De agent die de politieachtervolging in het Elisabethpark leidde, riskeert tot dertig jaar cel. De tragische dood van de 11-jarige Fabian voedt de bezorgdheid over politiepraktijken en het gebruik van geweld bij achtervolgingen.
‘Dit drama mag niet het proces worden van de Brusselse politie in haar geheel’, zei procureur des Konings Julien Moinil gisteren. Toch sloeg zijn aankondiging in als een bom – in de eerste plaats bij de politievakbonden. Uit het eerste onderzoek van de verkeersdeskundige bleek dat de politiewagen die de 11-jarige Fabian aanreed tijdens een achtervolging in Ganshoren vorige week maandag, zijn zwaailicht en sirene niet had ingeschakeld.
De politieman die het voertuig bestuurde, is in verdenking gesteld voor kwaadwillige belemmering van het verkeer met de dood tot gevolg. Hij is onder arrestatiebevel geplaatst, met elektronisch toezicht. De agent riskeert tot 30 jaar cel.
‘We blijven de politie steunen in haar werk, er is geen sprake van dat de politie in haar geheel slecht werk zou leveren’, aldus Moinil. ‘Hier is sprake van zeer ernstige feiten, waarbij een kind om het leven is gekomen, en waar een onafhankelijk en objectief onderzoek naar gevoerd moet worden.’
Op 2 juni leende Fabian, elf jaar oud, de elektrische step van zijn oudere broer. De jongen, die door zijn familie liefkozend ‘chouchou’ werd genoemd, was te jong om zo’n voertuig te besturen, maar besloot toch een ritje te maken in het Elisabethpark, op de grens van Koekelberg en Ganshoren. Daar werd hij opgemerkt door een politiepatrouille, die de achtervolging inzette. Fabian werd aangereden door diezelfde politie en overleed.
Fabians naam wordt toegevoegd aan een al lange lijst van jongeren die omkwamen bij politie-interventies. In 2018 werd de tweejarige Mawda dodelijk geraakt door een politiekogel in een busje vol migranten op een snelweg. En in 2020 stierf de 19-jarige Adil toen zijn scooter in Anderlecht in botsing kwam met een patrouillevoertuig dat was opgeroepen als versterking.
‘Ongelukkige’ ongevallen?
Voor Solayman Laqdim, de Franstalige kinderrechtencommissaris, zijn deze sterfgevallen meer dan tragische incidenten. Ze wijzen op een structureel probleem van politiegeweld, dat vooral jongeren met een migratieachtergrond treft. Volgens een rapport uit 2022 van het Observatoire des violences policières (ObsPol) werden dat jaar 87 meldingen geregistreerd. Slechts 29 procent van de slachtoffers diende een klacht in. De rest deed het niet uit vrees voor vergelding of door ontmoediging vanwege complexe procedures.
Maar liefst 62 procent van de niet-ingediende klachten werd verklaard door een gebrek aan vertrouwen in het bestaande systeem. Een ander probleem: sommige klachten konden niet worden ingediend omdat betrokken agenten onherkenbaar bleven of weigerden de klacht op te nemen, ondanks hun wettelijke plicht tot identificatie. Van de 3112 klachten die in 2022 bij Comité P werden geregistreerd, waarbij 350 agenten betrokken waren, leidden slechts 145 tot een gerechtelijke uitspraak. Slechts in 30 gevallen kreeg het slachtoffer gelijk. In 20 dossiers volgde een sanctie voor de agent, gaande van een taakstraf tot gevangenis of geldboete.
Wederzijds wantrouwen
In sommige Brusselse wijken groeit het wantrouwen tussen politie en jongeren. Hervormingen in de politiewerking hebben de taken van lokale agenten veranderd. Vertrouwen tussen wijkagenten (die zelden uit de wijk zelf komen) en bewoners is er nauwelijks nog. Daarbovenop bestaat het gevoel dat de politie machteloos staat tegenover ernstige criminaliteit, zoals de schietincidenten in verband met drugshandel die sommige wijken teisteren.
Sommige gemeenten en vzw’s proberen dat vertrouwen te herstellen via initiatieven zoals voetbalwedstrijden tussen agenten en jongeren. Maar het succes daarvan is beperkt.
Fietsbrigades
Benoît Van Keirsbilck, hoofd van de Belgische tak van Defence for Children International (DCI), de ngo die de Belgische staat aanklaagde in de zaak-Mawda, benadrukt dat de impact van deze tragedie verder reikt dan het verdriet van Fabians familie. De hele buurt en Fabians klasgenoten lijden hieronder.
‘Veel jongeren voelen zich niet beschermd door de politie, maar juist geviseerd.’
