Deze zomer ging Knack voor het tweede jaar op rij op zoek naar initiatieven die de democratie versterken. Uit 70 inzendingen selecteerde een professionele jury vijf projecten die kans maken om Knack-held van de Democratie te worden. Maak kennis met de kanshebbers.
‘We leven in een tijd van ongezien complexe maatschappelijke uitdagingen’, zegt Cynthia Van Der Heyden, communicatieverantwoordelijke van het Hannah Arendt Instituut. ‘Klimaatverandering, migratie, desinformatie, discriminatie en radicalisering zetten de democratie onder druk. Tegelijk daalt het vertrouwen in de politiek en winnen autoritaire leiders terrein.’
Nu de democratie wereldwijd wankelt, gaat Knack samen met het Hannah Arendt Instituut, Socius, De Federatie en De Ambrassade opnieuw op zoek naar initiatieven die de democratie versterken. ‘Omdat we mensen en organisaties nodig hebben die participatie stimuleren, originele oplossingen bedenken en diverse stemmen laten horen’, aldus Van Der Heyden. ‘Democratie is te belangrijk om alleen aan politici over te laten.’
De mensen achter het sterkste project worden in november bekroond tot Knack-helden van de Democratie 2025. Uit zeventig inzendingen selecteerde de jury alvast vijf projecten die kans maken op de titel.
1. Burgerraad 1080
‘Na de verkiezingen van 2024 besloten enkele inwoners van Molenbeek de Burgerraad 1080 op te richten’, zegt Pierre Silverberg. ‘De werking is eenvoudig: we komen elke maand samen om de agendapunten van de gemeenteraad te bespreken. Samen stellen we vragen, geven we opmerkingen, debatteren we en stemmen we voor of tegen bepaalde punten. Al die opmerkingen, suggesties en meningen worden gebundeld en voor de gemeenteraad naar alle verkozenen gemaild.’
Hoewel dit initiatief zich bezighoudt met lokale politiek, is de Burgerraad onafhankelijk en niet-partijgebonden. ‘We verdedigen geen enkel politiek belang’, benadrukt Silverberg. ‘Om onze vrijheid te bewaren, werken we volledig autonoom en zijn we niet afhankelijk van de gemeente.’
De leden van de Burgerraad willen enerzijds actief deelnemen aan het publieke debat in de gemeente en anderzijds leren hoe de lokale democratie werkt, zodat ze die beter kunnen begrijpen en verdedigen.
Silverberg: ‘In een gemeente als Molenbeek, die vaak gestigmatiseerd wordt, zijn we trots dat we een diverse groep mensen samenbrengen met één gemeenschappelijk doel: de lokale democratie doen leven.’
2. Debateville
‘Mondig maakt machtig’, zegt Sophie Buysse, directeur van Debateville. Om die reden startte ze vijf jaar geleden een initiatief dat jongeren leert debatteren. ‘Dat versterkt niet alleen hun taalvaardigheid, maar ook hun kritisch denkvermogen en vermogen om respectvol van mening te verschillen.’
Via debatonderwijs bevordert Debateville het democratisch burgerschap van stedelijke jongeren vanaf negen jaar. ‘Ze leren helder te communiceren, winnen zelfvertrouwen en krijgen inzicht in hoe democratische besluitvorming werkt’, zegt Buysse. ‘Tegelijk bouwen ze een netwerk op door in contact te komen met leeftijdgenoten uit diverse milieus, en met onze vrijwillige mentoren.’
Debateville biedt drie programma’s aan: een naschools traject, debatweken tijdens schoolvakanties en initiatieworkshops in de klas. Jaarlijks bereikt het initiatief meer dan 3000 jongeren, van wie twee derde opgroeit in kansarmoede.
Meer dan 180 vrijwilligers – van wie ruim de helft met een migratieachtergrond – leiden de debatateliers. Zij fungeren als rolmodel en scherpen tegelijk hun eigen leiderschapsvaardigheden aan via coaching en samenwerking met duo-mentoren.
