‘Meer veiligheid gaan we in ieder geval niet realiseren met verdere besparingen op zorg, sociale zekerheid, klimaatactie en ontwikkelingssamenwerking’, schrijft Amar van Laar van de ecologische denktank Oikos.
In relatief korte tijd zijn er plannen gemaakt om de defensie-uitgaven in Europa flink op te trekken. Waar veel Europese lidstaten eerst stelselmatig bezuinigden op defensie, is het roer volledig omgegooid na de inval van Rusland in Oekraïne en de NAVO-top in Den Haag. Ineens lijkt investeren in defensie gezien te worden als dé garantie op een veilige wereld. En wanneer de urgentie gevoeld wordt, zijn er ineens dingen mogelijk.
Er worden namelijk duizelingwekkende bedragen vrijgemaakt om verregaande investeringen te doen. Dit betekent overigens niet dat deze omslag volledig zonder slag of stoot plaatsvindt. Er zijn mensen en bewegingen die een ander geluid laten horen, en juist geen verdere investeringen in defensie willen.
Waar sommigen vinden dat Poetin ‘afgeschrikt’ moet worden door grote bedragen in de wapenindustrie te pompen, beweren anderen dat ‘Poetin geen bedreiging voor West-Europa is, waardoor het niet ons probleem is’.
Wat ik mis bij het merendeel van zowel de voor- als de tegenstanders van verdere investeringen in defensie, is de bredere visie rond veiligheid. Angst en egoïsme zijn bovendien zo’n beetje de slechtste raadgevers voor daadkrachtig beleid. We zouden in plaats van ons daardoor te laten leiden, even uit moeten zoomen en een effectieve veiligheidsstrategie uittekenen.
Veiligheid wordt de jongste tijd vaak onterecht gereduceerd tot defensie, en dan vooral in de vorm van wapens, terwijl onze veiligheid door zoveel andere zaken beïnvloed wordt. Een veiligheidsstrategie is echter incompleet zonder deze andere zaken mee te nemen. Schaarste van voedsel en drinkwater vormen bijvoorbeeld een grote bedreiging voor de gezondheid, en daarmee voor een veilige toekomst, van honderden miljoenen mensen op aarde.
Volgens Unicef en de World Health Organization is zelfs bijna de helft van de wereldwijde sterfgevallen onder de 5 jaar direct of indirect te linken aan ondervoeding. En ja, hongersnood is ook een geopolitiek wapen dat as we speak toegepast wordt in Gaza. Daarnaast sterven er jaarlijks naar schatting 3,5 miljoen mensen door een gebrek aan schoon water.
Tegelijkertijd is de afname van de biodiversiteit een van de belangrijkste oorzaken van nieuwe uitbraken van infectieziekten, waar we gezien de impact van Covid-19 toch niet op zitten te wachten. Klimaatverandering vormt een volgende prominente bedreiging voor onze veiligheid, met klimaatrampen en hittegolven die tienduizenden dodelijke slachtoffers per jaar maken.
Geopolitiek gezien vormt klimaatbeleid zelfs een van de grootste troeven, aangezien de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen direct bijdraagt aan het spekken van de oorlogskas van het Kremlin, evenals aan het subsidiëren van andere geopolitieke spelers die de wereld onveiliger maken. Het moge duidelijk zijn, mensen kunnen geen veilig bestaan opbouwen in een omgeving waarin basisbehoeften als voedsel en schoon drinkwater onvoldoende beschikbaar zijn, terwijl klimaatrampen en infectieziekten er wel constant op loer liggen.
Hoewel het beperken van veiligheid tot defensie op zich al heel problematisch is, zit het probleem van de huidige kijk op veiligheid hem ook in het feit dat preventie zo goed als vergeten wordt. Zonder inspanningen om problemen te voorkomen, groeien ze vaak uit tot iets waar we de controle over verliezen. Zo is het vrijwel onmogelijk om de 1 miljard mensen met obesitas (wereldwijd) allemaal de ideale gepersonaliseerde zorg te geven die ze eigenlijk verdienen.
We lijken te doen alsof problemen ons gewoon overkomen, terwijl we er op maatschappelijk niveau vaak veel aan kunnen doen. Zo is de impact van hittegolven veel minder groot in een groene omgeving en vallen er vaak verassend weinig slachtoffers in een zware aardbeving in Japan of Nieuw-Zeeland, waar de infrastructuur gebouwd is op deze aardbevingen. Op veiligheidsgebied vormt schaarste aan voedsel en drinkwater een steeds belangrijkere rol bij conflicten over de hele wereld. In het Ecological Threat Report uit 2023 valt bijvoorbeeld te lezen dat er zo’n miljard mensen wereldwijd in ernstige voedselonzekerheid leven, en dat een 25% toename van voedselonzekerheid gepaard gaat met een maar liefst 36% grotere kans op conflicten.
