Filosoof Wouter van Hooydonk: ‘Dat jongens minder huishoudelijke taken krijgen, is een vorm van verwaarlozing’

Wouter van Hooydonk kijkt vanuit een feministisch perspectief naar mannen, en dat is nodig, vindt hij, want we staren ons blind op de privileges die zij zouden hebben, terwijl er net veel genderdiscriminatie tegenover mannen bestaat. ‘Dat mannen zichzelf moeten opofferen in oorlogen, is daar een extreme vorm van.’

Wouter van Hooydonk groeide op met de typische stereotiepe ideeën over mannen en vertoefde lang in een competitieve mannenwereld, als professionele online pokerspeler. Daarna ging hij filosofie studeren en kwam hij met medestudenten terecht in een feministische leesgroep.

‘Het feminisme heeft mijn leven veranderd. Zo ben ik gaan inzien dat we in een patriarchaal systeem leven dat vrouwen structureel benadeelt. Dat gaat niet alleen over de vreemde verkrachter in de parkeergarage, maar ook over duizenden piepkleine interacties, waaraan ik zelf, als onderdeel van dat systeem, ook bijdraag. Ook ik ben lang blind geweest voor alle kleine vormen van onzichtbare en ondergewaardeerde zorg die vaak door vrouwen wordt opgenomen. Eens ik daar een oog voor had ontwikkeld, móést ik in mijn eigen leven wel iets met dat inzicht doen. Een grotere bijdrage leveren aan het huishouden, om te beginnen, maar ik ben ook vrijwilligerswerk gaan doen, bij kwetsbare jongeren.’

Door dat werk is Van Hooydonk gaan beseffen hoeveel rijker zijn leven is geworden door voor anderen te zorgen. Hoeveel hij heeft gemist ook, door zich jarenlang te schikken naar de traditionele verwachtingen van mannen. ‘In die mate zelfs dat ik kwaad ben geworden op het systeem dat mij, en alle mannen, vanaf de geboorte in een bepaalde richting duwt, en ons daardoor zoveel ontzegt.’

Vond u dat inzicht ook terug in het feminisme?

Van Hooydonk: Niet in het klassieke, westerse, witte mainstream feminisme, want dat streeft naar gelijke rechten voor vrouwen en mannen binnen het bestaande systeem. Het gaat ervan uit dat het systeem goed is zoals het is, en dat de rechten van mannen zodanig goed zijn dat vrouwen dezelfde willen. Dat kun je niet los zien van de geschiedenis: dat feminisme heeft zich in het westen in de jaren 1960-1970 ontwikkeld, en het ging voornamelijk over de zaken waar witte vrouwen uit de betere middenklasse tegenaan liepen. Ongelijke kansen op de werkvloer, het glazen plafond. Terechte bekommernissen, maar minder relevant voor vrouwen van kleur of arme vrouwen, die niet eens de kans kregen om te studeren. Hun ervaringen waren dus helemaal anders, maar niet minder relevant voor het feminisme.

Mannenemancipatie: ‘Vrouwen hebben het feminisme, voor mannen is er niks’

Dat zwarte feminisme bleek een betere bron van kennis om over mijn ervaringen als man na te denken. Het vertrekt namelijk vanuit een andere analyse: dat het systeem zelf problematisch is en dat mannen, net als vrouwen, een rol opgedrongen krijgen waar ze niet voor kiezen. En dat mannen in zekere zin gebrainwasht worden om een onderdrukker in onderaanneming te worden van een systeem dat ook hen schaadt. 
Volgens het zwarte feminisme moeten we de rollen voor iedereen herbekijken en een ander systeem vinden, dat beter is voor iedereen.

Want het gaat niet goed met de man, in het algemeen? 

Van Hooydonk: We kunnen niet ontkennen dat mannen met moeilijkheden kampen: op school presteren jongens slechter dan meisjes, ze zijn vaker eenzaam, raken makkelijker verslaafd, plegen vaker zelfmoord, zijn vaker slachtoffer en dader van fysiek geweld, worden sneller dakloos en sterven vroeger dan vrouwen. Mannelijkheid maakt dus kwetsbaar. 

