ‘verkeer’, ‘mobiliteit’ en ‘fietsen’ zijn belangrijke thema’s geweest in de Antwerpse kiesstrijd. Met dit soort socialisten valt dus te praten door N-VA’ers en Open VLD’ers. Ook al was de persoonlijke relatie tussen Bart De Wever en Tom Meeuws bij wijze van understatement bijzonder slecht. Meeuws heeft die vete in zijn voordeel proberen om te draaien toen hij bij zijn achterban een onderhandelingsmandaat kreeg: ‘Als iemand het beest al in de muil heeft durven kijken, ben ik het. Ik ben niet bang.’

Had De Wever in 2012 niet gezegd dat hij hoopte dat de Antwerpse socialisten voor minstens negentig jaar tot de oppositie veroordeeld zouden zijn?

Vandaar dat het Antwerpse SP.A-bestuur de onderhandelaars een mandaat gaf om gesprekken aan te gaan met Bart De Wever en Philippe De Backer, wat geleid heeft tot het bestuursakkoord dat vrijdag werd voorgesteld en zaterdag door de drie partijen werd goedgekeurd, zij het bij de SP.A dus met enige moeite. De interne tegenstanders tegen het bestuursakkoord voelden zich versterkt door de externe kritiek, vooral vanuit de twee andere linkse partijen, PVDA en Groen, en een aantal links-progressieve opiniemakers. Zij doen het ontwerpakkoord af als te min, te weinig ambitieus, te zeer een kopie van wat er al was. En vooral: velen vinden het not done dat uitgerekend de SP.A dat Beest – Bart De Wever dus – nu helpt om in Antwerpen de macht te behouden.

Eigenaardig genoeg krijgen zij in zekere zin steun van radicaal-Vlaamse en vooral antisocialistische stemmen die aanleunen bij of lid zijn van het Vlaams Belang. Had De Wever in 2012 niet gezegd dat hij hoopte dat de Antwerpse socialisten voor minstens negentig jaar tot de oppositie veroordeeld zouden zijn? Is het dan geen verraad aan zichzelf dat hij ze na amper één legislatuur terug in de meerderheid haalt?

Compromis

Per definitie kan een akkoord dat oude vijanden als de N-VA en SP.A verbindt, niet anders dan een compromistekst zijn. Critici vinden dat de SP.A er minder uit haalde dan in het programma stond en ook wel dan ze zelf zeggen. Ze hebben niet helemaal ongelijk. De onderhandelaars maken zich sterk dat dit akkoord wezenlijk verschilt van de bestuursovereenkomst die N-VA, CD&V en Open VLD in 2012 afgesloten. Dat is óók zo.

De socialistische, linkserige bestuursstijl zou toen met de karwats buiten gewerkt worden. Dus moest en zou de ‘A’ van het Antwerpse logo sneuvelen, was de Stad niét meer van iedereen, werd Home Ivonne Julliams asap gesloten (de naam alleen al: het home was een resort aan zee van het stadsonderwijs, genoemd naar een vrouwelijke socialistische burgemeester van vorige eeuw), zouden de klemtonen in het sociaal beleid anders zijn – ‘strenger en eerlijker’, zouden ‘nieuwe Antwerpenaars’ vooral duidelijk moeten maken dat ze échte Antwerpenaars’ waren, kreeg de auto terug voorrang op de fiets, waren private projectontwikkelaars weer kind aan huis, enzovoort.

Zes jaar later is die agressieve aanpak wég. Bart De Wever is niet meer het haantje van toen, de patserige sfeer was weg, en de slagzin is nu ‘De Grote verbinding’. Dat is een belangrijke toegeving aan de SP.A. Zij het tegelijk een volstrekt vrijblijvende slogan als ze niet ingevuld wordt: in de tekst van het bestuursakkoord, en nadien in de praktijk van het bestuur, in de omgang ook van met name de Antwerpse politie.

