Is het omstreden ‘Australische migratiemodel’ van de N-VA wel haalbaar?

De N-VA trekt opnieuw naar de kiezer met het omstreden Australische migratiemodel. Maar wat houdt dat eigenlijk in?

In april 2018 deed toenmalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken op zijn Facebookpagina een opvallend voorstel. ‘Australië geeft een heldere boodschap mee aan al wie probeert het land zonder visum binnen te raken: “You will not make Australia home.” Dat moet ook in Europa gebeuren. ‘You will not make Europe home.”’ Francken leek er gerust op. ‘En dat zál ook in Europa gebeuren. Ik trek daarvoor al jaren keihard aan de kar op Europese Raden en die kar begint nu eindelijk te keren, mede door de opeenvolgende nederlagen van links in Europa.’

Die Europese kar is vandaag evenwel nog altijd niet gekeerd en daarom komt de N-VA in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni opnieuw met het Australische model aandragen. ‘De Europeaan is al zeer lang woedend over het migratiebeleid en wil het Australische model’, zei N-VA-voorzitter Bart De Wever tijdens het voorzittersdebat van Knack, Trends en Kanaal Z. De Wever haalde in één adem uit naar Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken, die dat model ook voorstaat. ‘Hij vertelt er niet bij dat Australië wel degelijk het meest van alle landen legale arbeidsmigratie en humanitaire migratie organiseert.’

‘Nul kans op succes’

Hoe zit het eigenlijk met dat veelbesproken Australische model, dat intussen al jarenlang in de Vlaamse en Europese politiek circuleert? Daarvoor moeten we heel even terug naar april 1976. Toen kwam kwam de 20-jarige Vietnamees Lam Binh na een tocht van 3500 kilometer als eerste bootmigrant in Australië aan. Lam Binh, die samen met zijn broer en enkele vrienden onderweg was, werd met open armen ontvangen en kreeg asiel.

Later keerde de sfeer. In 1989 werd voor het eerst een vluchteling na zijn aankomst opgesloten, en sinds 1995 mochten bootmigranten voor onbepaalde tijd vastgehouden worden. Vanaf 2001, met de zogenaamde Pacific Solution, begon Australië met andere staten in de Stille Oceaan samen te werken voor offshore processing: de behandeling van asielaanvragen buiten de eigen landsgrenzen. En in 2012 en 2013 ging men met Operatie Soevereine Grenzen nog een stap verder, nadat een kleine 38.000 migranten Australië hadden bereikt – meer dan alle migranten tezamen sinds 1976.

Dat gaat zo: wie Australië per boot probeert te bereiken, wordt door de Australische kustwacht op zee teruggestuurd – de zogenaamde pushbacks. En wie het Australische vasteland toch kan bereiken, verblijft daar ontegensprekelijk illegaal. Zonder de asielaanvraag te onderzoeken, brengen de Australische autoriteiten de migranten in kwestie vervolgens naar detentiecentra op Manus Eiland (Papoea-Nieuw Guinea) of eilandstaat Nauru. Daar onderzoekt men de asielaanvraag, maar zelfs voor de migranten die recht hebben op asiel blijft de deur naar Australië onherroepelijk dicht.

‘Als je probeert illegaal de zee op te gaan, zul je falen. Je wordt teruggestuurd naar je land van herkomst of wordt overgeplaatst naar een regionaal verwerkingscentrum. Je zult je nooit in Australië vestigen. Je hebt nul kans op succes’, vertelt een nors kijkende Australische admiraal in een ontradingsfilmpjes op de website van Operatie Soevereine Grenzen. Het ontradingseffect dat Australië met die aanpak probeert te bewerkstelligen, heeft effect: sinds 2015 heeft nauwelijks een bootmigrant voet op Australische bodem gezet.

Tweede Wereldoorlog

Het is niet zo dat Australië niets van migranten wil weten. Op Canada na is het ‘s werelds actiefste land wat legale migratie betreft, zoals De Wever al aangaf. Via hervestiging ontving Australië vorig jaar 17.875 vluchtelingen, terwijl het in alle lidstaten van de Europese Unie samen in dat kader maar om 16.695 vluchtelingen ging. Australië gaat er dan ook prat op dat het via die weg maar liefst 950.000 vluchtelingen heeft opgevangen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Toch is de Australische aanpak om meerdere redenen problematisch. Ten eerste duwt de Australische kustwacht migrantenboten weer de zee in nog voor ze het vasteland kunnen bereiken. Zulke pushbacks zijn niet alleen levensgevaarlijk, ze zijn volgens het internationaal recht ook verboden. Het risico bestaat namelijk dat migranten worden teruggeduwd naar een land waar ze vervolging riskeren voor – bijvoorbeeld – hun seksuele geaardheid of geloofsovertuiging.

