Maaltijdkoeriers op fietsen en scooters zijn niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Handig voor de consument, die al dat lekkers voor een beperkte meerkost thuisgeleverd krijgt, maar wordt er verder iemand beter van? ‘De meeste maaltijdkoeriers genieten amper sociale bescherming en door een fiscaal gunstregime dat de sector tegen de rechtspraak in toepast, loopt de sociale zekerheid miljoenen aan inkomsten mis.’
De sector van de maaltijdbezorging is de voorbije jaren enorm gegroeid. 60 procent van de Belgische huishoudens laat minstens één keer per jaar eten aan huis bezorgen, bijna de helft van de Brusselaars doet dat minstens één keer per maand, volgens onderzoek van Gondola Foodservice.
Maaltijdapps zoals Deliveroo en Uber Eats vormen een extra afzetkanaal voor de horeca, en hun succes levert werkgelegenheid op. Dat klinkt als goed nieuws, maar volgens Anja Vanrobaeys, die als federaal parlementslid voor Vooruit de sector al jaren volgt, is er een groot probleem: volgens de gegevens van de RSZ en de FOD Financiën werkt meer dan 80 procent van de maaltijdkoeriers in ons land momenteel in het peer-to-peerstelsel (P2P).
Particulieren
‘Dat is een fiscaal gunstregime dat in 2017 is ingevoerd, bedoeld voor particulieren die via een deelplatform tegen betaling iets voor een andere particulier doen’, legt Vanrobaeys uit. ‘Het werd bedacht om mensen op een officiële en financieel interessante manier klusjes te laten doen voor hun buren. Wie op die manier niet meer dan 7460 euro bruto per jaar verdient, betaalt op die inkomsten slechts 10,7 procent belasting. Het is nooit de bedoeling geweest dat multinationale platformbedrijven van die regeling zouden gebruikmaken.’
Het peer-to-peerstelsel werd ingevoerd om mensen klusjes te laten doen voor hun buren. Het is nooit de bedoeling geweest dat multinationale platformbedrijven er gebruik van zouden maken.
Maar dat gebeurt dus wel, zowel bij Deliveroo als bij Uber Eats, twee van de drie grote maaltijdapps in de sector. ‘Vreemd genoeg hebben die bedrijven de erkenning gekregen van het ministerie van Financiën als P2P-platform. Of een platform die erkenning krijgt, hangt vooral af van formele voorwaarden en niet van de concrete activiteiten. Op die manier is de deur opengezet voor misbruik, iets waar de sociale partners destijds al voor gewaarschuwd hebben’, zegt Vanrobaeys.
‘Het P2P-systeem is geen arbeidsstelsel’, benadrukt federaal vakbondssecretaris Tom Peeters (BTB-ABVV). ‘Het biedt de bezorger geen enkele sociale bescherming: geen recht op pensioen, geen betaald verlof of werkloosheidsuitkering, alleen een fiscaal gunstregime. Met het inkomstenplafond van 7460 euro bruto per jaar kunnen die P2P-koeriers bovendien onmogelijk aan een voltijds inkomen raken.’
Anders dan bij Deliveroo en Uber Eats, hebben de koeriers bij Takeaway een arbeidsovereenkomst, als werknemer of als interimkracht, wat hen een vast uurloon, een vergoeding voor wachttijden en een ongevallenverzekering garandeert. Takeaway voorziet zelf in fietsen en kledij en heeft ook fysieke werkplekken, waar mensen, en geen algoritmes, het werk verdelen.
Uit een studie van onderzoekscollectief Fairwork uit 2020 bleek al dat Takeaway het met een score van 6 op 10 qua werkomstandigheden opmerkelijk beter deed dan Deliveroo, dat met 1 op 10 over de hele lijn gezakt was.
Collectief ontslag
‘Takeaway is de enige maaltijdapp in de sector dat op een correcte wijze werkt, met faire afdrachten aan de sociale zekerheid en een goede bescherming van de werknemers’, zegt Peeters. ‘Maar net daardoor wordt het uit de markt geduwd door valsspelers als Deliveroo en Uber Eats. In het voorjaar heeft Takeaway al hubs gesloten en eind september werd een collectief ontslag aangekondigd. Wij vrezen dat de impact nog groter zal worden, en dat Takeaway uiteindelijk ook naar het P2P-stelsel zal overstappen.
‘Het verlies voor de sociale zekerheid loopt op tot zes miljoen euro per jaar, alleen al voor de koeriers van Deliveroo.’
Volgens Takeaway-woordvoerder Jonas Veys is dat niet het voornemen van het bedrijf. ‘Wij wachten de beslissing van de overheid af. Blijft het voor maaltijdplatformen mogelijk om met het P2P-statuut te werken of niet? Er moet een gelijk speelveld komen voor alle bedrijven in de sector. Alle maaltijdkoeriers moeten kunnen rekenen op goede en veilige werkomstandigheden, met welk systeem er ook gewerkt wordt.’
