‘Mooi om zien dat je van kippen een kunstproject kunt maken met repercussies voor de mensenrechten’

Bioloog en Knack-redacteur Dirk Draulans keek naar de film van regisseur Joris Gijsen over kunstenaar Koen Vanmechelen. Hij zag dat het goed was.

Net als God is kunstenaar Koen Vanmechelen tegenwoordig overal, ‘op alle plaatsen’. Niet alleen schuimt hij de wereld af om zijn ideeën vorm te geven en anderen te inspireren, hij haalt ook voortdurend het nieuws met nieuwe initiatieven. Nog maar pas opende hij in zijn thuishaven Genk Labiomista: een soort kunstpark met dieren en snapshots van zijn werk op de terreinen van de voormalige zoo van Zwartberg. Vorige zaterdag was er in Genk de wereldpremière van Wild Gene: een filmdocumentaire over zijn leven en werken van regisseur Joris Gijsen die hem zes jaar lang intensief volgde. De film begint met het plannen van Labiomista: je ziet als het ware uit het niets een prachtig project ontstaan.

Koen Vanmechelen is van vorming kok met vanaf het begin een gezonde fascinatie voor kippen. Hij zag in de kip een spiegel voor de mensheid. Dat klinkt gekker dan het is, want de kip is in het zog van de mens uitgegroeid tot de succesvolste vogel aller tijden. Alle kippen stammen af van het Aziatische bankivahoen dat leeft in de wouden aan de voet van de Himalaya en daar in eerste instantie gedomesticeerd werd, waarschijnlijk voor zowel vlees en eieren als hanengevechten. Van daaruit begon het dier aan een veroveringstocht van de wereld.

Tijdens die duizenden jaren durende tocht zetten mensen hun kippen overal naar hun hand. Zo kwamen er vele tientallen rassen en variaties, met als triest hoogtepunt het exces van de batterijkip die geen buitenlucht meer te zien krijgt en alleen bestaat bij gratie van haar capaciteit tot het leggen van eieren. Bij de echte rassen zijn wel prachtige beesten, zoals de Mechelse koekoek of de Franse Bresse.

Vanmechelens kunstproject begon met het maken van een kruising tussen het Belgische en Franse topras. Het was het begin van wat hij het Cosmopolitan Chicken Project doopte: door het inkruisen van steeds meer kippenrassen uit de hele wereld wil hij opnieuw een soort oerkip creëren. Maar het zal een andere oerkip zijn dan het bankivahoen waar het allemaal mee begon. De ironie wil trouwens dat de laatste wilde hoenderen besmet zouden zijn met genen van gedomesticeerde soortgenoten. De wild genes worden langzaam overvleugeld.

De niet eens zo vergezochte parallel met de mens is dat wij eveneens begonnen zijn met een bescheiden groep van voorouders die finaal de wereld veroverden en daarbij opgesplitst raakten in ‘rassen’ (hoe wetenschappelijk fragiel die term ook is). Vanmechelen vindt dat we de menselijke diversiteit moeten koesteren en aanwenden om nieuwe mogelijkheden te creëren, vandaar onder meer zijn rusteloze zwerftocht over de wereld. Hij promoot zo ook zijn nieuwste grote project: een zoektocht naar universele mensenrechten in de context van een concreet streven naar een permanent paviljoen voor mensenrechten op de volgende biënnales van Venetië.

Hoewel dat laatste luik niet in de film aan bod komt, geeft Wild Gene een mooi beeld van de soms wat vreemde, maar bijna nooit onbegrijpbare denkwereld van de kunstenaar. De film illustreert ook hoe Vanmechelen er in geslaagd is een klein mensenuniversum rond zich te creëren om zijn ideeën te kunnen realiseren. Daar horen zijn ouders en zijn levenspartner Inge bij, die in de film mooie rollen krijgen in een poëtisch of romantisch kader. De scènes met Inge behoren tot de mooiste in de film – dat heeft zijn redenen. De prent zit vol met prachtige plaatjes van Vanmechelens leefwereld. Sommige beelden zijn kunstwerkjes op zich.

Mooi om zien dat je van kippen een kunstproject kunt maken met repercussies voor de mensenrechten.

Na de première was er een diner in The Battery: het gebouw in Genk van waaruit Vanmechelen en zijn team opereren. Het is één van de mooiste en onwezenlijkste plekken die je in België kunt bezoeken, vol creaties van de kunstenaar, want het kruisen van kippen is al lang niet meer zijn core business, hoewel ze dikwijls, soms verkapt, in zijn kunstwerken blijven opduiken. Het gezelschap was divers, een staalkaart van de mensen die Vanmechelen rond zich verzamelt om zijn dromen en ideeën in de praktijk te brengen. Het is zijn community: medewerkers, mecenassen, wetenschappers, politici, familieleden en mensen die om uiteenlopende redenen instrumenteel zijn geweest in het banen van zijn succes.

Het was een fantastische avond, waarop je weer wat anders leerde over de achtergrond van de kunstenaar. Zijn ouders waren er, en een broer en zus die getuigden in welk warm nest ze waren opgegroeid. Vader en moeder Vanmechelen zijn beiden achter in de tachtig, maar zaten kwiek aan de eretafel, vader slank en rustig, moeder wat molliger en met twinkelende oogjes die de hele tijd alle richtingen op schoten. Je ziet zo van wie de ‘wild genes’ van de kunstenaar komen – de kunst kwam dan weer van zijn vader. Een divers koppel dat een prachtige kruising opleverde, die overigens zelf almaar ‘wilder’ lijkt te worden – zo suggereren toch de beelden in de film.

Je vernam op het diner van alles over de kunstenaar als knaap. Als tienjarige stouwde hij de ouderlijke woonst vol met broedbakken voor kippen en stond hij op de markt te marchanderen om kippen te kopen en verkopen – een scène die terugkomt in de film, wanneer Vanmechelen zich druk maakt op een Afrikaanse markt, omdat hij er niet de beste kip kan krijgen aan de beste prijs. Overigens sterven alle kippen in Vanmechelens project een natuurlijke dood en worden ze gerecycleerd als kunstwerk. Kiekens doden hoort er niet bij – op het diner werd parelhoen geserveerd. Hij begon zijn kweekproject trouwens in de kelder van het restaurant waar hij destijds werkte, met als dwingende afspraak met de eigenaars dat zijn kippen nooit op het menu zouden komen.

Het is mooi om te zien hoe iemand er in kan slagen een kinderdroom om te zetten in een aanvankelijk absurd lijkende realiteit, die echter zoveel lagen bevat dat ze niet alleen kunst wordt, maar ook reflectie. Het is mooi om te zien dat je van kippen een kunstproject kunt maken met repercussies voor het menselijk samenzijn, tot en met het focussen op mensenrechten. Het is mooi om te zien dat je voor dat doel een community kunt maken van mensen met uiteenlopende achtergronden die als in een kruisbestuiving elkaars capaciteiten versterken om het onmogelijke mogelijk te maken. Ook dat zou je als een kunststuk kunnen beschouwen. Als het met kippen kan, moet het ook met mensen kunnen.

De film is uitgezonden op Canvas en is te herbekijken op vrt.nu.