Afgelopen weekend blokkeerden activisten van Code Rood een staalfabriek van ArcelorMittal in Charleroi. Op het bedrijfsterrein werden vernielingen aangericht. Valt het gebruik van geweld te legitimeren tijdens zulke acties? ‘Historisch gezien voltrekken grote maatschappelijke veranderingen zich pas na grootschalig en soms gewelddadig protest’, zegt klimaatactivist Wouter Mouton.
Zaterdag trokken ongeveer vierhonderd activisten in witte pakken naar het bedrijfsterrein van Industeel, een dochteronderneming van ArcelorMittal, in Charleroi. Een deel van hen drong het terrein binnen en saboteerde er veiligheidscamera’s, spoot graffiti op muren, gooide ramen in en beschadigde wagens van het personeel. De activisten beschuldigen het bedrijf ervan staal te leveren aan Israël, dat het materiaal zou kunnen inzetten voor oorlogsvoering.
Verschillende deelnemers bleken gelieerd aan Code Rood, dat zichzelf op zijn website omschrijft als ‘een beweging voor burgerlijke ongehoorzaamheidsacties’. Eerder dit jaar waarschuwde een rapport van het orgaan voor de dreigingsanalyse OCAD dat bepaalde strekkingen binnen Code Rood geradicaliseerd zijn. Daarbij werd verwezen naar een actie in de Gentse haven waarbij volgens het rapport zelfs een risico op dodelijke slachtoffers bestond.
Volgens klimaatactivist Wouter Mouton, die betrokken was bij eerdere acties van Code Rood, weerspiegelt de toon van een actie altijd de ernst van wat er aangeklaagd wordt. ‘Denk aan Palestina of het klimaat: in beide gevallen zien we extreme vormen van onderdrukking, en die intensiteit drijft mensen tot radicalere acties.’
Is het gebruik van geweld bij zulke acties dan zinvol?
Wouter Mouton: Dat zal de toekomst uitwijzen, maar het is heel duidelijk dat brave protesten niets uithalen. De politiek en het bedrijfsleven doen vaak toch gewoon wat ze willen. Daarom geloof ik dat radicalere acties nodig zijn.
Zonder geweld of sabotage verandert er weinig. Bovendien moeten we dat geweld relativeren, want het gaat om symbolische schade. Er zijn een paar ruiten gesneuveld en wat auto’s beschadigd, maar dat verbleekt bij de milieuschade die grote bedrijven aanrichten. Historisch gezien voltrekken grote maatschappelijke veranderingen zich pas na grootschalig en soms gewelddadig protest.
Welke historische voorbeelden inspireren u?
Mouton: Ik put veel inspiratie uit de suffragettes (activistes die in het begin van de 20e eeuw met militante acties streden voor het vrouwenkiesrecht in het Verenigd Koninkrijk, nvdr). Hun acties gingen nog veel verder dan die van Code Rood: ze gooiden bommen in winkels en vernielden eigendommen, maar er vielen nooit menselijke slachtoffers.
‘Ik geloof dat de acties van Code Rood, of van mensen zoals ik, in de toekomst gezien zullen worden als noodzakelijk om verandering te bekomen.’
Hoewel hun acties ver gingen, klaagt vandaag niemand over het stemrecht voor vrouwen. Op dezelfde manier geloof ik dat de acties van Code Rood, of van mensen zoals ik, in de toekomst gezien zullen worden als noodzakelijk om verandering te bekomen.
Geen menselijke slachtoffers – ligt daar dan voor u de grens?
Mouton: Omdat ik bij Code Rood alleen deelnemer ben, kan ik alleen voor mezelf spreken, en dan is het duidelijk: ik gebruik geen geweld tegen mensen. Ik geloof ook niet dat het productief is. In de actieconsensus van Code Rood staat niet letterlijk dat ze geen geweld zullen plegen. Dat is een bewuste keuze, en die openheid leidt soms tot debat.
Wat is uiteindelijk het doel van gewelddadige acties?
Mouton: In de eerste plaats letterlijk én symbolisch structurele schade toebrengen aan bedrijven. Daarmee laten we zien dat er honderden of zelfs duizenden mensen zijn die de juridische en financiële risico’s durven te nemen die zulke acties inhouden. Arrestaties en processen zijn immers onderdeel van dat risico.
