‘Het voorbije jaar hebben we ons laten verlammen door angst’

Van de oorlog tot onze energiefactuur: het lijkt wel alsof we steeds banger worden. ‘Het probleem met angst is dat het ons verlamt en tegen elkaar opzet’, schrijft Knack-redactrice Ann Peuteman in haar column De Zoetzure Dinsdag. ‘En dat mogen we écht niet laten gebeuren.’

‘Ik vrees ervoor’, zegt een vriend, die zich vertwijfeld afvraagt hoe hoog de afrekening van de energiemaatschappij zal zijn. ‘We doen geen oog meer dicht’, zucht het jonge koppel dat wanhopig op zoek is naar een andere crèche voor hun dochtertje. ‘Ik ben doodsbang’, bekent een kennis die drie maanden moet wachten voor ze bij een specialist op consultatie mag.

Het afgelopen jaar lijken we met z’n allen een stuk banger te zijn geworden. Bang voor de situatie waarin we ons vandaag bevinden, bang voor de onzekere toekomst, bang voor onze eigen schaduw en nog meer voor die van anderen. We vrezen dat de oorlog in Oekraïne naar onze streken zal overwaaien. Dat we verschrikkelijke kiespijn zullen krijgen, maar weken of zelfs langer moeten wachten om naar de tandarts te gaan. Dat we nooit een huis zullen kunnen kopen. Dat de indexering van onze huishuur onbetaalbaar zal blijken. Dat er een tweede Koude Oorlog komt. Dat de gasfactuur zal blijven stijgen. Dat die vreemde weersveranderingen een voorbode zijn van verschrikkelijke overstromingen of verzengende droogtes. Dat de thuisverpleegkundige ermee zal stoppen. Dat we zwaar zullen worden aangepakt omdat we uitgesproken woke zijn (of net niet). Dat onze kinderen geen Frans of wiskunde meer zullen leren omdat er simpelweg geen leerkrachten genoeg zijn. Dat we ’s nachts overvallen zullen worden omdat alle straatverlichting is gedoofd. Dat ons pensioen veel te laag zal zijn om echt van te kunnen leven. Dat een kundig gemaakte phishingmail ons honderden euro’s zal kosten. Dat ons kind in elkaar geslagen wordt omdat het niet hetero is. Dat we zover over onze grenzen gaan dat we een burn-out krijgen. Dat we onze job zullen verliezen. Dat de stroom zal uitvallen. Dat…

In plaats van elkaar moed in te spreken, jagen we elkaar nog meer angst aan en worden we op den duur zelfs bang van elkaar.

Over angst valt veel te zeggen. Zoals u vast weet is hij doorgaans een slechte raadgever. Al is het feit dat hij voorzichtigheid adviseert soms zo slecht nog niet. In tijden van crisis is een beetje behoedzaamheid wel op zijn plaats. Zo is het best slim om deze winter wat minder te stoken, zo snel mogelijk naar de dokter te gaan als er iets echt onrustwekkends met je lijf aan de hand is en jezelf niet de hele tijd voorbij te rennen. Maar andere angsten moeten we proberen te beslechten door net wat voortvarender te zijn en desnoods luidkeels te protesteren. ‘Heren en dames ministers, wij betalen best veel belastingen en graag willen we in ruil degelijk onderwijs, voldoende gezondheidszorg en ook nog betaalbare energie. Wij vragen u dit binnen een billijke termijn in orde te brengen. Zo niet zullen we niet aarzelen u in gebreke te stellen.’

Dat we niet met z’n allen op de barricaden klimmen, komt door een ander kenmerk van angst: hij heeft de neiging ons te verlammen. Het gevolg is gelatenheid en al even nutteloos als oeverloos geklaag. Mensen gooien de handdoek in de ring omdat ze er bij voorbaat al van overtuigd zijn dat het toch niet meer goedkomt. Dus geeft een jonge moeder haar boeiende baan op om zelf voor haar peuter te zorgen. Een degelijke crèche zal ze toch nooit vinden. De energieleverancier wil ons een crimineel hoge voorschotfactuur opdringen? Dan betalen we die gedwee terwijl we de thermostaat veiligheidshalve op 18 graden zetten. Je bent je job na al die jaren zat en voelt je de hele tijd uitgeput? Dan blijf je gewoon zitten waar je zit, maar doe je alleen nog het hoogstnoodzakelijke.

Maar het allerergste is dat we ook steeds huiveriger tegenover elkaar lijken te staan. ‘Ik geloof echt dat ik een beetje bang ben geworden van mensen’, bekende een vriend onlangs. ‘Je kunt je mond niet meer opendoen of je wordt met de grond gelijk gemaakt. Of het nu over het klimaat, kernenergie, de Russen, transpersonen of het coronavirus gaat.’

Dat maakte mij dan weer bang. Natuurlijk zijn het barre tijden – dat zal niemand ontkennen. In drie jaar tijd is er van al onze zekerheden niet zo heel veel meer over. Maar in plaats van elkaar moed in te spreken, jagen we elkaar nog meer angst aan, trekken we ons in onszelf terug en worden we op den duur zelfs bang van elkaar. Eigenlijk zouden we de angst niet mogen laten regeren, maar de vraag is hoe dat moet. Misschien kunnen we beter bescheiden beginnen door ervoor te zorgen dat hij ons tenminste niet meer kan verdelen. Dát zou nogal eens een nieuwjaarsvoornemen zijn.