‘Beleid rond eenzaamheid zet vooral in op psychologische hulpverlening, huisbezoeken, buddywerkingen of lotgenotencontacten. Zulke acties zijn goedbedoeld, maar ze miskennen de bredere maatschappelijke factoren die ten gronde liggen van heel wat eenzaamheid’, schrijven onderzoekers Jasper De Witte en Leen Heylen, die gespecialiseerd zijn in eenzaamheid.
47 procent van de mensen met een migratieachtergrond die in Vlaanderen wonen, voelt zich eenzaam. Het is een opvallende, nijpende vaststelling uit een recente studie van KU Leuven, Thomas More en VUB. Ter vergelijking: van de Vlamingen zonder migratieachtergrond zegt 35 procent zich soms tot vaak eenzaam te voelen – ook dat is hoog, en zelfs alarmerend. Want ernstige eenzaamheidsgevoelens hebben een erg negatieve impact op het individu, en op de samenleving.
Eenzaamheid gaat vaak gepaard met depressies, angsten, hart- en vaatziekten en dementie. De WHO schat dat eenzaamheid wereldwijd elk jaar zo’n 871.000 doden veroorzaakt. Dat is meer dan malaria of aids.
Dat personen met een migratieachtergrond zich beduidend eenzamer voelen, heeft te maken met structurele kwetsbaarheden van die groep. Ze botsen op discriminatie en racisme. Door taal- en cultuurbarrières ligt het niet voor de hand om een sociaal netwerk uit te bouwen. Ze beschikken over een beperktere kennis van diensten en voorzieningen. Ze hebben een lager inkomen en zijn gemiddeld genomen minder gezond: allemaal factoren die eenzaamheid in de hand werken. Want geldgebrek maakt participeren moeilijk – denk aan het dure inschrijvingsgeld voor sportclubs – en wie met zijn gezondheid sukkelt, komt minder buiten. Je kansen om anderen te ontmoeten worden kleiner.
Eenzaamheid gaat niet per se over de persoonlijke situatie van één individu. Dat is de denkfout die we vaak maken wanneer we eenzaamheid willen aanpakken: we reduceren het tot een probleem in de privésfeer. Een persoonlijk gevoel met individuele oorzaken, waardoor ‘de schuld’ ook impliciet bij het individu wordt gelegd. Die kijk verklaart mee het taboe en de schaamte rond eenzaamheid.
Het zorgt ervoor dat het beleid vooral inzet op psychologische hulpverlening, huisbezoeken, buddywerkingen of lotgenotencontacten. Zulke acties zijn goedbedoeld, maar ze miskennen de bredere maatschappelijke factoren die ten gronde liggen van heel wat eenzaamheid.
Want niet iedereen loopt evenveel risico. Volgens de WHO vinden we de hoogste eenzaamheidscijfers terug in landen met de laagste inkomens, te beginnen bij Afrikaanse landen, gevolgd door de regio rond de Middellandse zee, Zuidoost-Azië, en daarna pas Europa. Dat wordt weerspiegeld in onze studie. Kwetsbare groepen voelen zich eenzamer dan de gemiddelde Vlaming: mensen met een beperking, werkzoekenden, arbeidsongeschikten, mantelzorgers, personen in armoede…
Dat is geen toeval. Vlaams Minister van Welzijn Caroline Gennez werkt aan een nieuw Vlaams Eenzaamheidsplan. We juichen dat toe. Het plaatst eenzaamheid op de beleidsagenda, waar het thuishoort. Maar het plan kan pas echt verschil maken als het inzet op structurele maatregelen tegen uitsluiting en maatschappelijke ongelijkheid.
Denk aan investeringen in sociale diensten, veiliger verkeer, een krachtdadig armoedebeleid en acties tegen discriminatie op de arbeids- en woningmarkt. Ook bij het ontwerpen van de publieke ruimte kan men nadenken over sociale contacten en de cohesie van buurten. Eenzaamheid hangt samen met de leefbaarheid van de buurt. Bankjes, parken of pleintjes waar het aangenaam is om mensen te ontmoeten, maken een verschil. Een belangrijk aandachtspunt is betrouwbaar en betaalbaar openbaar vervoer. Dat verbetert de mobiliteitsmogelijkheden van kwetsbare groepen. Hetzelfde geldt voor voetpaden die aangepast zijn voor personen in een rolstoel of met een rollator.
Eenzaamheid raakt meerdere beleidsdomeinen, en de aanpak kost geld. Maar het goede nieuws is: er valt wel degelijk iets aan te doen. Er is geen reden voor gelatenheid. Eenzaamheid is een maatschappelijk probleem, en het is aan de maatschappij om actie te ondernemen. Uit onderzoek weten we vrij goed wat werkt tegen eenzaamheid. En we weten ook dat eenzaamheid de samenleving veel kost – in menselijk kapitaal en in euro’s.
Wie zich eenzaam voelt, doet vaker een beroep op zorg- en welzijnsdiensten en verliest vaker zijn of haar job. De maatschappelijke kost loopt in de miljarden. Maatregelen tegen eenzaamheid kunnen neerkomen op een besparing, en nog belangrijker: het zorgt voor een samenleving waar mensen erbij horen, elkaar vertrouwen en zich goed voelen.
Dr. Jasper De Witte (KU Leuven) & dr. Leen Heylen (Thomas More), experten eenzaamheid.