Nogal wat Franstaligen zien zich als slachtoffer van het ‘revanchisme’ van de Vlamingen. De ‘verdoken regionalisering van de sociale zekerheid’ – dixit PS-kopstuk Thomas Dermine – en de Vlaamse machtsgreep op grote overheidsbedrijven werken de opleving van het Waalse regionalisme in de hand.
Opvallend trending in de Franstalige pers de voorbije weken: de bezorgdheid over de oprukkende vervlaamsing – om niet te zeggen de Vlaamse take-over – van België. Concrete aanleiding was de beslissing van de Vlaamse regering om met een investering van bijna 3 miljard euro de grootste aandeelhouder te worden van Brussels Airport, door veel Franstaligen nog steeds liefhebbend ‘Bruxelles National’ genoemd. Daarnaast waren ook de benoeming van de Vlaming Stijn Bijnens als nieuwe ceo van Proximus en de afschaffing van de Senaat punten van bezorgdheid.
Onder meer Alexis Carantonis, hoofdredacteur van de populaire krant La DH (Dernière Heure) schreef er een hoofdartikel over, onder de kop ‘Vervlaamsing’. ‘De Franstaligen zijn bang dat Vlaanderen uiteindelijk elk nationaal symbool gaat vernietigen,’ legt hij uit aan de telefoon. ‘En voor de N-VA, die de premier van België levert, gaan de belangen van Vlaanderen natuurlijk altijd voor.’
Ook Bernard Demonty, chef politiek van de krant Le Soir, wijdde een redactioneel commentaar aan de sluipende ‘flamandisation’ van België. ‘Je hebt natuurlijk ook Franstaligen die zeggen: wat maakt het uit als de ceo van nóg maar eens een groot overheidsbedrijf opnieuw een Vlaming is? Als het maar een goede manager is. Op de korte termijn klopt die redenering,’ zegt Demonty. ‘Maar op de lange termijn valt te vrezen dat, als de Belgische staat verder zou worden uitgekleed of we naar een harder confederalisme gaan, de nationale luchthaven en de grote overheidsbedrijven allemaal in Vlaamse handen zullen vallen.’
‘Onze basisanalyse blijft dezelfde: Vlaanderen heeft er alle belang bij om zoveel mogelijk bevoegdheden zélf uit te oefenen’
Voeg daarbij de publicatie van het nieuwe boek van journalist Wouter Verschelden, De verovering van België, waarin De Wever zijn aangepaste politieke Vlaams-nationalistische strategie – een mars door de Belgische instellingen om ze te doen werken voor Vlaanderen – uit de doeken doet en ze ‘het fort bezetten’ noemt.
Van Cauwelaert-doctrine
Bij afwezigheid van de benodigde meerderheden voor een klassieke staatshervorming, aldus politicoloog Dave Sinardet (VUB), die het lemma over de N-VA schreef in de Encyclopedie van de Vlaamse beweging, zoekt de partij nu haar heil in de zogenaamde Van Cauwelaert-doctrine. ‘In de Vlaamse beweging is er altijd een minderheidsstrekking geweest die zei: we behoeven geen autonomie, we moeten gewoon onze numerieke meerderheid gebruiken om de Belgische macht te veroveren. De belangrijkste exponent daarvan was Frans Van Cauwelaert (1880 – 1961). Geen federalisme dus, maar volop inzetten op een Vlaamse logica binnen België.’
Volgens historica Caroline Sägesser (CRISP) voelen nogal wat Franstaligen zich vandaag het slachtoffer van wat zij zien als Vlaams revanchisme, dat de Franstaligen wil beroven van hun machtsmiddelen, nadat de Franstaligen jarenlang, hoewel numeriek in de minderheid, België cultureel, economisch en politiek hebben gedomineerd.
‘De Vlamingen hebben een sterkere eigen identiteit dan Brusselaars en Walen, die lang niet altijd op dezelfde golflengte zitten.’
Sägesser gelooft ook dat met of zonder strategisch geplande ‘bezetting van het fort’, een Vlaamse take-over van België er hoe dan ook zou zijn gekomen. ‘Er zijn gewoon meer Vlamingen, ze zijn economisch veel machtiger, politiek coherenter en hebben een sterkere eigen identiteit dan Brusselaars en Walen, die lang niet altijd op dezelfde golflengte zitten.’
Brussels Airport
Voor Thomas Dermine, PS-burgemeester van Charleroi, is de Vlaamse inkoop in Brussels Airport een ‘overduidelijk staaltje’ van de vervlaamsing van België. Het feit dat een economisch rechts-liberale partij als de N-VA miljarden belastinggeld veil heeft om de nationale luchthaven in eigen handen te krijgen, laat volgens Dermine zien dat ‘Brussels Airport geen gewoon bedrijf is, maar een voor Vlaanderen politiek-strategisch instrument’.
