De diepe verdeeldheid over Israël in Europa is ouder de Europese Unie. ‘Ze gaat terug op het koloniale verleden en de Tweede Wereldoorlog’, zegt Europakenner Steven Van Hecke (KUL).
Het Eurovisiesongfestival zit in woelig vaarwater. Vanwege de oorlog in Gaza hebben alvast Nederland, Spanje, Slovenië en Ierland, dat 7 keer de liedjeswedstrijd won, besloten om niet mee te doen volgend jaar in Wenen. Dat maakten de publieke omroepen van die landen officieel bekend nadat organisator EBU had besloten om Israël níét uit te sluiten van Eurosong. Bij ons heeft de Franstalige publieke omroep RTBF, die gaat over de Belgische deelname in 2026, uiteindelijk besloten om wél deel te nemen, ondanks de oproep van verschillende politici en vakbonden tot een boycot.
De Nederlandse omroep AVROTROS verklaarde dat Israël in Gaza ‘universele waarden als menselijkheid en persvrijheid’ ernstig heeft geschonden. Ook zei AVROTROS dat de Israëlische regering Eurosong als een ‘politiek instrument’ heeft ingezet, met haar grootschalige promotiecampagne voor de Israëlische inzending vorig jaar. Vanwege die verregaande inmenging en beschuldigingen van manipulatie heeft omroepenkoepel EBU ook besloten om de stemprocedure aan te passen. Voortaan kunnen er nog maar 10 in plaats van 20 stemmen per persoon, en worden ‘buitensporige’ mediacampagnes door derde partijen ontmoedigd. Maar die beperkingen zijn volgens critici vaag en lang niet verregaand genoeg.
De Spaanse publieke omroep RTVE, een van de grootste financiers van het Songfestival, zei dat de liedjeswedstrijd wordt ‘gedomineerd door geopolitieke belangen en verdeeldheid’.
Aan de andere kant van het debat staan landen als Oostenrijk en Duitsland, die juist fel gekant zijn tegen een boycot van Israël. De Duitse kanselier Friedrich Merz zei zelfs dat Duitsland zich zou terugtrekken uit het evenement als Israël werd uitgesloten.
Het besluit om Israël toch te laten deelnemen was voorpaginanieuws in heel Europa en laat zien dat Eurosong veel meer is dan alleen maar een kitscherige liedjeswedstrijd. Wij vroegen professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) om zich te buigen over de geopolitieke hoogspanning rondom Eurosong.
Zien we hier dezelfde verdeeldheid aan het werk als binnen de EU tijdens de oorlog in Gaza?
Steven Van Hecke: Voor een deel wel, natuurlijk. Ook hier nemen Spanje en Ierland het voortouw, landen die altijd al heel vocaal zijn geweest in hun steun voor Palestina. Landen waar ook België wel dicht bij aanleunt. Dat hebben we ook gezien met de grote Gaza-protesten. We hebben in België natuurlijk een belangrijke moslimminderheid, we hebben jarenlang heel veel Palestijnen geregulariseerd en een aantal politici zijn heel gevoelig voor de Palestijnse kwestie. Sammy Mahdi was er snel bij om te pleiten voor een boycot van het Songfestival. Dus ik vermoed dat het besluit van de RTBF om wel mee te doen nog een staartje krijgt.
De MR waarschuwt de RTBF: geen boycot van Songfestival om Israël
Hoe komt het dat Europa, of het nu gaat over sancties of over een liedjeswedstrijd, zo verdeeld is tegenover Israël?
Van Hecke: De relatieve eensgezindheid tegenover Oekraïne doet veel mensen vergeten dat dit op Europees niveau de uitzondering is. Doorgaans zijn de Europese lidstaten erg verdeeld op buitenlands vlak. Maar de fundamentele tegenstellingen rondom Israël en Palestina, die je nu ook ziet opduiken in het Eurosongfestival, zijn ouder dan de Europese Unie en het Europese integratieproces zelf. Ze gaan terug op het koloniale verleden en de Tweede Wereldoorlog. Daarom is het een illusie te denken dat je de Europese landen daarover op één lijn kunt krijgen.
Landen als Duitsland en Oostenrijk zijn vanwege het eigen oorlogsverleden juist vierkant tegen een boycot van Israël?
Van Hecke: Precies. Ik was afgelopen september in Berlijn en zag toen op verschillende gebouwen bij wijze van steunbetuiging de vlaggen van Oekraïne en Israël naast elkaar hangen. Wij zouden eerder de vlaggen van Oekraïne en Palestina uithangen. Dus als je uit een Belgische bubbel komt, is dat best wel choquerend.
De EBU zegt dat Eurosong een apolitiek evenement is, maar na de invasie van Oekraïne werd Rusland zonder pardon aan de deur gezet.
Van Hecke: Net zoals binnen de Europese Unie was er binnen de EBU toen tegenover Rusland een duidelijke, eensgezinde positie, die er vandaag tegenover Israël niet is. De boycot van Rusland heeft nauwelijks een rimpeling veroorzaakt, ook niet in Duitsland. Terwijl er over Israël fel wordt gedebatteerd en het altijd rijden en omzien is. In die zin lopen de geopolitieke discussies binnen de EU en de EBU dus volkomen parallel.
Maar dan zegt u ook dat de liedjeswedstrijd wel degelijk een politieke dimensie heeft?
Van Hecke: Uiteraard. Niet in de zin van partijpolitiek, maar wel geopolitiek. Dat zie je in de manier waarop landen elkaar punten geven. In 2022 won niet voor niks Oekraïne het Songfestival. Verder is het klassiek dat de Grieken nooit punten geven aan de Turken en omgekeerd. Dat is uiteraard allemaal héél politiek. Als de EBU er echt een neutrale, apolitieke liedjeswedstrijd van wil maken, dan zou ze in elk land alleen een experten-jury de liedjes laten beoordelen. En niet het publiek laten stemmen.
‘Gaza is een kwestie waar voor Europa geen goede kant aan zit. Vanwege de interne verdeeldheid en vanwege het feit dat de Europese Unie geen echte rol te spelen heeft in de oplossing van dit conflict.’
Tot slot: de weliswaar gebrekkige wapenstilstand in Gaza lijkt voor de Europese Unie een handig excuus om de Palestijnse zaak, die voor zoveel politieke verdeeldheid heeft gezorgd, stilletjes van de agenda te halen?
Van Hecke: Dat klopt en dat valt mij ook op. Ik denk dat de EU het vredesplan van Donald Trump, hoe onvolkomen ook, dankbaar aangrijpt om de aandacht weg te halen van Gaza, een kwestie waar voor Europa geen goede kant aan zit. Vanwege de interne verdeeldheid en vanwege het feit dat de Europese Unie geen echte rol te spelen heeft in de oplossing van dit conflict.