Bovendien kreeg Australië bakken kritiek voor de omstandigheden in de detentiekampen: kinderen werden geslagen en seksueel misbruikt, vluchtelingen zaten jarenlang vast of werden door het personeel doodgeslagen – uit wanhoop gingen sommigen in hongerstaking, naaiden hun lippen dicht of maakten zelfs een einde aan hun leven. ‘De bewakers kenden onze naam, maar noemden ons steeds bij nummer. We werden als dieren behandeld’, klinkt het in Escape From Manus, het boek dat de vluchteling Javiet Ealom in 2020 schreef nadat hij uit het centrum van Manus was kunnen ontsnappen.

Er is niet alleen een torenhoge menselijke tol, ook de financiële kostprijs van het Australische model doet duizelen. In 2021 trok het Australische ministerie van Binnenlandse Zaken namelijk een kleine 500 miljoen euro uit voor offshore processing. Volgens de nieuwswebsite The Conversation ging het per migrant in zulke detentiecentra om een som van maar liefst twee miljoen euro. Dat is vanzelfsprekend met alle operationele kosten inbegrepen. ‘Dat bedrag ligt aanzienlijk hoger dan wat het zou hebben gekost om asielzoekers in Australië te laten verblijven terwijl hun aanvragen werden behandeld’, aldus een nota van Australia’s Global University.

Europa

Dat model wil de N-VA ook op de Europese Unie toepassen, weliswaar onder voorwaarden. ‘We moeten ook eerlijk zijn’, liet Theo Francken twee jaar geleden in een campagnefilmpje over het Australische model weten. ‘Wat één ding betreft, moeten we het Australische model niet volgen: de toestand in de opvangplaatsen was niet al te best, integendeel. Dat is wat mij betreft onaanvaardbaar.’ Wel wil Francken dat de Europese Unie in samenwerking met de Verenigde Naties akkoorden sluit met Tunesië, Marokko, Senegal en Egypte om in ‘écht veilige en menswaardige opvang te voorzien.’

Dat laatste is niet zo makkelijk. Al jarenlang kijken de Europese lidstaten naar andere landen om zulke centra op hun grondgebied te openen, maar er is nauwelijks een land dat daar op in wil gaan. Rwanda heeft weliswaar aangegeven dat het met het Verenigd Koninkrijk en Denemarken zou willen samenwerken voor een kopie van het Australische model, maar dat heeft ondanks alle juridische bezwaren ook een flink prijskaartje. Zo berekende het Britse Institute for Policy Research dat Londen tot 270.000 euro per migrant zou moeten betalen, ruim viermaal meer dan in eigen land.

Er is bovendien een reden waarom het Europees Hof voor de Rechten van de Mens het Britse Rwanda-plan heeft gekelderd: het is juridisch niet toegelaten. In 2018 publiceerde de Europese Commissie nog een document waarin het onder meer het Australische model onder de loep nam. ‘Een asielzoeker terugsturen naar een derde land zonder zijn asielverzoek te behandelen is niet toegestaan onder Europees en internationaal recht. Op het grondgebied van de Unie heeft iemand die op de vlucht is voor oorlog of vervolging het recht om asiel aan te vragen’, klinkt het stellig.

Kortom: van het Australische model ook een Europees model maken, ligt niet voor de hand. Dat neemt niet weg dat er onder de Europese lidstaten steeds meer interesse bestaat voor die manier van werken. Zo circuleert er een voorstel om afgewezen asielzoekers in de Europese Unie naar een niet-Europees land te brengen in afwachting van hun terugkeer naar het land van herkomst. Een ander voorstel, op tafel gelegd door Denemarken, dat bekendstaat om zijn harde asielbeleid, wil onderschepte migranten op de Middellandse Zee daadwerkelijk naar een niet-Europees land laten brengen.