Sterker nog, honger en conflicten vormen een vicieuze cirkel, waarbij hongersnood een belangrijke bron (of een escalatiefactor) vormt van conflict, en conflicten vervolgens fungeren als een van de belangrijkste oorzaken van hongersnood. Het is dan ook niet voor niets dat 60% van de mensen die chronisch ondervoed zijn, leven in regio’s met gewapende conflicten.
Tegelijkertijd zorgen toenemende droogte en woestijnvorming, deels toe te schrijven aan het wereldwijde gebrek aan ambitieus klimaatbeleid, ervoor dat het met name in het Globale Zuiden steeds lastiger wordt om nog voedsel te verbouwen. In de Sahelregio zorgt dit er bijvoorbeeld voor dat wanhopige boeren ten prooi vallen aan Islamitische Staat, die hun kwetsbare situatie misbruikt om hen te rekruteren en te radicaliseren.
In het Global Risks Report van het World Economic Forum uit 2025 valt zelfs te lezen dat klimaatverandering, diversiteitsverlies en een tekort aan natuurlijke hulpbronnen de belangrijkste bedreigingen gaan vormen in de komende 10 jaar. Laten we nu dus werk maken van het beperken van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies, evenals van het reduceren van de globale ongelijkheid, in plaats van te wachten tot er steeds meer nieuwe brandhaarden (letterlijk en figuurlijk) ontstaan.
Een derde probleem is dat de investeringsplannen voor defensie niet gekoppeld worden aan een budgettair plan. Het lijkt wel of we de vraag ‘welke impact gaat het op de maatschappij hebben’ even vergaten te stellen. Wat we hierbij verder moeten beseffen, is dat er momenteel vooral vanuit een neoliberaal kader naar de investeringen in defensie gekeken wordt. Vanuit dit perspectief draagt oorlog bij aan economische groei, levert het nieuwe jobs op en dienen investeringen doorgaans bekostigd te worden door elders te besparen.
Als we in België, zoals berekend, jaarlijks 6.000 euro per gezin aan defensie willen uitgeven, dan zal dit ongetwijfeld aanzienlijke gevolgen hebben op andere terreinen. Het zal mogelijk ten koste gaan van onze sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidzorg, en dus ons welzijn.
En laten we eerlijk zijn, wat is economische groei waard als ons welzijn tegelijkertijd achteruit gaat? Er bestaat tevens een reëel risico dat de extra investeringen in defensie ten koste zullen gaan van ontwikkelingssamenwerking en klimaatbeleid, twee zaken die zoals aangehaald absoluut cruciaal zijn om een veiligere wereld te realiseren. In een investeringsplan voor veiligheid dienen de grootste bedragen net voor preventieve zaken, zoals de klimaattransitie en het bestrijden van voedselonzekerheid, gereserveerd te worden.
Zonder het aantal nieuwe conflicten te beperken, mensen in hun basisbehoefte te voorzien en de klimaatcrisis te beteugelen, is een veilige wereld namelijk ver verwijderd, met of zonder verregaande investeringen in defensie. Ofwel moeten we onze ambities op het gebied van bewapening wat terugschroeven om ruimte te maken voor andere investeringen, ofwel moeten we meer buiten de neoliberale kaders gaan denken, en waarschijnlijk is dat zelfs allebei nodig.
Meer veiligheid gaan we in ieder geval niet realiseren met verdere besparingen op zorg, sociale zekerheid, klimaatactie en ontwikkelingssamenwerking. Als we echt verregaande investeringen in onze veiligheid willen doen, dan zullen we veeleer moeten denken aan het afschaffen van de fossiele subsidies en de belastingvoordelen voor multinationals, evenals aan het invoeren van een serieuze belasting op vermogen en passief inkomen.
Samenvattend zijn de geplande defensie-uitgaven onvoldoende doordacht en bestaat daardoor de kans dat ze de wereld eerder onveiliger zullen maken. De geopolitieke situatie is inderdaad zorgelijk, maar de oplossing zit niet simpelweg in het doen van ongekende investeringen in defensie, vooral als er met name gefocust wordt op wapens. Allereerst moeten we zorgen dat er niet nog meer brandhaarden en dreigingen bijkomen, en daarvoor zijn andere investeringen meer prioritair.
Er is nood aan een bredere veiligheidsstrategie, waarin defensie een onderdeel, maar niet de dominante factor mag zijn. Niet bewapening, maar preventie zou de topprioriteit moeten zijn om onze wereld veiliger te maken, want in een wereld met zoveel ongelijkheid, honger en klimaatopwarming liggen conflicten constant op de loer en is veiligheid een utopie.
Amar van Laar is onderzoeker aan de KU Leuven en lid van de ecologisch geïnspireerde denktank Oikos.