Moeten flexi-jobs op de schop om onze sociale zekerheid te redden?
Schijnzelfstandigen
Vanrobaeys vindt het onbegrijpelijk dat de politiek dat P2P-statuut voor multinationals in stand houdt, tegen het oorspronkelijke doel van het systeem én de rechtspraak in. Het arbeidshof van Brussel heeft in een arrest van 21 december 2023 onomwonden gesteld dat Deliveroo onrechtmatig gebruikmaakt van het P2P-stelsel en dat hun koeriers als werknemers beschouwd moeten worden. Deliveroo oefent controle en gezag uit over de koeriers, die dus schijnzelfstandigen zijn, redeneerde het arbeidshof.
Die laatste uitspraak kwam er in een zaak die een dertigtal Deliveroo-koeriers hadden aangespannen tegen het platform, in samenwerking met de Belgische Transportbond (BTB), ACV United Freelancers en de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ).
Deliveroo trok daarop naar het Hof van Cassatie, waar een beslissing nog jaren op zich kan laten wachten. ‘Dat cassatieberoep is niet opschortend, maar toch legt het bedrijf de uitspraak van het arbeidshof al bijna twee jaar lang doodleuk naast zich neer’, zegt Peeters. Knack vroeg de persdienst van Deliveroo om een reactie maar die bleef tot nu toe uit.
Ook bij de overheid beweegt er niets, benadrukt Peeters. ‘Het kabinet van de minister van Werk moet nagaan of koeriers niet ten onrechte onder dat peer-to-peerstatuut worden ingeschakeld, maar heeft dat tot nu toe niet gedaan.’
Interpretatie
Volgens het kabinet van minister van Werk David Clarinval (MR) is daar een eenvoudige verklaring voor: het kabinet is in overleg met het arbeidshof over de interpretatie en de draagwijdte van het arrest. ‘Zolang daarover geen duidelijkheid bestaat, worden er geen verdere acties verwacht’, zegt woordvoerder Koen Peumans.
Jan Buelens is professor arbeidsrecht (Universiteit Antwerpen) en won als advocaat de rechtszaak tegen Deliveroo. Hij fronst de wenkbrauwen bij het antwoord van Clarinval. ‘Het arrest was duidelijk, en bovendien kan een kabinet niet in overleg treden met een rechtbank.’
‘Juridisch gezien kun je argumenteren dat het arrest alleen bindend is voor de partijen die de zaak hebben aangespannen, in dit geval de 30 Deliveroo-koeriers die wij in deze zaak vertegenwoordigen’, zegt Buelens. ‘Maar aangezien het arbeidshof zich heel duidelijk heeft uitgesproken over het model van Deliveroo, geldt die uitspraak als precedent. Zo zouden andere koeriers in dezelfde situatie met dat arrest naar de rechter kunnen stappen.’
Rulings
In de Commissie voor Financiën en Begroting van 1 oktober herinnerde Vanrobaeys minister Jan Jambon (N-VA) eraan dat het arbeidshof heeft geoordeeld dat de rulings die de FOD Financiën met Deliveroo en Uber Eats heeft afgesloten, onwettig zijn.
Ze vroeg de minister wanneer de rulings met die twee bedrijven precies aflopen, of ze nog verlengd kunnen worden en of er nog rulings met andere platformen zijn afgesloten in het kader van het peer-to-peerstatuut.
‘In totaal bestaan er nu zeven fiscale rulings in het kader van de deeleconomie. Ze zijn vijf jaar geldig en de laatste werd afgesloten in 2021’, antwoordde Jambon, die nog meegaf dat het elk platform vrijstaat om een nieuwe aanvraag in te dienen of een verlenging aan te vragen.
Dat Jambon die opening laat, terwijl de rechtspraak zo duidelijk is, vindt Vanrobaeys ongehoord. ‘Daarom heb ik een resolutie ingediend om de misbruiken in de fiscale regeling voor erkende deelplatformen aan te pakken. Er moet dringend een gelijk speelveld komen voor alle platformbedrijven.’
Jan Buelens hekelt het gebrek aan transparantie. ‘Waarom mag het niet geweten zijn hoe bepaalde beslissingen tot stand gekomen zijn? En waarom is onze overheid zo coulant met die bedrijven? Het gaat tenslotte om duizenden mensen die voor die platformen werken, en dus om miljoenen aan gederfde sociale bijdragen.’
