‘Nepzelfstandigen met allerlei onzekere en deeltijdse contracten, verdienen een betere bescherming’

‘Mensen die werken in gedwongen deeltijdse contracten, onzeker werk hebben, met nul-urencontracten opgezadeld zitten of als schijnzelfstandige aan de slag moeten, zullen een veel betere bescherming krijgen van Europa’, schrijft europarlementslid Kathleen Van Brempt (SP.A). ‘Daarmee wordt een belangrijke stap gezet in de richting van een meer sociaal Europa.’

Het gaat goed met de tewerkstelling in Europa, want die bevindt zich vandaag op een recordhoogte met maar liefst 239 miljoen mensen die aan het werk zijn. Wat deze goednieuwsshow verzwijgt, is dat het totale aantal gewerkte uren in héél Europa nog steeds lager ligt dan in 2008. Hoe komt dat? Er zijn weliswaar méér mensen aan het werk, zij werken echter in allerlei onzekere, deeltijdse contracten zoals nul-urencontracten, contracten op afroep, flexi-contracten of nep-zelfstandigenstatuten die hen nauwelijks voldoende uren garanderen om een deftig maandloon bijeen te sprokkelen. Deze werknemers worden de speelbal van malafide werkgevers voor wie enkel winst van tel is.

Nepzelfstandigen met allerlei onzekere en deeltijdse contracten, verdienen een betere bescherming.

Arbeidsflexibiliteit is een toverwoord geworden bij sommige bedrijfsleiders, maar voor werknemers die in deze precaire jobs gedwongen worden, is het elke maand vechten om rond te komen. Vooral de onzekerheid knaagt. Ze weten immers niet wanneer ze zullen werken, of ze zullen werken en wat ze op het eind van de maand verdiend zullen hebben. Of de huishuur en de energierekening betaald kan worden, is telkens weer een bange vraag. Sommigen onder hen moeten zelfs betalen om te kunnen werken, want de kost van de verplichte opleidingen die bij de job horen, moet soms door de werknemer betaald worden. Een degelijke sociale bescherming, recht op betaald verlof of ouderschapsverlof, een deftige verzekering tegen arbeidsongevallen… het hoort er voor tienduizenden werknemers in Europa niet bij.

Onderzoek in het VK toonde aan dat jonge mensen in nul-urencontracten veel vaker mentale en fysieke klachten vertonen dan leeftijdsgenoten met een vaste job en de universiteit van Limerick in Ierland waarschuwde ervoor dat flexibele arbeidstijden werknemers opsluiten in een vicieuze cirkel van armoede. Door een gebrek aan een deftig en voorspelbaar inkomen hebben de werknemers ook schrik om over hun arbeidsomstandigheden te klagen bij de werkgever. Het zijn eigenlijk 19de-eeuwse toestanden waarmee deze werknemers geconfronteerd worden.

Heel wat mensen komen regelmatig in contact met dergelijke werknemers als ze bijvoorbeeld via Uber Eats of Deliveroo een maaltijd bestellen. De meeste jonge fietskoeriers zijn het er roerend over eens: ze doen dit soort werk graag. “Mochten de arbeidsomstandigheden deftig zijn, zou ik hier een voltijdse job van maken,” vertelt een Gentse koerier me. Maar ze zijn verre van deftig. Deliveroo schuift alle risico’s af op de jonge koeriers. Hun fiets en hun uitrusting betalen ze zelf. Als die tijdens de arbeidsuren beschadigd raakt, of gestolen – zoals onlangs gebeurde met de e-bike van een Gentse koerier – tja, dan is dat pech. De koeriers werken als zelfstandige terwijl ze uiteraard helemaal niet zelfstandig zijn, maar volledig afhankelijk van de werkgever die bovendien eenzijdig de tewerkstellingsvoorwaarden oplegt.

Gevaren moeten maar getrotseerd worden, uiteraard op eigen risico.

Als gevolg daarvan moeten ze er maar zelf voor zorgen dat ze verzekerd zijn. Ben je ziek, dan valt je inkomen weg. Val je, en breek je een tand af, dan betaalt Deliveroo de tandarts ’tot het niet meer pijn doet’. Dat betekent: een tand trekken wordt nog vergoed, maar de nieuwe tand moet de koerier zelf betalen. In januari overleed in Frankrijk een koerier toen die aangereden werd door een vrachtwagen. Ook dat werd beschouwd als ‘pech’. De vraag van de collega-koeriers om in dat voor fietsers gevaarlijke gebied geen leveringen meer te doen, werd van de hand gewezen. Gevaren moeten maar getrotseerd worden, uiteraard op eigen risico. Begin april berekende RTL in Nederland dat er wekelijks twee fietskoeriers bij een ongeval betrokken zijn, waarvan er steeds één met de ambulance naar het ziekenhuis moet.

