Wie vandaag sterft kan begraven worden of gecremeerd, of het lichaam kan ter beschikking gesteld worden van de wetenschap. Sinds deze week is er ookeen proefopstelling opgestart om resomatie of watercrematie mogelijk te maken. Vlaams parlementslid en Leuvens schepen Bieke Verlinden wil dat er vanuit het beleid nagedacht wordt om ook veraarding mogelijk te maken, of het gecontroleerd composteren van een lichaam.
Crematie is ingeburgerd. En ook voor watercrematie of resomatie is in Vlaanderen gisteren een eerste proefopstelling opgestart. Een belangrijke stap. Maar laten we van deze kans gebruikmaken om het gesprek open te trekken: wie werk wil maken van duurzame alternatieven van lichaamsbezorging moet ook álle opties onderzoeken.
De dood is universeel. Maar wat we ermee doen, hoe we ermee omgaan dat is cultuur. Dat is beleid. Dat is ook: ruimte geven voor nieuwe vormen van zorg en ritueel, van dodenzorg tot rouwzorg. Vlaanderen kan daarin een voortrekker zijn, maar dan moeten we het debat ook breed durven voeren.
Wat gebeurt er met je lichaam na de dood?
Vandaag zijn er in Vlaanderen twee legale vormen van lichaamsbezorging: begraving en crematie. Resomatie, waarbij het lichaam oplost in een verwarmde alkalische oplossing, wordt nu in een eerste proefopstelling getest. De techniek verbruikt minder energie dan crematie, maar roept ook ethische vragen op: hoe ga je waardig om met het lichaam? Wat gebeurt er met de vloeistof die overblijft? Welke begeleidende rituelen zijn nodig?
Het is goed dat deze vragen nu ook in Vlaanderen onderzocht worden en dat dit mét betrokkenheid van experts uit ethiek, wetenschap, uitvaartzorg en beleid gebeurt. Maar net daarom is het zo jammer dat veraarding of het gecontroleerd composteren van een lichaam niet mee wordt opgenomen in deze beweging en denkoefening.
Veraarding: een “nature-based solution”
Veraarding is een natuurgebaseerde techniek waarbij een lichaam in een afgesloten installatie met behulp van zuurstof en natuurlijk materiaal zoals mos, bladeren, hooi…, wordt omgezet in vruchtbare aarde. Geen rook, geen waterresidu, geen restassen – maar een geurloos organisch eindproduct dat kan bijdragen aan natuurherstel of groene herinneringsplekken. Het proces verloopt op natuurlijke wijze, maar onder gecontroleerde omstandigheden.
In de VS zijn al meerdere installaties operationeel. In Duitsland lopen testprojecten. In Australië starten universiteiten wetenschappelijk onderzoek op. En in Vlaanderen? Daar blijft het stil.
Nochtans beschouwt het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek veraarding in gecontroleerde omstandigheden als ethisch aanvaardbaar, mits aan bepaalde voorwaarden voldaan wordt. VITO wil buitenlandse onderzoeken samenbrengen. Sciensano zou – indien gemotiveerd – draagvlakonderzoek kunnen doen. Er is wetenschappelijke interesse. Maar dan moet er ook iets zijn om te onderzoeken.
Politieke richting is nodig
Het debat over de dood raakt diep aan onze waarden. Hoe kijken we naar het lichaam? Naar vergankelijkheid? Naar ruimte, natuur, afscheid, rituelen? Dat onderzoek je niet techniek per techniek. Dat vraagt een gezamenlijke, bredere visie.
Vandaag kan je een lichaam op twee manieren laten ‘bezorgen’. Maar is dat voldoende? Is het niet onze plicht om mensen te informeren over de mogelijkheden en mee nieuwe vormen van zorgzaam en duurzaam afscheid mogelijk te maken?
Als we écht willen dat burgers kunnen kiezen dan moeten we het hele palet aan opties openleggen. En daar hoort veraarding zeker bij. Net zoals we protocollen ontwikkelen voor resomatie moeten we ook ruimte maken voor onderzoek naar veraarding of humusatie. Dat vraagt visie. Dat vraagt richting. Dat vraagt politieke moed.
Laat ons de kringloop sluiten: waardig, zorgzaam, duurzaam en vrij
De dood is onvermijdelijk, maar wat we ermee doen, is een keuze. Laten we werk maken van duurzame lichaamsbezorging die niet enkel de aarde spaart, maar ook troost biedt. Laat ons niet alleen techniek onderzoeken, maar ook taal, ritueel en ruimte.
We zullen allemaal een ‘lichaamsafdruk’ achterlaten. Als dat op een waardige, ecologische en betekenisvolle manier kan, dan geven we – zelfs na de dood – iets waardevols terug.