Daarnaast gaat het ook om het stellen van een voorbeeld. Wie echt iets wil doen, kán actie ondernemen. Zo geef je actief uiting aan gevoelens van klimaatangst en depressie. We mogen ons niet neerleggen bij het kapitalistische idee dat alles overheerst zonder rekening te houden met mens, natuur of planeet.
Binnen een democratie hoort het soms te schuren. Maar het gebruik van geweld schuurt wel stevig. Heeft de manier waarop Code Rood actievoert volgens u een plaats binnen een democratie?
Mouton: Protest heeft niet alleen een plaats in de democratie, het is er een essentieel onderdeel van en het is de motor van verandering. We leven altijd in een specifieke historische context, met bepaalde rechten die al verworven zijn en rechten waarvoor nog gevochten moet worden.
‘Het is makkelijk om Code Rood vandaag af te schilderen als een bende losgeslagen idioten die niet weten waar ze mee bezig zijn, maar dat is helemaal niet zo.’
Het is makkelijk om Code Rood vandaag af te schilderen als een bende losgeslagen idioten die niet weten waar ze mee bezig zijn, maar dat is helemaal niet zo. Het zijn bezorgde, verantwoordelijke mensen die goed weten wat ze doen en die bereid zijn daar persoonlijk risico voor te nemen. Vaak wordt pas achteraf duidelijk hoe belangrijk zulke acties waren.
Deze zomer werd in het Verenigd Koninkrijk de groepering Palestine Action bestempeld als terroristische organisatie, en dus verboden. Daarmee staat die groep natuurlijk geen stap verder in wat ze wil bereiken.
Mouton: In Groot-Brittanië gaat het hard tegen hard. Het is een evolutie die we in heel West-Europa zien – ook in België zou zoiets kunnen gebeuren.
We zien dat het recht om te protesteren overal onder druk staat. De langste celstraf die een suffragette ooit kreeg, was drie maanden. Roger Hallam, medeoprichter van de Britse tak van Extinction Rebellion, kwam in augustus vrij na dertien maanden cel.
Kunt u dan ook begrip opbrengen voor diegenen die in 2021 het Amerikaanse Capitool bestormden?
Mouton: Hoewel ik grote antipathie voel tegenover Trump, zijn er zeker enkele parallellen te trekken. Maar er zijn ook grote verschillen. Zo kwam de bestorming van het Capitool voort uit eigenbelang. Trump wilde voorkomen dat Bidens verkiezing officieel werd bekrachtigd, zodat hij aan de macht kon blijven. Dat was een zuiver persoonlijk doel.
Bij Code Rood of soortgelijke bewegingen is dat helemaal anders. Daar is geen sprake van eigenbelang: men wil iets bereiken dat maatschappelijk relevant is, dat ten goede komt aan anderen – of het nu gaat om de klimaatbeweging of om solidariteit met de Palestijnen. Deelnemers riskeren boetes, juridische problemen of moeilijkheden op het werk. Dat toont juist aan dat hun inzet niet voortkomt uit persoonlijk gewin, maar uit een gevoel van rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid. En dat is het fundamentele verschil tussen de acties van Code Rood en wat er in het Capitool gebeurde.
Waaraan moet protest voor u voldoen om legitiem te zijn?
Mouton: Wanneer ik over protest nadenk, vertrek ik altijd van drie stappen om het te beoordelen.
Eerst is er de persoonlijke morele afweging: als activist moet je jezelf afvragen of wat je doet moreel te verantwoorden is, ook al is het wettelijk verboden. Wat Code Rood doet, is vaak niet wettelijk, maar dat betekent niet dat het moreel fout is. Wet en moraal zijn twee verschillende dingen.
De tweede stap is hoe de rechterlijke macht erover oordeelt. Soms hoop je als activist zelfs dat het tot een rechtszaak komt, omdat je dan voor de rechter kunt uitleggen waarom je een bepaald bedrijf viseert. Rechters beschikken over de nodige informatie, en met wat geluk oordelen ze dat je actie legitiem is of in proportie staat tot wat je probeert te bereiken.
De derde en misschien wel belangrijkste toets is die van de geschiedenis. Ik ben ervan overtuigd dat mensen over vijftig jaar zullen vragen waarom we niet vroeger begonnen zijn en waarom we niet verder zijn gegaan. Dat zie je vaak in de geschiedenis van protestbewegingen, denk aan het verzet in de Tweede Wereldoorlog, de suffragettes of de strijd tegen de segregatie. Protest is geen exacte wetenschap. Er is geen garantie dat het iets oplevert, daar kunnen we alleen maar op hopen.