Een verbod op smartphones op school is geen zaligmakende oplossing voor onze jongeren. Dat zegt psychologieprofessor Reitske Meganc in de aanloop naar het nieuwe schooljaar.
Geen smartphones meer op school voor kinderen uit de lagere school en leerlingen van de eerste en tweede graad middelbaar onderwijs. Dat zal op veel scholen in Vlaanderen vanaf volgende week wennen zijn voor leerlingen, leerkrachten én ouders.
Dat verbod was een van de belangrijkste beslissingen uit het eerste schooljaar van onderwijsminister Zuhal Demir. En hoewel we allemaal tieners en kinderen kennen die zich op school of thuis helemaal verliezen in hun smartphone, is niet iedereen overtuigd van zo’n verbod. Reitske Meganck is psychologieprofessor aan de UGent en brengt volgende maand Nooit meer alleen uit, over opgroeien en opvoeden tussen al het schermgeweld.
Bent u zelf voorstander van zo’n verbod?
Reitske Meganck: Ik vind een verbod wel heel erg abrupt. In mijn boek hou ik het op: plan, don’t ban. Want zo’n top-down beslissing kan heel makkelijk haar doel voorbijschieten. Hoe krijg je jongeren echt mee? Een verbod maakt voor hen vaak iets alleen maar aantrekkelijker. En willen we echt dat leerkrachten agenten worden in de klas die moeten controleren of er niemand zijn smartphone bij zich heeft?
We hebben ons lange tijd helemaal geen vragen gesteld bij technologische ontwikkelingen, zoals sociale media en smartphones. Dat was leuk en gemakkelijk en heel handig. Sinds enkele jaren is de stemming omgeslagen, en nu zitten we met een verbod voor leerlingen helemaal aan de andere kant van het debat. Ik zie ook wel wat ons hier heeft gebracht, maar idealiter denken we toch iets verder na over onze digitale cultuur.
Is het niet begrijpelijk dat er voor jongeren aan de noodrem wordt getrokken met zo’n verbod?
Meganck: Ja, hoewel ze zich onvermijdelijk geviseerd zullen voelen. Het past helemaal in het verhaal: de jeugd is om zeep, dit is een verloren generatie. Daar zijn jongeren het uiteraard lang niet mee eens. Er zijn trouwens evengoed kinderen en jongeren die zeggen: ik zou wel willen dat mama en papa thuis wat minder op hun smartphone zitten te kijken. Die vraag stellen we zelf veel te weinig: hoe gaan volwassenen om met al die schermen?
Zo’n verbod heeft op school het voordeel van de duidelijkheid. Elke leraar kan vanaf volgende week in de klas zeggen: het is de schuld van Zuhal Demir dat jullie jullie smartphones moeten afgeven.
Meganck: Ik begrijp uiteraard dat een smartphone in de klas geen plaats heeft als een leraar les wil geven. Het is toch iets anders als zo’n verbod al vanaf de schoolpoort geldt. Hopelijk zet het iets in gang. Ik had er gisteren een gesprek over met de directrice van de school waar mijn zoon gaat. Die school heeft een hele diverse groep van leerlingen, en je voelt dat ze manieren zoeken om verder te raken dan enkel maar met het vingertje te wijzen naar hun leerlingen.
Ik ben ook wel benieuwd naar wat er gaat gebeuren als mijn zoon en zijn klasgenoten tijdens de middagpauze niet meer de hele tijd naar hun scherm kunnen zitten kijken. Ik vind het zeker niet verkeerd dat ze weer meer echt met elkaar zullen praten.
‘Ik ben ook wel benieuwd naar wat er gaat gebeuren als mijn zoon en zijn klasgenoten tijdens de middagpauze niet meer de hele tijd naar hun scherm kunnen zitten kijken.’
Smartphoneverbod op school: ‘Ouders zullen het héél lastig vinden dat ze hun kind overdag niet meer kunnen bereiken’
Elke Geraerts en Marie Loop waarschuwen vandaag, woensdag, in Het Laatste Nieuws voor een ‘schermjetlag’, jongeren die straks op school moeten afkicken zoals drugsverslaafden omdat ze twee maanden lang aan hun smartphone hebben gehangen. Terecht?
Meganck: Ik denk eerlijk gezegd niet dat we zulke fenomenen gaan meemaken. Er zijn ook jongeren die tijdens de vakantie misschien net minder tijd doorbrengen achter hun schermen dan tijdens het schooljaar, bijvoorbeeld omdat ze op kamp gaan met de jeugdbeweging. Jongeren zullen echt niet moeten afkicken. Het is trouwens niet omdat ze geen smartphone hebben op de speelplaats dat ze niet op andere momenten van de dag urenlang online kunnen zijn.
Wat wel klopt: verslavingen zoals roken en alcohol werken met soortgelijke mechanismen als het gebruik van sociale media. Dat zien we als we het brein van mensen onderzoeken, waar die korte prikkels en dopamineshots hetzelfde effect hebben. Dat wil niet zeggen dat iedereen die sociale media gebruikt verslaafd is, maar we moeten ons daar wel bewust van zijn.
Bedrijven als Meta zetten daar ook maximaal op in, zij zorgen ervoor dat we genoeg prikkels krijgen om eindeloos door te scrollen zonder dat we echt voldoening krijgen. Daar kunnen we ons ook heel veel vragen bij stellen, maar dat wordt al snel een discussie over ons kapitalistisch systeem. Daar hebben we het vandaag helaas niet over.
Zeker sinds Jonathan Haidt vorig jaar Generatie angststoornis publiceerde, is er een dystopisch beeld ontstaan over de jongeren die vandaag met sociale media opgroeien. Nochtans verschijnen er af en toe ook wel onderzoeken die dat beeld tegenspreken of nuanceren. Hoe kijkt u daarnaar?
Meganck: In zijn boek staan interessante zaken, maar het wordt wel dik aangezet allemaal. Voor sommige jongeren zijn sociale media juist een oplossing, laten we dat niet vergeten. Natuurlijk, zeker de puberteit is een heel kwetsbare periode waarin het extra moeilijk is om een smartphone gezond te gebruiken. Dat horen wij ook van pubers en jongeren zelf. Zij trekken soms zelf aan de alarmbel.
Er zijn daarnaast ook inderdaad onderzoeken die een ander beeld geven dan Haidt, maar we kunnen moeilijk wachten tot de wetenschap het helemaal eens is vooraleer we ingrijpen. In die zin ben ik absoluut geen voorstander van niets doen, maar we moeten zeker niet doen alsof onze jongeren allemaal verloren zijn.
‘Zeker de puberteit is een heel kwetsbare periode waarin het extra moeilijk is om een smartphone gezond te gebruiken.’
Welke regels hebt u zelf met uw zoon afgesproken?
Meganck: Hij is veertien jaar nu. We hebben deze zomer geprobeerd om daar samen afspraken over te maken, ook al omdat we anders merkten dat we elke dag dezelfde discussies zitten te voeren. Eigenlijk is de afspraak dat het na het avondeten gedaan is met schermen, behalve voor school of iets kleins, en dat vanaf half negen de smartphone wordt geblokkeerd. Je kunt zulke regels natuurlijk niet blijven opleggen aan oudere tieners, maar die limieten waren wel nodig.
Smartphoneverbod in het onderwijs: ‘Leerlingen gingen steeds vaker naar het toilet om daar stiekem hun berichten te checken’