Waals minister-president Adrien Dolimont (MR) noemt de door zijn centrumrechtse regering geplande inbreng van meer privékapitaal in de luchthaven van Charleroi gewoon ‘verstandig liberaal beleid’. Hij zegt de demarche van de Vlaamse regering niet te begrijpen. ‘Waarom zou je Brussels Airport willen nationaliseren? Alles wat te maken heeft met regelgeving en vergunningen is al in Vlaamse handen. Als economische strategie zie ik hier de goede zin niet van in.’ Los daarvan, aldus Dolimont, zal ‘Bruxelles National’ altijd ‘Bruxelles National’ blijven.
‘Als gevolg van het beleid van de N-VA beginnen de regionalistische sentimenten opnieuw sterk te leven in de Waalse publieke opinie’
Zijn Vlaamse evenknie, minister-president Matthias Diependaele (N-VA), zegt de commotie niet te begrijpen. ‘Vreemde verwijten allemaal. In de vorige regeerperiode werd ik als neoliberaal bestempeld, en vandaag ben ik niet rechts genoeg? Kijk, vanuit mijn politieke overtuiging ben ik geen voorstander van een overheid die zomaar participeert in commerciële bedrijven. Maar het dossier van de luchthaven is van een andere orde. Dit gaat echt over economisch belangen, maar ook over veiligheid.’
Talentelling
Naar aanleiding van de benoeming van Bijnens aan het hoofd van Proximus publiceerde RTBF.info, de nieuwssite van de Franstalige openbare omroep, een infografiek met de bazen van acht grote publieke overheidsbedrijven en hun taalaanhorigheid, ‘néérlandophone’ of ‘francophone’, erbij. ‘Ruime meerderheid van Vlamingen leidt nu de overheidsbedrijven’, was de kop.
Dit soort talentellingen zijn in Vlaamse media ongezien, maar dat kan natuurlijk evengoed een bewijs zijn dat de door sommige Franstaligen gevreesde Vlaamse overheersing van België al een feit is en in Vlaanderen gewoon voor vanzelfsprekend wordt genomen.
‘De Franstaligen zijn bang dat Vlaanderen uiteindelijk elk nationaal symbool zal vernietigen.’
Bernard Demonty van Le Soir wijst erop dat de gangbare praktijk erin bestond om de leiding van Proximus en Bpost te verdelen over een Nederlandstalige en een Franstalige ceo. ‘Vandaag zijn die twee ceo’s Vlamingen. Dat is verrassend.’
Historica Sägesser moet ook glimlachen om hoe de Franstalige gevoeligheid voor het taalkundige evenwicht soms andere invalshoeken wegdrukt. ‘Als ik naar die infografiek kijk, zeg ik tegen mezelf: auw, anno 2025, en maar één vrouw! Maar in Franstalige België klinkt het: hemeltjelief, er zitten maar twee Franstaligen bij.’
Ook binnen de federale ambtenarij kijken Franstaligen met een arendsoog of de hogere functionarissen taalkundig in balans blijven.
De neiging bij Franstalige politieke watchers om alles te duiden in termen van linguïstische marktposities, zie je ook bij het aantreden van elke nieuwe federale regering. Ook bij het begin van Arizona heette het dat de Vlamingen heel sterke onderhandelaars waren gebleken, met de functie van premier en cruciale departementen als Financiën en Pensioenen, Volksgezondheid, Justitie en Defensie in Vlaamse handen.
En zeker ook binnen de federale ambtenarij kijken Franstaligen met een arendsoog of de hogere functionarissen taalkundig in balans blijven, zegt Frank Van Massenhove, jarenlang voorzitter van de FOD Sociale Zaken. ‘Met name bij de PS zit de schrik er dik in dat ze ooit door de Vlaamse meerderheid overruled zullen worden.’
Koninginnenstuk
De Franstalige socialistische vakbond ABVV-FGTB kwam vorige week met een lijst van de gemeenten die het hardst worden geraakt door de beperking van de werkloosheid in de tijd, het zogeheten ‘koninginnenstuk’ van Arizona. De 100 meest getroffen gemeenten – in termen van het percentage van de inwoners dat straks zijn uitkering verliest – zijn zonder uitzondering Waals of Brussels. De scheidende ABVV-voorzitter, de Waal Thierry Bodson, sprak van een door en door communautaire hervorming – een echo van wat premier Bart De Wever er zelf over zei op de VRT net voor het toetredingscongres van zijn partij. ‘Maar wat hij in de Franstalige media bijvoorbeeld nooit heeft willen herhalen’, zegt Carantonis, die overigens met zijn krant de werkloosheidshervorming wel verdedigt.
‘Bij de PS zit de schrik er dik in dat ze ooit door de Vlaamse meerderheid overruled zullen worden’
‘De hervorming van de werkloosheid is een miljardentransfer van een belangrijk onderdeel van de sociale zekerheid naar de gewesten en de gemeenten, in de praktijk dus vooral de Waalse en de Brusselse gemeenten’, zegt PS-kopstuk Thomas Dermine. ‘Het gaat om een verdoken regionalisering van de sociale zekerheid.’
In een interview in La Libre zei federaal minister van Werk David Clarinval (MR) dat de pensioenhervorming dan weer harder aankomt in Vlaanderen met zijn oudere bevolking. ‘Het is niet 1-0 voor Vlaanderen, maar 1-1’, aldus Clarinval.
