De arbeidssituatie van platformwerkers in België is nog steeds wankel. Het arbeidsmodel van Takeaway zou een stap in goede richting kunnen zijn, stelt socioloog en Vooruit-medewerker Quinten Bronckars in het maandblad Sampol. ‘Het belangrijkste verschil is dat iedereen bij Takeaway met een arbeidsovereenkomst werkt.’
Platformwerk wordt gedefinieerd als ‘alle vormen van betaalde arbeid die geleverd worden op, via, of bemiddeld worden door een online platform’. Denk aan taxidiensten, babysitters of fietskoeriers. Flexibiliteit troef, maar door een gebrek aan een duidelijk wettelijk kader werken maaltijdbezorgers in België vaak als schijnzelfstandigen en mislopen ze daarmee de rechten die werknemers in ons land krijgen.
Maaltijdbezorger Takeaway pakt het ten opzichte van zijn grootste concurrenten Deliveroo en Uber Eats anders aan. Al hun koeriers hebben een arbeidsovereenkomst. Ze ontvangen een vast uurloon en hebben recht op een ongevallenverzekering. Alleen speelt Takeaway concurrentieel nu niet meer op gelijke voet. ‘Bij Takeaway zijn de omstandigheden een stuk beter,’ zegt Bronckars, ‘maar in het land der blinden is eenoog koning. Ook bij hen zijn nog verbeteringen mogelijk, maar dat is moeilijk door te voeren omdat het speelveld almaar ongelijker wordt.’
Maaltijdkoeriers werken in ons land in precaire omstandigheden. Wat maakt hen zo kwetsbaar?
Quinten Broncars: Bij Uber Eats en Deliveroo werken alle koeriers als zelfstandigen. De platformen zien zichzelf niet als werkgevers maar als een plek waar de vraag naar maaltijden samenkomt met het aanbod van koeriers die de maaltijden leveren. Hun koeriers zijn daardoor geen werknemers, wat grote gevolgen heeft voor hun arbeidssituatie.
De platformen propageren telkens opnieuw de flexibiliteit, meestal ook de voornaamste reden waarom koeriers voor hen gaan werken. Maar als zij echt van dat werk willen leven, blijft er van die flexibiliteit vaak niet veel meer over. Zelfs met lange dagen werken is het moeilijk om aan een minimumloon te komen. Ze worden ook niet per uur betaald. Als ze moeten wachten tot er een bestelling binnenkomt, wordt die tijd niet vergoed. Ook geldt dat hoe sneller ze leveren, hoe sneller ze een nieuw aanbod kunnen aannemen. Daardoor rijden koeriers vaak roekeloos en te snel.
Als een fietskoerier van Uber Eats morgen valt en zijn been breekt, heeft hij dan recht op een uitkering?
Broncars: Vaak zijn koeriers niet gedekt door een ongevallenverzekering. Ze hebben ook geen recht op ontslagvergoedingen, bijvoorbeeld als Uber de arbeidsrelatie eenzijdig stopzet wanneer ze een aantal orders weigeren. De facto is dat een ontslag. Alleen hebben ze geen enkel recht op een vergoeding. Alle sociale voordelen die werknemers hebben, heb je als schijnzelfstandige niet.
Werken koeriers in België onder het minimumloon?
Broncars: Dat is zeker mogelijk. In het Verenigd Koninkrijk deden ze een onderzoek waaruit bleek dat een op de drie koeriers in het land per uur gemiddeld minder dan het minimumloon verdient. Ook onderzoekscollectief Fairwork deed een studie naar Deliveroo waaruit bleek dat mensen vaak niet, of heel moeilijk aan een minimumloon komen. Ze worden per bestelling betaald. Als je kijkt naar de totale werktijd, zijn er veel die niet aan een minimumloon komen.
Het thema staat al langer op de politieke agenda, toch lijkt er weinig te veranderen. Hoe komt dat?
