‘Toxisch leiderschap? Lange tijd was dat een bewijs van genialiteit’

Bazen die tegen hun medewerkers brullen of hen publiekelijk vernederen? ‘Nog altijd denken we stiekem dat grote geesten zich nu eenmaal zo gedragen’, schrijft Knack-redatrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag.

Het was helemaal aan het eind van de jaren negentig. Ik zat in een wat duffe vergadering toen de deur plots openzwaaide. Een rood aangelopen dertiger beende de zaal binnen. Zonder ons, de externe deelnemers, een blik waardig te keuren, stapte hij op een van zijn medewerksters af. Met veel vertoon gooide hij een stapel documenten op de tafel terwijl hij haar de mantel begon uit te vegen. Waarover het precies ging, weet ik na al die jaren niet meer. Vast over iets wat ze had moeten doen maar niet had gedaan, of omgekeerd. Haar chef was in elk geval woest. Minutenlang vuurde hij affronten en verwensingen op haar af. Ikzelf staarde gegeneerd naar mijn notities, net zoals de meeste anderen. Alleen een directe collega van de medewerkster in kwestie zat merkbaar te gniffelen. Zodra de chef de zaal weer was uitgestormd, hernamen we de vergadering. Alsof er niets was gebeurd.

Achteraf hoorde ik van een collega dat de scène waarvan ik getuige was geweest niets uitzonderlijks was. Volgens haar stond die chef – blijkbaar een ontiegelijk getalenteerd man – continu onder enorme druk. Hij legde de lat niet alleen voor zijn medewerkers maar ook voor zichzelf enorm hoog. Ik had hier graag geschreven dat ik daar verbolgen op reageerde, maar dat was helemaal niet zo. Destijds vond ik die uitleg best aanvaardbaar. In de paar jaar dat ik nog maar aan het werk was, had ik wel meer leidinggevenden meegemaakt die medewerkers afsnauwden, beschimpten, doodzwegen of uitfoeterden. Een vriendin van me, die voor een reclamebureau werkte, werd door haar baas systematisch als ‘dingske’ aangesproken. In vergaderingen met klanten grapte hij vaak dat ze ‘niet al te snugger’ was. Een andere vriendin werkte voor een professor die het heel normaal vond om al zijn frustraties op haar uit te werken. Op café vertelde ze vaak welke verwensingen hij die dag weer had verzonnen. Zo herinner ik me onder meer ‘zwakzinnige trut’ en ‘mottige imbeciel’.

Waarom die jonge werkkrachten geen andere baan zochten? Doorgaans doordat ze dolblij waren om voor zo’n gedreven, ambitieuze en getalenteerde baas te mogen werken. Dat is de misvatting waarmee mijn generatie, de veertigers en vijftigers van vandaag, tot wasdom is gekomen én die we mee in stand hebben gehouden: een kort lontje, lompheid en bijtende humor waren in onze ogen kenmerken van knappe koppen, briljante denkers of geniale creatievelingen. En als je voor zo’n chef werkte, kon je het zelf óók ver schoppen. Dan was je iemand die tegen een stootje kon en over een bovengemiddelde dosis lef en ambitie beschikte.

Ondertussen zijn de tijden danig veranderd, en gelukkig maar. Wanneer bazen tegen hun medewerkers brullen of hen publiekelijk vernederen, getuigt dat niet langer van brandende ambitie en groot vernuft. Tegenwoordig hebben we zelfs een ontluisterende naam voor dat soort gedrag: toxisch leiderschap. Toch zijn er nog altijd werkvloeren – van tv-studio’s, nieuwsdiensten en kabinetten tot overheidsbedrijven – waar de machtigste, talentvolste en meest gevierde man of vrouw zich onaantastbaar acht en de boel terroriseert. En nog al te vaak wordt dat gedrag een beetje vergoelijkt. Wie zo’n enorme verantwoordelijkheid draagt, staat nu eenmaal onder constante druk. Wanneer je zo populair bent dat iedereen iets van je wil, is het normaal dat er af en toe iets knapt. Zolang we dát (stiekem) blijven geloven, zal toxisch leiderschap nooit helemaal verdwijnen. Al is het maar doordat medewerkers die er trots op zijn dat ze zo’n furieuze baas hebben overleefd er later soms zelf een worden.

En de heetgebakerde chef met wie deze column begon? Die bouwde de voorbije 25 jaar een succesrijke carrière uit. Onlangs hoorde ik dat hij zich nog altijd schuldig maakt aan verbaal geweld tegenover zijn medewerkers.