Toch zit iemand als vicepremier Maxime Prévot (Les Engagés) verveeld met het geschetste beeld – in sommige krantencommentaren en gevoed door de PS – van Les Engagés en MR als nuttige idioten van de ‘bezet het front’-strategie van de N-VA in de federale regering. ‘Het Arizona-programma is geen project voor één regio, maar een gezamenlijk project voor alle Belgen’, zegt Prévot. ‘Elke maatregel die we nemen, is bedoeld om de welvaart van het hele land te versterken.’
‘Waakzaamheid is gezond, maar mag niet omslaan in achterdocht.’
Prévot wijst er ook op dat de nieuwe voorzitter van de raad van bestuur van Proximus een Franstalige wordt, waarmee het taalkundige evenwicht wordt hersteld. ‘Waakzaamheid is gezond, maar mag niet omslaan in achterdocht.’
Renardisme
‘Wat me opvalt,’ zegt Sinardet, ‘is dat de PS vandaag veel meer een communautair discours hanteert dan de N-VA. In hun reacties op beleidsvoorstellen van de regering-De Wever hoor je die breuklijn weerklinken. Terwijl de PVDA zich vooral focust op de links-rechtsdimensie.’
PS-voorzitter Paul Magnette verwijt premier De Wever in de Kamer geregeld uitsluitend voor rekening van de Vlamingen te rijden: ‘U stelde het regeerakkoord voor met op de achtergrond een bord met de tekst “Voor Vlaamse welvaart”. Als een socialist een federaal regeerakkoord zou voorstellen met achter hem de tekst “Voor Waalse welvaart” zou het kot te klein zijn in Vlaanderen, en terecht’, zei Magnette een paar maanden geleden.
De PS lijkt hier opnieuw te willen aanknopen bij de traditie van de invloedrijke socialistische Waalse vakbondsleider André Renard, die halfweg vorige eeuw pleitte voor een economisch regionalisme om in Wallonië een links beleid te kunnen voeren. ‘Uiteindelijk blijft de grootste groep binnen de Parti Socialiste altijd teruggrijpen naar dat renardisme’, zegt Van Massenhove. ‘Uit vrees dat de economische opgang van Vlaanderen zal uitmonden in Vlaamse, rechtse dominantie binnen België.’
‘Door het beleid van de N-VA beginnen de regionalistische sentimenten opnieuw sterk te leven in de Waalse publieke opinie.’
Of het gedachtegoed van Renard opnieuw springlevend is en het regionalisme binnen de PS en Wallonië aan een revival toe? Thomas Dermine denkt van wel. ‘Heel wat Walen waren de laatste jaren vergeten dat dit perspectief bestond. Maar als gevolg van het beleid van de N-VA, met verregaand oneerlijke en asymmetrische maatregelen zoals de hervorming van de werkloosheid, beginnen die regionalistische sentimenten opnieuw sterk te leven in de Waalse publieke opinie.’
De ironie wil dat de PS de N-VA daarmee in de kaart speelt. Vanuit Vlaams-nationalistische hoek krijgt de N-VA het verwijt dat ze te weinig inzet op institutionele hervormingen. Om de lieve vrede binnen Arizona te bewaken, spreekt De Wever ook amper over het communautaire. En waarom zou hij ook, als de PS het werk in zijn plaats doet?
Fort verbouwen
Hoe het ook zij: voor pragmatische Vlaams-nationalisten kan het in hun ogen uitgewoonde Belgische fort innemen op korte termijn misschien soelaas bieden. Toch valt er uiteindelijk aan een grondige verbouwing niet te ontkomen, zegt advocaat en grondwetspecialist Jürgen Vanpraet, die als kabinetsmedewerker in de Vivaldi-regering vergeefs probeerde mee een nieuwe communautaire ronde voor te bereiden.
‘Als het al een strategie van de N-VA zou zijn om het Belgische fort te bezetten, dan volstaat ze niet’, zegt hij. ‘De federale overheid stuurt via dotaties heel wat middelen door naar de gewesten en gemeenschappen. Naast de 146 miljard euro die naar de sociale zekerheid gaan, moet ze zien rond te komen met nauwelijks 42 miljard euro, voor essentiële departementen zoals Justitie, Binnenlandse Zaken en Defensie.’ Niet houdbaar, aldus Vanpraet, voor wie de oplossing ligt in ‘een grondige hertekening van de bevoegdheidsverdeling én van het Belgische financieringsmodel. Dat lijkt op dit moment misschien politieke fictie, maar de noodzaak aan zo’n staatshervorming groeit met de dag.’
Dat besef zegt minister-president Diependaele te delen. ‘Onze basisanalyse blijft dezelfde: Vlaanderen heeft er alle belang bij om zo veel mogelijk bevoegdheden zélf uit te oefenen. Ik ga hier mijn toespraak voor 11 juli nog niet aflezen, maar een volgende staatshervorming zal nodig zijn. In het federale regeerakkoord staat ook dat die zal worden voorbereid.’
