‘Wanneer we het hebben over de grote ethische thema’s en de Katholieke Kerk, is het verleidelijk om te vervallen in simpele geografische tegenstellingen. De culturele en ethische diversiteit die de wereldkerk kenmerken, laten zich echter niet zo eenvoudig opdelen’, schrijft Jade Willaert (KU Leuven). Ze reageert op een recent opiniestuk van theoloog Sander Vanmaercke.
Vorige week reflecteerde theoloog en religiewetenschapper Sander Vanmaercke in een opiniestuk voor Knack.be over de Crux-interviewreeks met paus Leo XIV. In zijn stuk besteedt hij vooral aandacht aan wat de paus te zeggen heeft over LGBTQ+-thema’s.
“LGBTQ-rechten in de Kerk liggen hier over het algemeen veel gevoeliger dan in andere plaatsen op de wereld,” meent Vanmaercke. Aan het einde van zijn opiniestuk omschrijft hij paus Leo’s terughoudende standpunt op dit vlak als weinig verrassend, maar toch teleurstellend.
Hij spreekt zich daarbij kritisch uit over het vaak gehoorde argument dat “het onmogelijk is voor een paus om daar verdere stappen in te zetten omdat velen in de Afrikaanse Kerk, of de Amerikaanse Kerk daar nog niet klaar voor zijn”. Zijn alternatief? Een pleidooi voor “eenheid in verscheidenheid” om beter aan lokale gevoeligheden tegemoet te kunnen komen.
Sinds ik ongeveer een jaar geleden aan mijn doctoraatsonderzoek over LGBTQ+-thema’s in de Katholieke Kerk ben begonnen, heb ik verschillende bijdragen zien verschijnen – onder andere naar aanleiding van het overlijden van paus Franciscus en de aanstelling van paus Leo XIV – die al dan niet expliciet voortbouwen op deze bijna karikaturale visie op de wereldkerk: een zogenaamd ethisch-progressief “hier” wordt tegenover een zogenaamd ethisch-conservatief “elders” geplaatst.
Hoewel Vanmaercke kritisch is voor wie het wereldkerk-argument als excuus gebruikt, reflecteert hij niet kritisch op de visie die aan dat argument ten grondslag ligt. Dat is een gemiste kans.
Uit mijn eigen empirisch onderzoek blijkt dat het beeld van een eensgezinde, vooruitstrevende Belgische Kerk niet helemaal klopt. Ten eerst ligt een groot deel van de Vlaamse katholieken niet wakker van hoe de Kerk met LGBTQ+-thema’s omgaat. Voor veel parochianen is het al een hele zorg om de plaatselijke kerkgemeenschap draaiende te houden en ervoor te zorgen dat er elke zondag een voorganger klaar staat.
Ten tweede merk ik de veronderstelde eensgezindheid niet op onder degenen die zich wél bezighouden met zulke hete hangijzers. Een sprekend voorbeeld is de open brief die in de zomer van 2022 door 200 Belgische katholieke jongeren werd ondertekend naar aanleiding van het interdiocesane synthesedocument voor de Synode over Synodaliteit. Zij gaven duidelijk aan zich niet volledig te kunnen vinden in de gemaakte samenvatting, onder meer wat betreft de wijding van vrouwen en het priestercelibaat. Misschien is de Belgische Kerk op dit vlak toch niet zo anders dan de Afrikaanse of Amerikaanse en is ze diverser en meer gepolariseerd dan we zelf willen toegeven.
Dit neemt niet weg dat ik begrijp waarom deze visie op de wereldkerk aantrekkelijk kan zijn. Door het gebrek aan bewegings- en veranderingsruimte in de institutionele Kerk op “de ander” af te schuiven – of dat nu de bisschoppen elders in de wereld zijn of de priesters uit het buitenland die in Vlaamse parochies werken – kunnen “wij” ons in zekere zin onttrekken van medeverantwoordelijkheid voor die trage vooruitgang.
Deze redenering is een te simplistische weergave van de werkelijkheid. Want wie of wat behoort tot de “wij” die in tegenstelling tot “zij” klaar zouden zijn voor pakweg kerkelijke homohuwelijken? Tot voor kort werd Amerika nog vlot gerekend tot het progressieve Westen, tot men ook daar vooral conservatieve geluiden begon te horen.
Wanneer we het hebben over de grote ethische thema’s en de Katholieke Kerk, is het verleidelijk om te vervallen in simpele geografische tegenstellingen. De culturele en ethische diversiteit die de wereldkerk kenmerken, laten zich echter niet zo eenvoudig opdelen. Pluraliteit is zowel “hier” als “daar” zichtbaar en voelbaar, in gezinnen, parochies en scholen.
En wanneer we het hebben over struikelblokken die maken dat de Kerk in Rome ter plaatse blijft trappelen op het vlak van die grote ethische thema’s, moeten we zowel naar “daar” als naar “hier” durven kijken. Van eenheid in verscheidenheid kan pas sprake zijn wanneer we ook onze eigen verschillendheid en de lokale gevoeligheden in al hun facetten onder ogen durven zien.
Jade Willaert is onderzoeker Katholieke Kerk en LGBTQ+ aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven.