”Onderwijs in de gevangenis is het goedkoopste middel om re-integratie te bevorderen, en net dat dreigen we nu kwijt te raken’, schrijft gevangenisdirecteur Serge Rooman. Hij heeft geen goed oog in de plannen van Vlaams onderwijsminister Zuhal Demir voor het volwassenenonderwijs.
Sedert vorige week regent het en bij momenten hagelt het ijskoude reacties vanuit de sector van het volwassenenonderwijs op de drastische prijsstijgingen die het moet doorrekenen aan haar cursisten. Niet alleen de prijsstijgingen maar ook de weinig flatterende bewoordingen over hobby-cursussen voor bejaarden en singles blijven nazinderen. Een groot deel van de sector leek plots “nice to have” maar zeker niet “need to know”. De suggestie van net niet verantwoorde bezigheidstherapie was minstens gemaakt.
De dramatische gevolgen van deze nieuwe prijspolitiek voor het volwassenenonderwijs in het gevangeniswezen bleven tot op heden onbesproken. De bevoegde actor is hier de Vlaamse Gemeenschap. Zij is immers bevoegd voor het gehele pakket hulp- en dienstverlening aan burgers in detentie waaronder ook het volwassenenonderwijs valt.
Er werd daartoe zelfs aparte organisatie opgericht die de onderwijscoördinatie in de gevangenissen moet faciliteren, het VOCVO. Werd het VOCVO over deze prijsstijgingen geconsulteerd? Het enige wat we met zekerheid kunnen zeggen, is dat de lokale actoren die in de penitentiaire werkelijkheid ploeteren voorafgaandelijk niet gehoord zijn voor advies; leraars noch gevangenisdirecteurs. Het geeft te denken.
De vraag van 1 miljoen is nu of de prijsstijgingen ook in de gevangenissen zullen doorgevoerd worden. Maar hoe onschuldig en neutraal de vraag ook lijkt, ze geeft onmiddellijk een foute perceptie.
Tot op heden was het volwassenenonderwijs in het gevangeniswezen immers gratis. We spreken dus niet eens over een prijsstijging maar van een overgang van gratis naar betalen. Behoudens voor het vak “Nederlands voor anderstaligen” zullen er in het beste geval verminderde tarieven worden aangerekend voor beroepsopleidingen, taalonderwijs en aanvullende algemene vorming.
Dat onderwijs in de gevangenis gratis was, had erg goede redenen. Ik som ze voor de beleidsmakers nog een keer op zodat iedereen minstens mee is in het verhaal.
Ten eerste heeft het overgrote deel van de gedetineerde burgers gewoon geen diploma, laat staan dat men het secundair onderwijs heeft afgemaakt. Dit is de harde realiteit die niet te negeren valt. Afgebroken en onderbroken schoolloopbanen zijn jammer genoeg de norm. Men heeft niets in handen, en vaak zelfs niet de vaardigheden om opnieuw onderwijs te volgen. Dat men met een dergelijk gebrek aan bagage amper tot geen kans maakt op de arbeidsmarkt na de detentie behoeft weinig bijkomende uitleg.
Zelfs zonder stigmatiserend detentieverleden is het vinden van werk zonder diploma een huzarenwerk waar maar enkelingen zonder intensieve begeleiding in slagen.
Iemand re-integreren tijdens detentie, begint dan ook met iemand klaar te stomen voor de arbeidsmarkt met opleidingen. Onderwijs is één van de belangrijkste succesfactoren van een geslaagde re-integratie. Om de drempel tot dit onderwijs zo laag mogelijk te houden, is gratis onderwijs is hier ten zeerste aangeraden. Wat baadt verdere hulp- en dienstverlening als men de fundamenten van re-integratie gaat kortwieken? Zo zaag je de poten onder je eigen beleid weg.
Maar zelfs bij gratis toegang tot onderwijs in de gevangenissen is de individuele keuze om tijdens detentie opleidingen te volgen een aartsmoeilijke financiële beslissing. Werken in de gevangenis daarentegen is zeer aantrekkelijk. Op korte termijn (na het eerste loon reeds) kan men het thuisfront en/of de slachtoffers geldelijk ondersteunen. Dat kan op veel bijval rekenen van de gezinspartners, de slachtoffers of de strafuitvoeringsrechtbanken.
Op langere termijn, met het zicht op een stabiele re-integratie is het opleidingsverhaal veruit de meest verstandige keuze. De praktijk leert dat opleiding juist vanwege het lange termijnperspectief het minst gekozen worden. Het kost bloed, zweet, tranen en veel geduld om gedetineerde burgers aan het studeren te krijgen en ze dit te laten volhouden tot er een attest of diploma is.
Als je dit dan ook nog eens betalend gaat maken, zal de keuze voor opleiding nog sneller dan vandaag afgewezen worden. En daarmee wordt de kans op een stabiele re-integratie echt gehypothekeerd. Wie wordt daar beter van?
Dat onderwijs effectief een sleutelrol kan spelen in het gevangeniswezen werd me duidelijk tijdens een recente studiereis waar ik samen met de onderwijspartners de ALBOLOTE gevangenis in Granada bezocht. Tot mijn verbazing was in deze gevangenis een heus schoolgebouw voorzien met alles waarover een school gangbaar beschikt. Een permanent aanwezig lerarenkorps, een gezellige leraarskamer en een gemotiveerde schooldirecteur vormden het hart van de “school community”. De “school in de gevangenis” wordt letterlijk geïmporteerd vanuit de bestaande scholengroep van de regio waar de gevangenis gelegen is.
De centrale doelstelling van de gevangenisdirectie was helder: elke gedetineerde burger het secundair onderwijs laten afwerken. Leerlingen die het goed deden op de school werden met allerhande incentives beloond om de motivatie hoog te houden (extra bezoeken, extra uitgangen, … ). Zij die reeds een diploma hadden, werden actief gestimuleerd om hoger onderwijs te volgen op afstand. De impact en uitstraling van dit schoolgebeuren op de gevangenis was zichtbaar normaliserend en humaniserend.
De algemene atmosfeer in de klassen was gelijkaardig aan deze in het gewone volwassenenonderwijs in de vrije wereld. De gedetineerde burgers kwamen er netjes naar de lessen en volgden les. Er werd gestudeerd, huiswerk gemaakt, gesport en aan cultuur en reflectie gedaan.
De afroeping van de semesterresultaten in de klas die we bezochten, was aandoenlijk. Sommigen ervaarden voor de eerste keer in het hun leven het gevoel om in een test “geslaagd” te zijn. Ik werd er stil van. Dat het ook zo kan, heeft men daar onder de Spaanse zon met brio bewezen.
Met deze ervaring in het achterhoofd is de mogelijke installatie van betalend onderwijs in het gevangeniswezen een wangedrocht dat niemand ten goede komt. Indien men re-integratie ernstig neemt, moet onderwijs in detentie net versterkt worden, niet belast.
Ironisch genoeg ligt het probleem voor één keer niet bij Justitie. Het is geen federale “shit” zoals dat tegenwoordig om de haverklap wordt gezegd in de Vlaamse regering. Het is dit keer geen federale verantwoordelijkheid, maar de Vlaamse bevoegdheid van Zuhal Demir – en dus ook haar verantwoordelijkheid.
Serge Rooman is gevangenisdirecteur in de instelling in Merksplas.