De koeriers klagen ook over de lange wachttijden aan de restaurants. Omdat ze per levering betaald worden en niet per uur, gebeurt het wachten op eigen kosten. Sinds kort merken de koeriers ook dat ze langer moeten fietsen voor minder geld. Dat komt omdat Deliveroo de leveringen laat berekenen via een algoritme. Dat zorgt er officieel voor dat de leveringstijden ingekort worden. Dat is prettig voor de klant. Maar het algoritme zorgt er ook voor dat snelle koeriers langere afstanden moeten fietsen, zodat ze minder leveringen per uur kunnen doen en dus minder verdienen. ‘Je bent ook nooit zeker wat je zult verdienen’, zegt de Gentse koerier me. De vergoedingen die ik ontvang zijn sinds de zomer van vorig jaar met 30 procent gedaald. Zomaar, zonder dat wij daarvan op de hoogte werden gebracht. Je hebt het allemaal maar te slikken.’ Het contact met de ‘werkgever’ vinden de koeriers ondermaats. Op klachten wordt niet of nauwelijks gereageerd en het bedrijf toont een totaal gebrek aan respect voor de ‘werknemers’. Werknemers die hun stem verheffen, zich organiseren in een koerierscollectief of via de vakbond hun rechten proberen af te dwingen, spelen uiteraard hun opdrachten kwijt.

Van ‘aanbevelingen’ tot rechten

Dergelijke nieuwe ‘diensten’ die via de platform-economie aangeboden worden, hebben zich de afgelopen jaren in heel Europa verspreid. Het werd dan ook meer dan tijd dat werknemers op Europees niveau beter beschermd zouden worden. Dinsdag is het zover, want dan bevestigt het Europees parlement een nieuwe Europese wet die werknemers meer rechten geeft. De zogenaamde ‘richtlijn voor transparante en voorspelbare arbeidsomstandigheden’, maakt deel uit van de Europese Pijler van Sociale Rechten. Voor het eerst is Europa er in geslaagd een hele reeks sociale rechten in die Pijler te bundelen, maar tot voor kort waren dat slechts ‘aanbevelingen’ aan de lidstaten. Een boekje vol goede bedoelingen, zeg maar. Mijn partij heeft er van meet af aan voor gevochten dat die ‘goede bedoelingen’ ook in wetten zouden omgezet worden, wetten die afdwingbaar zijn. Goede bedoelingen alleen zijn immers geen rechten.

Dat is ons reeds gelukt met de oprichting van een Europese Arbeidsautoriteit, een Europese arbeidsinspectie eigenlijk, en nu met de nieuwe wetgeving die de rechten van mensen in onzekere jobs beschermt. Daarover is al een overeenkomst bereikt tussen de lidstaten, de Europese Commissie en het Europees parlement. Dinsdag wordt die overeenkomst in Straatsburg bevestigd door het parlement.

Bedrijven zullen nu verplicht worden om informatie te verschaffen over de arbeidsomstandigheden, zoals het basisloon, het betaald verlof, de duurtijd van het contract, het werkschema, de uren en dagen waarop werknemers in sectoren waar werk ‘onvoorspelbaar’ is moeten werken. Werknemers krijgen het recht om in de uren waarop ze niet werken – en die ze op voorhand moeten kennen – een andere job te doen. De proefperiode voor werknemers werd ook ingekort tot maximum zes maanden. Werkgevers mogen werknemers niet langer laten betalen voor opleidingen die noodzakelijk zijn voor het werk. Werknemers mogen werk weigeren als dat buiten de afgesproken werkuren zou moeten gebeuren.

De nieuwe wetgeving geldt ook voor mensen die voor platforms werken, thuiswerk doen of met nul-urencontracten werken. Ook zelfstandigen vallen onder de nieuwe wet, dat wil zeggen: niet de reguliere zelfstandige ondernemer, maar de nep-zelfstandige. Van zodra er een aantoonbare arbeidsrelatie is met de werkgever, gelden immers de nieuwe spelregels. De nieuwe wetgeving is een flinke stap vooruit voor iedereen die in dergelijke precaire arbeidsomstandigheden werkt.

De nieuwe wetgeving is een flinke stap vooruit voor iedereen die in dergelijke precaire arbeidsomstandigheden werkt.

Perfect is ze nog niet, want de lidstaten wilden niet dat mensen die minder dan 12 uur per maand werken, ook onder de richtlijn vallen. Ze hebben er ook voor gezorgd dat elke lidstaat een uitzondering kan maken voor ambtenaren die werken met onzekere en flexibele uren, zoals militairen, hulpdiensten of politiediensten. We moeten er voor blijven vechten dat in de toekomst iedereen het recht heeft op duidelijke en voorspelbare arbeidsomstandigheden. We betreuren ook dat de kans niet werd gegrepen om nul-urencontracten gewoon te verbieden. Wij gaan nog steeds voluit voor zo’n verbod. Maar de nieuwe wetgeving beperkt wel degelijk het mogelijke misbruik van nul-urencontracten, want werknemers hebben het recht om te weten wanneer ze precies moeten werken. Als een werkaanbod geschrapt wordt na een vastgelegde deadline, moet de werkgever in de toekomst ook een compensatie betalen, wat vandaag niet het geval is.

De richtlijn voor transparante en voorspelbare arbeidsomstandigheden is erg belangrijk. Niet enkel op zich, maar ook als een van de eerste signalen dat Europa langzaam beseft dat de Unie over meer moet gaan dan het beschermen van de markt, maar dat ook Europeanen zelf sociale bescherming verdienen. Conservatieven en liberalen hebben zich daar lang tegen verzet. Zelf nu heeft de fractie van Europese Reformisten en Conservatieven (ECR) – waarin ook de N-VA zetelt – in de bevoegde commissie tegen gestemd omdat ze nep-zelfstandigen geen betere bescherming willen gunnen. Nochtans zal de Unie, als ze een breed draagvlak wil krijgen bij de bevolking, een menselijker gelaat moeten tonen en ervoor zorgen dat sociale rechten Europees verankerd worden.