3. Liga voor Mensenrechten
‘Liga voor Mensenrechten gaat in dialoog over mensenrechtenspanningen’, zegt Maud Boey, campagnecoördinator bij Liga voor Mensenrechten. ‘De praktijk leert ons dat maatschappelijke verandering vaak gepaard gaat met wrijving. Soms moeten mensenrechten beperkt worden, bijvoorbeeld in het algemeen belang. Om te kunnen aanvaarden dat jouw mensenrecht wordt ingeperkt, is wederzijds respect en solidariteit nodig. Om de spanning te kaderen en te begrijpen, is constructieve dialoog nodig.’
Als onafhankelijke verdediger van fundamentele rechten speelt Liga voor Mensenrechten daarin een cruciale rol. Binnen de democratische spelregels voert de Liga een juridische toetsing uit van een wettelijke beperking die de mensenrechten voor iedereen in het gedrang brengt. Dit gaat bijvoorbeeld over de bescherming van mensenrechten in de context van snel evoluerende AI- en surveillancemethodes, of het opnemen voor hen die hun kritische stem gebruiken in protest.
De Liga gaat actief op zoek naar verschillende perspectieven, en brengt een netwerk van een 80-tal vrijwilligers bij elkaar om die spanningen te onderzoeken en om te zetten in een actie of sensibiliserende campagne. Met zo’n campagne maakt de Liga een breed publiek warm voor de (beleids)aanbevelingen die voortkomen uit haar onderzoek.
4. Magrafica
‘Alles is politiek.’ Met die stelling lanceerde Magrafica, een initiatief van Masereelfonds en verschillende partners, dit jaar een oproep aan (opkomende) kunstenaars om grafisch werk te maken rond het thema democratie. De kunstenaars vertrokken vanuit de spanningen, tekortkomingen en uiteenlopende interpretaties die dat begrip vandaag oproept.
‘Meer dan 80 kunstenaars dienden in totaal 130 werken in’, zegt directeur Leen Van Waes. ‘Hun boodschap is duidelijk: democratie is niet vanzelfsprekend, en staat voortdurend onder druk.’
Heel wat werken onderzoeken thema’s als macht, controle, ongelijkheid en de invloed van economische en digitale systemen op individuele vrijheid. Andere focussen op oorlog, koloniale erfenis en de doorwerking van het verleden in het heden. Ook participatie en de stem van burgers keren sterk terug.
‘Een opvallend motief is het recht om te twijfelen’, zegt Van Waes. ‘Iets wat niet als zwakte gezien wordt, maar als democratisch principe: de bereidheid om te luisteren, van mening te veranderen en te blijven nadenken.’
Met een rondreizende expo door Vlaanderen en Brussel wil Magrafica zuurstof geven aan het debat over democratie in crisis.
5. Umbrella Refugee Committee
‘Of we het nu erkennen of niet, migranten vormen een belangrijk deel van onze samenleving’, zegt Ahmad Wali Ahmad Yar, voorzitter van het Umbrella Refugee Committee (URC), de eerste door vluchtelingen geleide koepelorganisatie in België. ‘Toch is migratie sterk gepolitiseerd. Er is veel negativiteit, terwijl positieve verhalen vaak onderbelicht blijven.’
Volgens Yar, die in 2015 zelf uit Afghanistan vluchtte en als asielzoeker naar België kwam, raakt het migratiedebat de democratie rechtstreeks. ‘In het democratisch debat wordt migratie vrijwel uitsluitend geproblematiseerd. Via gerichte initiatieven toont onze organisatie het potentieel van vluchtelingen voor België, en reikt het slimme oplossingen aan voor zogenaamde migratieproblemen.’
Het URC helpt asielzoekers aan werk, biedt taaloefenkansen, organiseert socioculturele activiteiten en ondersteunt bij huisvesting. Ook voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen nam de organisatie een sleutelrol op. Ze werkt daarvoor samen met overheden, scholen en welzijnsorganisaties.
‘Het URC versterkt de democratie door negatieve narratieven te weerleggen.’ Yar benadrukt dat de ledenorganisaties ook werken aan burgerparticipatie door politici en vluchtelingen samen te brengen, zodat er wederzijds voeling ontstaat en het beleid steeds beter aansluit bij de realiteit.
De nieuwe Knack-helden van de Democratie worden op 6 november bekendgemaakt en bekroond tijdens het gratis avondprogramma van het Facts to Act Festival in Mechelen. Inschrijven kan via facts-to-act.be/inschrijven.