Wordt de antiabortuslobby in ons land straks ook een geduchte tegenstander, en valt te vrezen voor een verstrenging van de Belgische wetgeving?
Op het eerste gezicht lijkt ons land een baken van ethisch liberaal denken. Kijk naar de wereldwijde studie van het Britse onderzoeksbureau Ipsos die in augustus 2020 gepubliceerd werd. Op de vraag of abortus moet worden toegestaan ongeacht de reden waarom een vrouw daartoe beslist, antwoordt 62 procent van onze landgenoten positief. Alleen Zweden, Groot-Brittannië, Frankrijk en (vreemd genoeg) Hongarije doen beter. Voeg daar nog het kwart van de Belgen bij dat vindt dat abortus in sommige gevallen moet kunnen, en we hoeven alleen Zweden nog te laten voorgaan. Bovendien meent ‘slechts’ één Belg op de twintig dat een zwangerschap nooit mag worden onderbroken of alleen als het leven van de vrouw in gevaar is.
Internationale activisten vrezen dat de antiabortuslobby in Europa de wind in de zeilen zal krijgen nu in de VS de referentie-uitspraak Roe vs. Wade is gesneuveld. Hoe machtig is die lobby in België? ‘Er is niet echt één antiabortuslobby in ons land’, zegt Liza Janssens, van deMens.nu, de koepel van vrijzinnige humanisten. ‘Het is eerder een geheel van initiatieven die aangestuurd worden vanuit ultraconservatieve hoek.’
Het actiefst is Pro Vita, een organisatie die in Mechelen gevestigd is. Volgens voorzitter Vincent Van Britsom hielden ze ‘voor de covidcrisis jaarlijks meer dan 100 lezingen in Vlaamse scholen en verenigingen. En nu zijn we aan het heropstarten met tien gemotiveerde vrijwilligers.’ Op de website toont een permanent aantikkende infographic met gebroken hartjes de ‘47 baby’s die dagelijks worden gedood in ons land’. Condooms zijn ‘lekkend latex’, de pil een ‘paardenmiddel’ waarvan ‘de schadelijkheid gaandeweg duidelijker wordt’. Hun motto? ‘Ware Liefde Wacht.’
Plastic foetussen
Er is nog een verschil met Nederland of de VS, weet Liza Janssens. ‘In België gaan tegenstanders niet postvatten aan een abortuscentrum om patiënten verwijten naar het hoofd te slingeren of plastic foetussen uit te delen, in een poging om ingrepen te verhinderen. Want dat is sinds 2018 strafbaar.’
Er is niet echt één antiabortuslobby in ons land, eerder een geheel van initiatieven die aangestuurd worden vanuit ultraconservatieve hoek.
Liza Janssens, deMens.nu
Die praktijken zijn de laatste jaren ook in Nederland afgenomen, meent onderzoeksjournaliste Marieke Rotman. Zij deed met vier collega’s van Platform Investico maandenlang research naar de Nederlandse lobby. ‘Hun strategie bestaat er nu vooral in om te kiezen voor neutrale naamgeving, waardoor je bijvoorbeeld een prolifeorganisatie hebt die zich de “Nederlandse Patiëntenvereniging” noemt. Ook hengelen ze zo veel mogelijk naar publieke fondsen en staat het mensenrechtendiscours centraal.’
Bovendien steekt de antiabortuslobby veel op van haar Amerikaanse ideologische broeders, zegt Rotman. ‘Ze leerden dat kleine stapjes werken. Bijvoorbeeld via de wet uit 2019, waardoor doodgeboren kinderen alsnog een naam krijgen en in het bevolkingsregister kunnen worden ingeschreven. Een antiabortusorganisatie heeft een vrouw geholpen om haar geaborteerde foetus in te schrijven. Volgens hen zelf was dat een wereldpremière, die daarna minstens nog één keer is gelukt. Juristen reageerden verontrust, want door die registratie wordt er wél een stukje persoonlijkheid erkend.’
In België werd in 2019 een soortgelijke wet van kracht. ‘En dus werd ook gevreesd dat ongeboren kinderen daardoor als “personen” erkend zouden worden, waardoor abortus op de helling zou komen te staan’, zegt Frederik Swennen, hoogleraar personen- en familierecht aan de Universiteit Antwerpen. ‘Voor alle zekerheid staat nu uitdrukkelijk in de tekst dat doodgeboren kinderen geen rechtspersoonlijkheid hebben. Was dat nodig? Ik zie het verband niet tussen doodgeboren en ongeboren kinderen. Bovendien wordt nergens in de wet bepaald dat ongeboren kinderen geen “personen” zijn. De hoogste gerechtshoven hebben wél al geoordeeld dat ze dat niet zijn.’