Woorden, afspraken, bestuursdaden

Want er zijn woorden, afspraken, en bestuursdaden. De woorden waarmee het bestuursakkoord werd aangeprezen, moesten al wijzen op een duidelijk ander discours. Met de schriftelijke afspraken ligt dat al anders. Goed, een bestuursakkoord is altijd geven en nemen, vraag is ook wat er echt veranderde. Er is meer aandacht voor zwakke weggebruikers en fietsers, maar er blijft ook veel hetzelfde voor automobilisten. Er is meer aandacht voor zachtere politietechnieken en buurtgerichte werking – daarvoor had Jinnih Beels zich sterk gemaakt – maar de heropening van alle buurtcommissariaten is toch niet terug te vinden in de teksten.

Een bestuursakkoord is altijd geven en nemen, vraag is ook wat er echt veranderde.

Nochtans had de SP.A voor de verkiezingen uitdrukkelijk het volgende gevraagd: “In iedere politiezone (6 in totaal) komt er een politiehuis dat 24 uur op 24 open is.” In de tekst van het bestuursakkoord wordt dat een wel erg afgezwakte versie, die bij grondige lezing vooral het bestaande model behoudt – en inderdaad wat verbetert: “De wijkwerking is voldoende in aantal maar nog te onbekend. Daarom promoot de politie actief de spreekuren in de nieuwe wijkkantoren of betere, nieuwe contactmogelijkheden van de wijkwerking en versterkt ze de relatie tussen de wijkagenten en de burgers in hun wijken.”

De SP.A zwakte haar eis om tienduizend nieuwe sociale woningen te bouwen ook af naar vijfduizend – nog altijd een gigataak. Uit het bestuursakkoord blijkt dat in dat getal ook de vernieuwing van oude gebouwen is inbegrepen, zodat het wellicht over 2000 ‘echte’ nieuwbouw-eenheden gaat. Is dat dan niet vooral een (stevig gecorrigeerde) voortzetting van de renovatiepolitiek van het vorige college? Enzovoort. Zeker, er zullen 11000 plaatsen bijkomen in het onderwijs, Antwerpen zal veel duidelijker dan vroeger ‘racisme’ en andere vormen van discriminatie bestrijden en bestraffen – inclusief bepaalde vormen van praktijkteksten – maar tegelijk nemen de drie partijen nog altijd duidelijke standpunten in inzake verplichte kennis van het Nederlands, en blijven de kledijvoorschriften (zeg maar: het hoofddoekenverbod) ongewijzigd – maar dat was ook weer een maatregel die ooit was ingevoerd door de SP.A van Patrick Janssens.

Het uitgangspunt – “onze gedeelde waarden en normen van de Verlichting en de Mensenrechten” is duidelijk en, zo werd beweerd, “we hebben alleen gediscussieerd over de manier hoe dat te bereiken.” Die discussie lijkt met dit akkoord echter niet helemaal beslecht en zal mogelijk nog zes jaar duren.

Veel zal afhangen of de ‘grote projecten’ binnen zes jaar zullen gerealiseerd zijn? Zal de Oosterweelverbinding er (min of meer) zijn, zoals Bart De Wever in het vooruitzicht stelde, samen met een deel van de overkapping van de ring? Is de oorlog met het linkse Borgerhout vanaf nu eindelijk voorbij?

Haven

Bij al die vragen, komen er nog twee extra elementen. Een: de schepenen worden pas aangeduid nu het bestuursakkoord is goedgekeurd. Die volgorde is logisch. Maar het kan de prille samenwerking ook vergallen. Nu al wordt Annick De Ridder (N-VA) genoemd als nieuwe havenschepen. In Antwerpen en ook in het Vlaams parlement staat de Ridder bekend als ‘de handpop van Fernand Huts’, de grote baas van Katoennatie en zoals bekend een beslist tegenstander van de vakbonden en van de wet-Major, zo belangrijk voor de arbeidsvoorwaarden en omstandigheden van de dokwerkers.

Tot nu toe zorgden de meeste havenschepenen ervoor dat ‘de haven’ niet voor politieke problemen binnen de stedelijke meerderheid zorgde.

