‘Het verzwakken van het middenveld betekent dat we een van de cruciale verdedigingslinies opgeven tegen armoede, uitsluiting en sociale spanningen’, schrijft Melodie Geurts van de Vrijdaggroep.
“Vanmorgen vertelde mijn leidinggevende me dat we twee diensten moeten sluiten door een gebrek aan financiering. We helpen jongeren met familiale problemen. In september kunnen we hen niet meer opvangen. Over een maand ben ik werkloos, met een pasgeboren baby, in een sector die volledig verzadigd is.”
Deze getuigenis vat treffend samen wat steeds meer mensen in de sociale sector meemaken. Het sociale weefsel – een essentiële buffer in tijden van crisis – is uitgeput.
Een ontwricht landschap
De huidige economische context zet alle sectoren onder druk. Maar het verzwakken van het middenveld betekent dat we een van de cruciale verdedigingslinies opgeven tegen armoede, uitsluiting en sociale spanningen.
De signalen stapelen zich al maanden op: massale ontslagen, besparingen, toegenomen onzekerheid bij organisaties. De oorzaken zijn bekend: teruggeschroefde publieke financiering, politieke instabiliteit en het dreigende verlies van fiscale stimuli voor giften. Door net te snijden in de stevigste pijlers van de sociale cohesie, holt onze collectieve veerkracht uit.
Wat moet er gebeuren?
De oplossingen liggen voor de hand:
- Behoud de fiscale aftrekbaarheid voor giften op 45%.
- Herbekijk het besparingsbeleid van de verschillende regeringen, zodat het middenveld degelijk ondersteund wordt.
- Voorzie meerjarige financiering: stabiliteit en voorspelbaarheid zijn essentieel voor het werk van verenigingen.
Het vangnet van het Belgische model
Het verenigingsleven is meer dan een sector: het is haast een economie op zich, goed voor meer dan 12% van de werkgelegenheid in België. Maar bovenal is het een motor van sociale stabiliteit.
Verenigingen spelen een sleutelrol in zorg, opvang, onderwijs, cultuur, armoedebestrijding, antidiscriminatie en intergenerationele solidariteit. Tijdens de coronacrisis waren zij het die sociaal contact hielpen behouden, geïsoleerde mensen ondersteunden, maaltijden en hygiënemateriaal verdeelden, en gezinnen begeleidden. Tijdens de energiecrisis richtten ze hulppunten op, deelden ze pakketten uit en boden ze hulp aan waar de overheid tekortschiet. Ook vandaag nog vangen ze de gaten op in huisvesting, migratieopvang en daklozenzorg.
Wanneer de staat zich terugtrekt, blijven de verenigingen overeind. Wie hen verzwakt, ondermijnt een van de laatste dammen tegen polarisatie en sociale afbraak. Het lijkt wel alsof beleidsmakers vergeten zijn wat het middenveld tijdens de jongste crisissen betekende: een stille maar robuust bastion van samenhang.
Toenemende druk op het verenigingsleven
Directe besparingen en verminderde publieke financiering duwen steeds meer vzw’s richting de afgrond. In sommige sectoren slinken subsidies met 25%. In Wallonië zijn de facultatieve subsidies eind 2024 volledig afgeschaft.
Volgens Codef (een multisectorale federatie die 650 verenigingen in Wallonië vertegenwoordigt) brengt deze maatregel 13% van de Waalse vzw’s rechtstreeks in gevaar. Van de organisaties die het verlies overleven, geeft 37% aan hun werking te moeten terugschroeven: minder projecten, minder doelgroepen, minder ruimte voor innovatie en minder slagkracht bij crisissituaties.
Ook het fiscale beleid bedreigt het verenigingsleven. Vandaag kunnen burgers en bedrijven tot 45% belastingvermindering krijgen op giften. De nieuwe federale regering overweegt die aftrekbaarheid te verlagen naar 30%. Dat zou een aanzienlijke impact hebben op privé-giften, terwijl net die fondsen essentieel zijn voor het voortbestaan van vele initiatieven.
Voorstellen voor een toekomstbestendig sociaal model
- Behoud de fiscale aftrekbaarheid van 45%, zodat giften aantrekkelijk blijven.
- Zorg voor een stabiel en voorspelbaar subsidiebeleid, afgestemd op eerdere regeerperiodes.
- Voer een rem in op abrupte besparingen, bijvoorbeeld door een wettelijk maximum van 10% besparingsmarge van de ene legislatuur op de andere in te voeren.
- Moedig banken aan om investeringsfondsen op te richten die jaarlijks minstens 1% van hun inkomsten reserveren voor ondersteuning van verenigingen.
- Voorzie structurele, meerjarige financiering voor vzw’s van openbaar nut.
Geen luxe, maar noodzaak
Een stevig sociaal weefsel is geen luxe voor goede tijden, maar een absolute noodzaak in onzekere periodes. Op 22 mei trokken bijna 30.000 mensen de straat op om te protesteren tegen de uitholling van de non-profitsector.
Hun boodschap is duidelijk: het middenveld stikt. Zonder snelle, doortastende maatregelen dreigt een van de meest fundamentele pijlers van onze samenleving weg te vallen.
Melodie Geurts is stichter van vzw Educonsent en lid van de Vrijdaggroep.