Paternalisme
Professor Swennen gelooft niet dat de abortuswet binnen afzienbare tijd zal verstrengen. ‘De rechtse partijen hebben in 2018 een verdere liberalisering tegengehouden, maar dat betekent niet dat ze de klok wilden terugdraaien – ze waren alleen niet bereid om verder op te schuiven. Deels was dat uit misplaatst paternalisme.’
Maar tegelijk is de vrouw ook volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens niet zonder meer baas in eigen buik, zegt Swennen. ‘Het on- geboren leven wordt expliciet beschermd, aangezien het deel uitmaakt van de zogenaamde “onverbreekbare ketting tussen de vorige generaties en de volgende”. Daardoor is bijvoorbeeld ook grafschennis verboden. Er is een af- weging van belangen, waarbij die van de vrouw meer gewicht hebben dan die van de foetus. Hoe meer de geboorte nadert, hoe groter de bescherming van het ongeboren leven. Het principe van baas in eigen buik geldt overigens evenmin bij andere kwesties. Zo kun je bij leven niet zomaar een nier afstaan. De strenge reglementering stoelt op het maatschappelijk belang.’
Rechts aan de macht
Volgens de recente electorale peilingen stemmen vier op de tien Vlamingen op de tien voor de N-VA of het Vlaams Belang. Als dat in 2024 uitmondt in een grote rechtse of extreemrechtse verkiezingsoverwinning, moeten we dan bang zijn voor de afbraak van de abortuswet? Niet meteen. Elke stap terug zou indruisen tegen de grondwet, die op zijn beurt kadert in het Europees mensenrechtenverdrag, meent professor Swennen.
Ik zie de abortusrechten in België en West-Europa niet meteen verglijden. Maar waakzaamheid blijft geboden.
‘Bovendien is abortus een federale materie’, legt professor politologie Dave Sinardet (VUB) uit. ‘Stel dat het Vlaams Belang en de N-VA samen in zee gaan, welke partners zouden ze in Franstalig België vinden? De meeste partijen daar hebben al moeite met een coalitie met de N-VA.’ Op het niveau van gewesten en gemeenschappen zouden die twee partijen wel een mentaliteitsverandering kunnen betrachten door in mediabeleid, onderwijs en cultuur sterk te hameren op de zogenaamde familiewaarden. Sinardet: ‘Alleen denk ik niet dat ze in het Gemeenschapsonderwijs welkom zouden zijn met regressieve eindtermen. Dan riskeer je toch een nieuwe schoolstrijd.’
Publieke opinie
Beide partijen zijn trouwens intern verdeeld over ethische kwesties, zegt Sinardet. ‘Toen we alle Vlaamse partijen in 2019 voor Destemwijzer.be 26 stellingen voorschotelden, bleek uit de resultaten dat de N-VA vaak in het conservatieve kamp zat, samen met het Vlaams Belang. Niet alleen druiste dat in tegen het ethisch progressieve imago dat de N-VA zich had aangemeten, ook was een deel van de partij achteraf erg boos over de antwoorden. Beide partijen beseffen ook hoe ethisch progressief de publieke opinie is in Vlaanderen. Zou er veel geestdrift zijn om zich daar dan toch aan te wagen, met het risico dat ze de kiezer van zich vervreemden? Partijen zijn altijd opportunistisch in de manier waarop ze zich aan de kiezer presenteren. Kijk naar het separatisme dat bij de N-VA in de partijstatuten staat. Aangezien Vlaanderen niet wakker ligt van een onafhankelijke republiek houden ze het nu op confederalisme, in de wetenschap dat ongeveer niemand kan vertellen wat dat precies inhoudt.’
Maar wie weet wat er gebeurt als ze het echt voor het zeggen hebben? Sinardet: ‘Ik kan me voorstellen dat de conservatieve segmenten van de N-VA en het Vlaams Belang de macht zouden willen gebruiken om hun visie door te drukken. Maar dan zijn we over een erg hypothetische situatie aan het praten. Ik zie de abortusrechten in België en West-Europa niet meteen verglijden. Maar waakzaamheid blijft geboden.’
