Euroclear: durft België zijn veto stellen tegen omstreden Europese overname Russische miljarden?

In Europa komt België steeds meer geïsoleerd te staan als het over de bevroren Russische tegoeden gaat. Durft België desnoods zijn veto te stellen?

‘Ik deel de bezorgdheden van de Belgische regering en de Belgische staat.’ In Berlijn, aan de zijde van premier Bart De Wever (N-VA), liet Duits bondskanselier Friedrich Merz er eind augustus nauwelijks twijfel over bestaan: Duitsland steunt België in zijn Europese pleidooi om behoedzaam om te springen met de bevroren Russische tegoeden, waarvan het gros sinds de grootschalige Russische invasie van Oekraïne geparkeerd staat bij het Belgische bedrijf Euroclear.

Groot was dan ook de verbazing in de Wetstraat wanneer diezelfde Merz vorige week in de Britse zakenkrant Financial Times plots een pleidooi hield om de bevroren tegoeden toch risicovoller te gebruiken dan momenteel het geval is. De Wever reageerde teleurgesteld. ‘Ik heb iedereen gezegd: ik wil gerust praten, maar laten we praten en met iets komen, en niet elke dag met een opinietje. Ik vind dat nogal kwalijk’, zei hij vorige week in de marge van de Algemene Vergadering in New York over de omslag van Merz.

De miljarden van Vladimir Poetin: troefkaart voor België of tijdbom?

Ursula von der Leyen

Waarom is Merz van mening veranderd? Dat is onduidelijk. De EU-lening aan Oekraïne van 50 miljard euro raakt op en Oekraïne heeft middelen nodig, zeker nu de Amerikaanse president Donald Trump niet meer wil betalen voor steun aan Oekraïne. Washington en Kiev staan op het punt een wapendeal van 90 miljard dollar te sluiten, maar die moet met Europees geld betaald worden. Veel EU-lidstaten kampen evenwel met grote begrotingstekorten en een flinke staatsschuld, waardoor de bevroren Russische tegoeden nadrukkelijk in beeld komen.

Vermoedelijk heeft de positiewissel van Merz ook te maken met Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, zijn partij- en landgenote. Bij de opening van het Europese politieke jaar midden september kondigde ze aan weldra een voorstel op tafel te leggen om de Russische tegoeden op een andere manier te gebruiken. Dat moet Oekraïne meer middelen opleveren zonder dat de lidstaten al te veel in de eigen geldkoffers dienen te tasten. Dat voorstel kwam afgelopen vrijdag, althans een eerste aanzet op een A4’tje.

Het voorstel luidt als volgt: Euroclear maakt de tegoeden over aan de Commissie, die ze nadien gebruikt als onderpand voor een lening van 140 miljard aan Oekraïne. Daarbij gaan Euroclear en de Commissie een contract aan dat moet garanderen dat de Russische eigendomstitel van de staatstegoeden niet wordt afgenomen – dat is volgens het internationaal recht namelijk verboden. Rusland krijgt de middelen pas terug als de oorlog ophoudt en het de aangerichte schade in Oekraïne vergoedt.

Wat als Europa de geblokkeerde Russische activa bij Euroclear in beslag zou nemen?

‘Met de lening hoopt de Commissie het confiscatieprobleem te omzeilen’, zegt professor Europees Recht Peter Van Elsuwege (UGent). ‘Maar beide voorwaarden die ze stelt voor de teruggave aan Rusland – een vredesbestand en herstelbetalingen – zijn voor Moskou zó onaanvaardbaar dat het op een inbeslagname lijkt neer te komen. In de praktijk betekent het voorstel eigenlijk dat de bevroren Russische tegoeden worden beschouwd als onderpand voor de compensatie die Rusland aan Oekraïne moet betalen.’

Veto

De Commissie hoopt dat de lidstaten haar voorstel via een gekwalificeerde meerderheid goedkeuren. Daarvoor zijn 55 procent van de lidstaten nodig die 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigen. Normaal geldt bij het EU-Veiligheids- en Buitenlandbeleid echter unanimiteit, waarbij elke EU-lidstaat een veto heeft. In dat laatste geval kan België op de rem trappen, al dan niet samen met het Hongarije van premier en stokebrand Viktor Orbán of met Luxemburg, waar ook veel Russische miljarden bevroren zijn.

Zo’n uitzondering per gekwalificeerde meerderheid kan alleen als de Europese Raad, waar ook unanimiteit geldt, of de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger dat voorstelt. Dat eerste is – vanwege een mogelijk veto van België, Luxemburg of Hongarije – politiek risicovol. Lees: de Hoge Buitenlandvertegenwoordiger Kaja Kallas, voormalig Ests premier en een groot voorstander van het Commissievoorstel, moet de nieuwe manier van werken formeel op tafel leggen voordat de unanimiteitsvereiste kan vervallen.

Voor België betekent het niet noodzakelijk einde verhaal, merkt Van Elsuwege op. ‘Een lidstaat kan zich beroepen op zogenaamde vitale redenen van nationaal belang, wat in het geval van België en Euroclear niet onverdedigbaar zou zijn. Die stap biedt de lidstaten een ultiem redmiddel wanneer iets wordt voorgesteld dat absoluut onaanvaardbaar is en toch wordt doorgedrukt. Dat manoeuvre zou het dossier opnieuw naar de Europese Raad kunnen katapulteren, waar unanimiteit geldt en landen hun veto kunnen inzetten.’

Geïsoleerd

Vraag is of België het aandurft om als enige EU-lidstaat het Commissievoorstel met een veto tegen te houden. ‘We staan intussen zo goed als helemaal geïsoleerd op het Europese toneel’, vertelt een regeringsbron. ‘De reputatieschade voor ons land zou enorm zijn mocht het beeld ontstaan dat wij de enige lidstaat zijn die bijkomende hulpmiddelen aan Oekraïne blokkeert. Het zal er daarom vooral op aankomen om zo veel mogelijk garanties van onze bondgenoten te verkrijgen voordat het voorstel goedgekeurd raakt.’

Woensdag komen de EU-leiders samen in de Deense hoofdstad Kopenhagen. Tegen dan, zo valt in de regering-De Wever te horen, zal de Commissie nog geen gedetailleerder voorstel op tafel hebben gelegd. Wel is het best mogelijk dat er over de eerste aanzet duchtig gediscussieerd zal worden. Dinsdag lieten Finland en Zweden al een document circuleren waarin ze benadrukken dat Oekraïne de komende twee jaar 130 miljard euro nodig heeft en waarin ze de aanzet van de Commissie ‘verwelkomen’.

‘Das wird niemals passieren’, zei De Wever afgelopen weekend over Merz’ aanzet. Die boodschap zal hij in Kopenhagen kracht moeten bijzetten.