Geen wonder dat vooral jonge mannen een houvast zoeken. Uit recent onderzoek bij 3000 mannen tussen de 16 en 25 jaar in de Verenigde Staten, Australië en Groot-Brittannië, is gebleken dat 63 procent van alle mannen van die leeftijd influencers volgen die boodschappen brengen over mannelijkheid. Niet al die influencers zijn even problematisch, maar de algoritmes sturen de jongens wel naar de meer extreme en vrouwonvriendelijke types in de zogenaamde manosfeer, zoals Andrew Tate en Jordan Peterson.

Volgens sommige experts moeten we jongens beter opleiden. Met meer kennis en vaardigheden zouden ze beter gewapend zijn tegen de invloed van mensen zoals Tate.

Van Hooydonk: Ik weet niet of het zo simpel is dat slim en goed opgeleid zijn, immuun maakt voor die invloeden. Kijk maar naar Schild & Vrienden. Ik vrees dat die overtuiging vertrekt vanuit een te enge kijk op het probleem, alsof de manosfeer een exogene schok is die uit het niets is gekomen.

Maar al wat in die manosfeer gebeurt, is niet meer dan een extreme versie van wat jongens elke dag zien in onze nog altijd patriarchale maatschappij. Als een van die influencers zegt dat ‘mannen het geld moeten verdienen en vrouwen thuis moeten blijven’, dan is dat niet los te zien van een dynamiek die waarschijnlijk nog in heel wat gezinnen terug te vinden is. 

Worden die patronen juist niet gelanceerd en gepromoot door die influencers?

Van Hooydonk: Ze zitten nog altijd overal in onze maatschappij, zij het in een afgezwakte versie. Wanneer een jongen uitgaat met een meisje, vinden we het nog altijd zijn taak dat hij het meisje veilig thuisbrengt en de rekening betaalt. Een meisje krijgt nooit de boodschap: ‘Breng je vriendje veilig naar huis.’ Toen ik de laatste keer in een club was, kwam er een vrouw op mij af die wilde dansen. Het eerste dat ze in mijn oor fluisterde was de drankbestelling voor haar en haar vriendin. Niet verbazend toch, dat jongens denken dat hun waarde als man bepaald wordt door hoe sterk ze zijn of hoeveel geld ze verdienen?

De femosphere dijt uit: ‘Zorg ervoor dat een man je verwent en behandelt als een prinses’

Het is niet dat die influencers dat allemaal uitvinden. Wat zij verkondigen strookt met de ervaringen die jongens hebben. Alleen brengen zij de boodschap uitvergroot, in een extremere, heldere versie en met een edgy randje, zodat het pubers aanspreekt. Die gaan dan vervolgens vlot mee in de verhalen van die influencers: fitness, om sterk te worden en crypto, om rijk te worden.

Wat vindt u van de femosfeer en de zogenaamde tradwives, die nu opgang maken op sociale media?

Van Hooydonk:  De boodschap die die vrouwen brengen – dat een vrouw zich het best door een man laat onderhouden en zich zelf beter op een zorgende rol toelegt – komt evenmin uit het niets. Net als in de manosfeer brengen ze een extreme uitvergroting van tendensen en verwachtingspatronen die er nog altijd zijn. Via de meisjes waarmee ze relaties aangaan krijgen jongens helaas nog maar eens dezelfde boodschap mee: dat zij moeten presteren en geld verdienen.

De problemen van mannen beginnen vaak al op school. Blijkbaar is ons schoolsysteem te veel op de ontwikkeling van meisjes afgestemd, die nu eenmaal anders verloopt.

Van Hooydonk: Vaak wordt in de discussie over de slechtere onderwijsprestaties van jongens nogal gemakzuchtig naar hun natuur verwezen. Hun hersenen rijpen trager en ze zouden zogezegd niet stil kunnen zitten. Maar het is niet omdat hersenscans tonen dat het brein van jongens trager volwassen wordt, dat dat verschil daarom ook aangeboren is. 

In die zin ben ik het niet eens met de Brits-Amerikaanse auteur Richard Reeves, die het gedrag van jongens heel sterk terugbrengt tot een biologisch gegeven. Hij reduceert het tot een hormonale kwestie: het is allemaal de schuld van testosteron. Ik denk niet dat we anno 2025 zo’n verklaring zouden aanvaarden als het over jonge vrouwen ging.