Broncars: De belangrijkste reden is dat er een grote lobbymachine achter die platformen schuilt. Dat is recent ook uit de Uber files gebleken. Ze hebben veel marktmacht. Als er een juridische uitspraak in het nadeel van Uber Eats of Deliveroo komt, dreigen zij om te vertrekken, wat al is gebeurd in Spanje en Nederland. Daartegenover staan veel politieke en juridische initiatieven. In bijna alle Europese landen proberen vakbonden en koeriers de situatie juridisch aan te vechten. Het probleem is dat de bewijslast nu bij de koeriers ligt. Zij moeten bewijzen dat ze werknemers zijn, terwijl het omgekeerd zou moeten zijn: platforms zouden moeten kunnen aantonen waarom zij hun koeriers als zelfstandige zien, en niet als werknemers.
Eind vorig jaar oordeelde het Arbeidshof van Brussel dat de koeriers van Deliveroo ‘als loontrekkenden’ moesten worden aangegeven. Maakt zo’n uitspraak een verschil?
Broncars: Het arrest gaat over een concrete zaak van enkele koeriers dat de Belgische Transportbond (BTB) mee heeft opgezet. De rechtbank oordeelde inderdaad dat Deliveroo controle en gezag heeft over die koeriers, een van de belangrijkste kenmerken van een werkgever, en dat het dus over schijnzelfstandigheid ging. Een belangrijke overwinning. Ondertussen trok Deliveroo naar het Hof van Cassatie, dus het einde is nog niet in zicht. Andere zelfstandige koeriers zouden wel met dit arrest naar een rechter kunnen stappen. Ook vakbonden kunnen het gebruiken als breekijzer om betere sociale bescherming te eisen.
U schrijft dat Takeaway het beter doet dan Uber en Deliveroo. Wat doen het anders?
Broncars: Het belangrijkste verschil is dat iedereen bij Takeaway onder een arbeidsovereenkomst werkt. Ze hebben dus een poule van vaste koeriers in dienst. Die krijgen een vast uurloon, dus ook hun wachttijden worden vergoed en ze hebben recht op vakantie en ziektedagen. Verder heeft Takeaway ook fysieke aanspreekpunten voor als er problemen zijn en hebben ze hubs vanwaar ze vertrekken en hun fietsen stallen. Er is dus nog fysiek sociaal contact. Bij andere platformen rest enkel nog een abstract algoritme en een app.
In een studie van Fairwork, waarin ze Deliveroo en Takeaway vergelijken op basis van een aantal parameters, scoort Deliveroo een schamele 1 op 10, terwijl Takeaway een 6 krijgt. Ook bij Takeaway is er nog heel wat verbetering mogelijk, bijvoorbeeld op vlak van collectieve representatie, maar er is wel al een groot verschil. Op dit moment is er voor fietskoeriers in België nog geen sociale dialoog of vakbondsvertegenwoordiging.
Klopt het dat het wegvallen van flexibiliteit negatief zou zijn voor de koeriers of de platformen? Zou hun bedrijfsmodel werkelijk ‘in elkaar stuiken’, zoals ze zelf zeggen?
Broncars: Ik heb zelf geen zicht op de concrete businesscases van die platformen, maar wat ik wil aantonen is dat het wel degelijk anders kan. Doen alsof er geen enkel alternatief is om als platform op de markt actief te blijven, klopt gewoon niet. Takeaway is geen liefdadigheidsinstelling maar een commercieel bedrijf. Verder zeg ik niet dat die flexibiliteit voor iedereen slecht is. Maar bij mensen die het werk als primaire inkomstenbron hebben, schiet van die flexibiliteit niet veel over.
Staat er verandering of verbetering aan te komen op Europees of op federaal niveau? In december 2023 slaagde het Comité van permanente vertegenwoordigers er niet in een akkoord over platformrichtlijnen van de EU goed te keuren.
Broncars: In België kwam er vorig jaar een verbeterde regeling voor platformwerkers, die een ‘weerlegbaar vermoeden van werknemerschap’ bepaalt op vlak van verschillende criteria. Op basis van die criteria kunnen koeriers naar de rechtbank stappen, maar de bewijslast ligt nog altijd bij hen.
Op Europees niveau zijn ze op dit moment aan het onderhandelen in de Europese Raad. Helaas zijn er regeringsleiders die het invoeren van de zogenaamde Presumption of Employment, het vermoeden werknemer te zijn dat die bewijslast zou omkeren, proberen af te zwakken. Het Belgische voorzitterschap hoopt tijdig te kunnen landen met een voorstel dat de situatie van koeriers er ook echt op vooruit doet gaan.