Uitholling sociale zekerheid
Voor het jaar 2018 kwam de RSZ uit op 300.000 euro voor zo’n 100 dossiers van koeriers die door de sociale inspectie zijn onderzocht. Aangezien er bijna 2000 Deliveroo-koeriers via het P2P-systeem werken, zou het verlies voor de sociale zekerheid, alleen al voor Deliveroo, dus oplopen tot 6 miljoen euro per jaar. Hoeveel het verlies voor Uber Eats bedraagt, is moeilijk in te schatten aangezien het bedrijf niet communiceert over het aantal koeriers dat het inschakelt.
‘Minister van Begroting Vincent Van Peteghem (CD&V) hekelt terecht dat flexi-jobs en managementvennootschappen de sociale zekerheid uithollen, maar dat geldt evenzeer voor het misbruik van het P2P-statuut’, zegt Tom Peeters. ‘Ook die jobs dragen niet bij aan de sociale zekerheid. Waar wacht deze regering op om het oneigenlijke gebruik van het 2P2-stelsel onmogelijk te maken?’
De RSZ laat ondertussen weten dat er op dit moment onderzoeken lopen naar de zogenaamde ‘elektronische platformen die opdrachten geven’, maar de dienst kan geen informatie over lopende onderzoeken delen.
Valse accounts
Dan is er ook nog de identiteitsfraude in de sector. Uit een studie van VUB-onderzoeker Elief Vandevenne en uit onderzoek van de krant De Tijd is gebleken dat er een heuse handel in valse bezorgersaccounts bestaat van Deliveroo en Uber Eats. Die worden onder meer verdeeld in nachtwinkels en via Facebookgroepen.
‘Enerzijds gaat het om kwetsbare mensen, vaak zonder papieren en soms ook minderjarigen, die geen andere professionele opties hebben en dan maar onder een valse naam via een platform aan het werk gaan’, zegt Martin Willems van United Freelancers. ‘Anderen huren dan weer het account van een collega om het inkomensplafond te omzeilen.’
Ook die courante wanpraktijk wordt volgens Vanrobaeys niet aangepakt. ‘Er zijn amper controles, terwijl bijkomende controles op de platformen in de deeleconomie nochtans in het regeerakkoord staan, net zoals het opvoeren van de strijd tegen de schijnzelfstandigheid.’
Hamburgerjobs
Sommigen zullen tegenwerpen dat werken als maaltijdkoerier in een precair statuut nog altijd beter is dan werkloos op de bank zitten. Vanrobaeys weigert die redenering te volgen. ‘Het kan echt niet dat de politiek kwetsbare mensen in hachelijke situaties duwt. Het merendeel van de maaltijdkoeriers heeft op dit moment geen sociale bescherming, wat onder meer impliceert dat ze niet vergoed worden voor de wachttijd tussen bestellingen. Vaak hebben ze zelfs geen arbeidsongevallenverzekering, terwijl ze hele dagen in weer en wind onderweg zijn.’
Maaltijdbezorgers zijn relatief oververtegenwoordigd in de ongevallenstatistieken. Volgens een studie van het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (VIAS) uit 2018 lopen ze vijftien keer meer risico op een arbeidsongeval dan andere werknemers. Uit een onderzoek van VIAS uit 2024 bleek ook, weinig verrassend, dat maaltijdkoeriers die per bestelling worden betaald, meer risico’s nemen dan hun collega’s die per uur worden betaald. Daar komt nog bij dat de meeste maaltijdkoeriers hun voertuig zelf moeten betalen, waardoor velen met slecht onderhouden fietsen of scooters rondrijden.
Duurdere leveringen
Wat de overheid ook doet, als we willen dat maaltijdkoeriers correct vergoed worden, dan zal ook de consument zijn steentje moeten bijdragen, meent Peeters. We vinden het wel normaal om mee te betalen voor de kosten die restaurants hebben voor personeel, huur en verwarming. Dat we voor de service van een thuislevering veel minder bereid zijn om de kosten mee te dragen, tart alle logica.
Als we willen dat maaltijdkoeriers correct vergoed worden, dan zullen we als consument flink wat meer moeten betalen voor een thuislevering.
De meerkost voor een thuislevering varieert van 1 à 5 euro per levering. ‘Ik ben ervan overtuigd dat de consument bereid is om een correcte en dus hogere prijs te betalen, op voorwaarde dat het geld naar betere lonen en werkomstandigheden gaat en niet naar de aandeelhouders’, zegt Peeters.
Jonas Veys van Takeaway ziet dat anders. ‘De leveringskost is slechts één onderdeel van een bredere prijsstrategie. Onderzoek bij onze eigen klanten heeft aangetoond dat 63 procent een goedkope of gratis thuislevering verkiest boven andere promotionele acties. Precies daarom zullen de prijzen voor thuislevering beperkt blijven, niet alleen bij ons maar ook bij onze concurrenten.’