‘Het is hallucinant dat de politie met een SUV een jongen op een step achternazit in een park’, zegt hij. Fabians reflex om te vluchten is volgens hem begrijpelijk: ‘Veel jongeren voelen zich niet beschermd door de politie, maar juist geviseerd. Ze hebben het gevoel dat agenten uitgaan van schuld, nog vóór er iets is gebeurd. Als we dat gevoel niet ernstig nemen, blijven dit soort drama’s zich herhalen.’
Volgens Van Keirsbilck zou controle in parken en op kindvriendelijke plekken beter kunnen gebeuren door fietsbrigades. Dat zou niet alleen veiliger zijn, maar ook bijdragen aan de sociale cohesie. ‘Er is behoefte aan een andere houding tegenover jongeren. Te weinig middelen worden ingezet om spanningen te ontmijnen. Er is een structurele aanpak nodig, maar de politieke wil ontbreekt.’
Vage richtlijnen
Ook binnen de politie is men zich ervan bewust dat een betere opleiding nodig is. Advocaat Laurent Kennes, die zowel agenten als slachtoffers van politiegeweld verdedigde, onder wie de agent in de zaak-Mawda, benadrukt de menselijke tol. ‘De dood van een kind weegt zwaar, ook voor de agent’, zegt hij. Volgens Kennes is dit geen kwestie van politiegeweld, maar van het gebruik van geweld binnen een stresssituatie.
In de zaak-Fabian wordt het zogenaamde tunneleffect opnieuw genoemd: een fenomeen waarbij agenten zo gefocust zijn op hun doel dat ze minder aandacht hebben voor de risico’s in hun omgeving. Alleen gespecialiseerde eenheden zoals de DSU zijn opgeleid in het veilig onderscheppen van voertuigen. Reguliere ploegen krijgen eenmalig een opleiding in prioritair rijden, zonder vervolgtraining of oefeningen in realistische scenario’s. Er is geen structureel trainingsprogramma voor beslissingen onder tijdsdruk of tactische intercepties.
De richtlijnen voor achtervolgingen, die vastgelegd zijn in een ministeriële nota, zijn bovendien te vaag, zegt Kennes. Ze bevatten interne tegenstrijdigheden en zijn moeilijk toepasbaar op straat.
Behoefte aan duidelijk kader
In een nota van 6 juni wijst de politievakbond Sypol op het ontbreken van een helder kader voor risicovolle interventies. ‘De proportionaliteit en gepastheid van een achtervolging zijn in real time nauwelijks in te schatten. Achteraf oordeelt men op het resultaat: loopt het goed, dan heeft de agent “zijn werk gedaan”. Loopt het fout, dan volgt publieke verontwaardiging, juridische vervolging en een levenslang trauma voor de agent. Tussen een geslaagde interventie en een ramp zit soms maar een paar seconden verschil.’
Vertaling door Emma Van den Hoof
Politie demonstreert op vrijdag
De politie gaat vrijdag demonstreren op het Poelaertplein in Brussel, om steun uit te spreken aan hun collega die werd aangehouden in de zaak van de dodelijke achtervolging in Ganshoren. Dat bevestigen Carlo Medo van de politievakbond NSPV en Joery Dehaes van ACV.
De twee beklemtonen dat het initiatief voor de actie helemaal vanuit het personeel zelf komt. ‘Bij de collega’s wordt geschokt gereageerd op de beslissing van Justitie. De agenten willen aangeven dat het genoeg is geweest’, zegt Medo.
De vakbonden steunen de actie, ze reageerden woensdag zelf ook erg verbaasd op de beslissing van het Brussels parket om de politieagent die aan het stuur zat tijdens de achtervolging, aan te houden. Hij riskeert een gevangenisstraf die kan oplopen tot dertig jaar.
De actie vrijdag zal plaatsvinden rond 13 uur, zegt Dehaes. Hoeveel agenten daar aanwezig zullen zijn, valt moeilijk in te schatten. Maar de vakbonden verwachten dat er ook collega’s vanuit andere politiezones dan in het Brusselse zullen aanwezig zijn. ‘Op sociale media wordt vanuit het hele land verontwaardigd gereageerd’.
Aanvankelijk wilden de agenten al in de voormiddag manifesteren op het Poelaertplein, maar dan staat er een ander protest gepland, meer bepaald van sympathisanten van Sourour Abouda. De 46-jarige vrouw met Tunesische roots stierf ruim twee jaar geleden in een politiecel in de Koningsstraat en de raadkamer zal vrijdag beslissen of er in deze zaak agenten worden doorverwezen naar de correctionele rechtbank.