Tot nu toe zorgden de meeste havenschepenen ervoor dat ‘de haven’ niet voor politieke problemen binnen de stedelijke meerderheid zorgde – de economische impact van de haven is te belangrijk om verstoord te worden door partijpolitiek. Als De Ridder havenschepen zal worden – en ze zal dan doen wat ze in haar communicatie als parlementslid laat uitschijnen, namelijk bonje zoeken met de vakbonden, of zich de dienstmaagd tonen van Fernand Huts en co. – dan zal dat sowieso de werking van dit nieuwe stadsbestuur belemmeren. De vakbonden zullen dat niet over zich laten gaan, en zal de mogelijke sociale onvrede in de haven dan ook de politieke rust in het stadhuis dreigen te verstoren. Dat zal een hoogst vervelend scenario zijn, ook voor coalitiepartners N-VA en Open VLD, maar toch vooral voor de SP.A, die zijn Antwerps hoofdkwartier heeft in de Van Ommeganckstraat, in een kantoorgebouw van … de socialistische vakbond.

Verkiezingen

En dan is er nog het nationale kader, en de rol die Bart De Wever als voorzitter speelt en ook nog wel even zal blijven spelen. De Wever heeft de reputatie dat hij bovenal N-VA’er is en blijft – versta: dat zijn eigen partij altijd voorgaat op een regering, of een stadsbestuur, laat staan op het welbevinden van coalitiepartners die altijd ook zijn concurrenten – en in het N-VA-jargon: dus ook potentiële vijanden – zullen blijven. Ook zonder het vorige bestuursakkoord af te vallen, heeft burgemeester De Wever een coalitiepartner als CD&V wel in de gracht gereden, zeker toen Kris Peeters zijn neus aan het venster stak in Antwerpen.

In mei – misschien vroeger – zijn er verkiezingen. De N-VA-voorzitter is zeker dan een man van een fors discours, die liever uitdiept wat Vlamingen en Belgen verschilt dan wat hen verbindt. Nu al kan voorspeld worden: in zijn talloze media-optredens van nu tot mei zal ‘de grote verbinding’ niét op de agenda staan van N-VA-voorzitter Bart De Wever. Hij zal naar alle waarschijnlijkheid een identitair en anti-links discours voeren.

Wie had het zopas nog tijdens de discussies over het Marrakesh-pact en nadien over Michel II kunnen voorspellen: Bart De Wever 2.O in de rol van Bart, De Grote Verbinder?

Op eventuele vragen van zijn Antwerpse coalitiepartners om zijn rol als voorzitter minder geprofileerd uit te voeren, is De Wever niet willen ingaan. Hij gaf dat ook toe dat er “woelige zeeën” wachten, en dat het tot mei “niet de gemakkelijkste maanden” zullen zijn voor zijn tweede coalitie. Hij hoopt dat alle betrokkenen – of toch alle ándere betrokken, want hij is nu eenmaal N-VA-voorzitter – “de focus op besturen zullen houden.” Al belooft hij zelf het goede voorbeeld mee te willen geven: “We zullen er wederzijds ons best voor doen. Ik zal dat ook doen.” Maar toch: Ik ga geen ontslag nemen als voorzitter.”

Dat zegt de burgemeester bij de voorstelling van zijn nieuwe Antwerpse bestuursakkoord, en dat op geen tien dagen voor er een jaar begint waarin zowel Vlaamse, federale en Europese verkiezingen zullen plaatsvinden, en daarna nog de regeringsvormingen. Zal er nog plaats zijn voor burgemeester Bart De Wever naast de alomtegenwoordige N-VA-voorzitter. Kan men het land verder verdelen en opjagen en tegelijk de grootste stad van het land verbinden, zoals de voorbije dagen is beloofd?

Of is dit Antwerpse akkoord de opstap voor weer heel andere dynamieken in Vlaanderen en de federale staat? Is Bart De Wever opnieuw drie stappen vooruit aan het denken? Of was hij vorige week toch vooral begaan met het rond krijgen van zijn Antwerpse coalitie, en dus het veiligstellen van zijn eigen sjerp, het bevestigen van zijn positie als quasi onaantastbare politieke leider van zijn partij, zijn stad en zijn land? Hoe dan ook: in dat laatste is Bart De Wever opnieuw geslaagd. Wie had het zopas nog tijdens de discussies over het Marrakesh-pact en nadien over Michel II kunnen voorspellen: Bart De Wever 2.O in de rol van Bart, De Grote Verbinder?