Door mij te verdiepen in het feminisme weet ik dat het niet vreemd is dat jongens het moeilijker hebben om stil te zitten en gedisciplineerd een taak af te werken. Ze oefenen dat thuis gewoon minder, omdat ouders minder verlangen van jongens. Weet je dat uit onderzoek blijkt dat jongensbaby’s minder geknuffeld worden dan meisjesbaby’s? Ouders gebruiken ook minder emotionele en relationele woorden bij een driejarige zoon dan bij een driejarige dochter, waardoor jongens minder relationele vaardigheden aangeleerd krijgen. 

In De Correspondent las ik dat tienermeisjes in Nederland dubbel zoveel huishoudelijk werk doen als tienerjongens. ‘Ocharme die meisjes,’ kun je dan denken, ‘die worden al voorbereid op het traditionele rollenpatroon.’ Daar is iets van aan, natuurlijk. Maar onderzoek heeft ook aangetoond dat kinderen die meer doen in het huishouden, meer bijleren en daardoor meer zelfvertrouwen krijgen. Dat jongens minder huishoudelijk werk hoeven te doen, is dus niet alleen een privilege, het is ook een vorm van verwaarlozing. 

In Knack luidden experts onlangs de alarmbel over genderdiscriminatie in gezinnen met een migratieachtergrond. Terwijl meisjes extreem kort worden gehouden, krijgen jongens alle vrijheid.

Van Hooydonk: Die jongens hebben misschien meer rechten en privileges dan hun zussen, maar we stellen ook vast dat die meisjes het beter doen op school en vaker doorstromen naar het hoger onderwijs. Dat praat de verschillende behandeling niet goed, maar het toont wel aan dat het privilege van die jongens om naar buiten te mogen en op straat aan hun lot te worden overgelaten, tegelijk ook een vorm van verwaarlozing is. Een die leidt tot slechtere schoolprestaties en daardoor minder kansen in het leven.

Zijn die verschillen er ook bij witte middenklassegezinnen?

Van Hooydonk: Toch wel, al zullen die dat in alle toonaarden ontkennen. Wat bewijst hoe diep die patriarchale patronen in ons handelen zitten, dat we er ons niet eens bewust van zijn. Want als je met een feministisch getraind oog bij een gezin op bezoek gaat, dan zie je binnen een paar minuten al hoe jongens meer ongestoord hun zin mogen doen, terwijl meisjes meer worden ‘opgeëist’ door volwassenen, maar op die manier ook meer aandacht krijgen, en meer kansen om aan hun relationele vaardigheden te werken. 

Jongens krijgen ook vaker dan meisjes een dubbele boodschap, en dat zit soms echt in heel kleine dingen. Ik herinner me hoe een vriend zijn zoon een standje gaf, omdat hij met iets aan het gooien was, maar tegelijk met een zekere trots in zijn stem tegen mij zei dat het ‘een echte jongen’ was. Wat zijn zoon deed was dus niet goed, maar wel ‘normaal’ voor een jongen? Hoe verwarrend is dat niet voor een kind?

Van een totaal andere orde is de genderdiscriminatie die we zien in oorlogen, en waarover u zich behoorlijk boos kunt maken. 

Van Hooydonk: Aan het Russisch-Oekraïense front zouden al minstens 300.000 mensen gestorven zijn, bijna uitsluitend mannen. Dat is een extreem voorbeeld van gendergerelateerd geweld, alleen zien we dat blijkbaar niet zo als het over mannen gaat. Blijkbaar vinden wij het normaal dat jonge mannen geweld moeten  gebruiken en ondergaan en zichzelf moeten opofferen in een oorlog? Oekraïense vrouwen mogen het land uit, mannen niet. Zij kunnen zomaar op straat worden opgepakt en naar het front gestuurd. Dat is discriminerend, seksistisch overheidsbeleid dat we toch niet zouden accepteren als het omgekeerd was?

Waarom legt de staat enkel beslag op mannenlichamen? Waar is hun recht op fysieke integriteit? Waarom worden enkel mannen gereduceerd tot kanonnenvoer? In oorlogen, ook in Gaza, wordt er constant opgeroepen om vrouwen en kinderen te beschermen. Waarom verdienen mannen geen bescherming en wordt elke man ouder dan twaalf blijkbaar als een legitiem oorlogsdoelwit gezien?

Ook als het gaat over seksueel geweld in conflictgebieden is er een enorme blinde vlek voor mannelijke slachtoffers. Het fenomeen blijft ook onderbelicht in de cijfers, omdat exact dezelfde daad, bijvoorbeeld anale verkrachting, als foltering wordt geklasseerd als het bij mannen gebeurt, en dus niet als seksueel geweld wordt meegerekend. 

Binnen de feministische conceptuele kaders die in het westen dominant zijn, wordt seksueel geweld gezien als iets dat mannen vrouwen aandoen, als patriarchaal machtsinstrument. Die verklaring is niet fout, maar ze is onvolledig en die eenzijdige focus is schadelijk voor mannelijke slachtoffers. 

Om maar één voorbeeld te geven: minstens een kwart van de slachtoffers van seksueel misbruik zijn mannen. Zij botsen, net als vrouwen, op verkrachtingsmythes. ‘Als hij het niet had gewild, had hij zich wel verdedigd.’ ‘Doe niet flauw. Je had een erectie, dus je had zin.’ Alsof mannen niet het recht hebben om nee te zeggen. AIs het voor vrouwen al niet makkelijk is om met zo’n ervaring naar buiten te komen, dan ligt de drempel voor mannen nog een stuk hoger. Zij zien zichzelf vaak niet als slachtoffer en ook naasten, hulpverleners en politie reageren minder begripvol.

De erbarmelijke leefomstandigheden in de gevangenissen, en de maatschappelijke onverschilligheid daarover ziet u ook als een genderkwestie?

Van Hooydonk: Ik kan dat niet bewijzen, maar volgens mij zouden we daar niet zo licht overgaan als de gevangenissen niet voor 95 procent met mannen waren bevolkt. We zijn al niet erg gevoelig voor mannelijke slachtoffers, maar als het over mannelijke daders gaat, dan interesseert het ons helemaal niet. 

De samenleving is trouwens ook blind voor de processen waarmee mannen tot dader worden gemaakt. Drugsbendes proberen vooral kwetsbare jongens te rekruteren. Soms worden die zelfs seksueel misbruikt en daarna afgedreigd met de beelden van dat misbruik. Die kwetsbaarheid van jongens is een genderprobleem waarvoor bitter weinig aandacht is. 

Ook de keuze van het beleid om zich voornamelijk te richten op drugsdealers en niet op de gebruikers, heeft seksistische gevolgen. Want 60 procent van de drugsgebruikers zijn mannen, terwijl de drugsdealers die worden opgepakt zo goed als allemaal mannen zijn. Ik zeg niet dat we drugsgebruik moeten criminaliseren, maar de keuze om de pijlen te richten op de dealers, zorgt wel voor meer mannen in de gevangenis.

Ook op beleidsvlak kan en moet er nog veel gebeuren?

Van Hooydonk: Zeker. De problemen van mannen vormen een blinde vlek in het gelijkekansenbeleid. In Noorwegen, een van de best scorende landen ter wereld als het gaat over vrouwenemancipatie, is in 2022 een mannengelijkheidscommissie opgericht. Die gaat na hoe de levens van jongens en mannen gevormd en beperkt worden door het feit dat ze man zijn, en doet vanuit dat genderbewuste perspectief beleidsvoorstellen. 

Ook bij ons is er behoefte aan een politiek verhaal als het over mannen gaat?

Van Hooydonk: Ja. Net zoals bij de vrouwenemancipatie is gebeurd, moeten de individuele ervaringen en het individuele onbehagen van mannen politiek worden gemaakt. Op dit moment blijft de mannenemancipatie nog te vaak steken op het niveau van mannencirkels en mannenfestivals, of mannen die in therapie gaan. Ik vind dat allemaal fantastisch, maar dat blijft te veel beperkt tot de groep die daar geld en tijd voor kan vrijmaken.

De spirituele benadering volstaat ook niet om de maatschappij te veranderen. Het blijft een beetje dweilen met de kraan open als je niet naar de kern van het probleem gaat: ons politiek-economisch systeem heeft er belang bij om mannen in een beperkend, op presteren gericht keurslijf te duwen.’