Defensieminister Theo Francken (N-VA) gaf dinsdagvoormiddag het officiële startschot voor de bouw van het nieuwe hoofdkwartier van Defensie in Haren. Prijskaartje? Een half miljard euro. Knack bezocht de bouwwerf en sprak er met generaal-majoor Lieven Vanheste, de verantwoordelijke voor de Defensie-insfrastructuur in België.
Generaal-majoor Lieven Vanheste staat aan het hoofd van de afdeling Infrastructuur Communication and Information Systems van Defensie en leidde in 2017 al de bouw van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in goede banen. Nu overziet hij mee de werken aan het nieuwe hoofdkwartier van het Belgische leger, waarvoor de vorige regering eind 2022 groen licht gaf.
Dinsdag legde defensieminister Theo Francken (N-VA) symbolisch de eerste steen: met een gigantische paalboormachine hielp hij voor het oog van de camera’s even mee aan de aanleg van de funderingen.
Wanneer zal het nieuwe legerhoofdkwartier klaar zijn?
Lieven Vanheste: De oplevering is voorzien voor maart 2028. Kort daarna zou de verhuizing vanuit het huidige Koningin Elisabethkwartier moeten volgen. Hier, op de grens tussen het Vlaams en het Brussels Gewest, en pal tegenover het NAVO-hoofdkwartier, komt een gebouw van ongeveer 115.000 vierkante meter. Bedoeling is dat op dit terrein van 11,4 hectare ongeveer 4000 mensen komen werken: de generale staf, de militaire inlichtingendienst ADIV en het Cyber Command.
Van bovenuit gezien lijkt het wel een bermudadriehoek.
Vanheste: De drie vleugels van het gebouw vormen een éénheid. Symbolisch staat het voor de drie gewesten die samenwerken in België. Maar voor mij is het vooral een functioneel concept. Het uitgangspunt was rationeel bouwen, zonder onnodige uitgaven.
Met alle extra miljarden voor Defensie kan er misschien wel een verdieping extra bijkomen?
Vanheste: Het is een misvatting te denken dat de sky plots the limit is. We mogen niet meer uitgeven dan strikt noodzakelijk. Op het vlak van infrastructuur heeft Defensie decennialang heel weinig uitgaven gedaan. Inmiddels is een mooie stap vooruit gezet, maar er is nog een lange weg te gaan.
Door de uitbreiding van ons personeelsbestand zullen we nog bijkomende gebouwen nodig hebben, onder meer voor logement, wapenmagazijnen en de opslag van voertuigen. Daar gaan we het extra geld hard voor nodig hebben.
‘Door de uitbreiding van ons personeelsbestand zal Defensie nog bijkomende gebouwen nodig hebben, onder meer voor logement, wapenmagazijnen en de opslag van voertuigen.’
Dit nieuwe hoofdkwartier kost 499 miljoen euro?
Vanheste: Dat zijn de initiële investeringskosten. Niet meegeteld zijn de onderhoudskosten nadien, maar ook de inflatie zit daar niet bij. 499 miljoen euro is eigenlijk de kostprijs uit 2022. In het contract zijn uiteraard prijsherzieningsformules opgenomen: wanneer de lonen en prijzen van materialen stijgen, dan wordt het kostenplaatje bijgesteld via een standaardformule.
We zijn nu drie jaar verder. Hoeveel bedraagt de échte kostprijs inmiddels?
Vanheste: Een exacte afrekening hebben we niet, omdat de werken nog maar pas gestart zijn (in mei 2025, nvdr). Hoe meer werken vroeger worden uitgevoerd, hoe lager het inflatiecijfer. En andersom: wordt er meer in een later stadium uitgevoerd, dan stijgt de prijs weer.
Ik schat dat het zal gaan om zowat 100 miljoen euro voor onvoorziene kosten en inflatie over de hele duur, dus tot 2028.
En dus komen we op 600 miljoen euro. Dat bedragt telt toch mee om de 2 procent-NAVO-norm te behalen?
Vanheste: Het telt integraal mee, ja.
In welk jaar precies?
Vanheste: Daarvoor kijkt de NAVO naar de effectieve betalingen. In de jaren waarin we geen facturen betalen, draagt het project ook niet bij tot de 2 procent. Het bedrag wordt dus gespreid over de jaren, in functie van de betalingen. Voor 2025 zal het waarschijnlijk gaan om 75 tot 100 miljoen euro.
Hoe zit het met de veiligheid van deze site?
Vanheste: Ten opzichte van ons huidige hoofdkwartier maken we sprongen vooruit. Wat, bijvoorbeeld, explosieveiligheid betreft komen er voorzieningen die er nu niet zijn. We bouwen uiteraard geen bunker. Het is en blijft een kantoorgebouw, en dus zijn er limieten aan bescherming. Maar rond inbraakbeveiliging en toegangscontrole zetten we toch grote stappen.
‘Het Koningin Elisabethkwartier heeft toch wel wat structurele problemen. Onder andere met sanitair, waar we frequent moeten ingrijpen om het operationeel te houden.’
Komt er ook een kooi van Faraday – een plek waar communicatie niet onderschept kan worden?
Vanheste: In het nieuwe hoofdkwartier komen een aantal kritieke functies waar de nodige voorzieningen voor getroffen worden. U begrijpt dat ik daar vaag over blijf, maar er is inderdaad aan gedacht.
En houdt het bouwconcept rekening met de komst van een luchtafweersysteem?
Vanheste: Puur voor dit gebouw is dat niet voorzien. Maar als we een luchtafweersysteem aankopen, dan zal het uiteraard ook mogelijk zijn om dergelijke infrastructuur mee te beschermen. Maar dat moet daarom niet hier gelokaliseerd zijn.
Ook bij SHAPE in Bergen – het operationele NAVO-hoofdkwartier – komt er een nieuw gebouw?
Vanheste. Klopt, en daarbij gaat het om een budget van grosso modo 1 miljard euro. Dat bedrag slaat zowel op het nieuwe SHAPE-hoofdkwartier als op een nieuw gebouw voor het NCIA. Dat NATO Communication and Information Agency is een heel belangrijk agentschap, dat deels in België gevestigd is. We hebben beide projecten gegroepeerd in één grote opdracht, één grote aanbesteding. De start van de werken is gepland voor het midden van 2026, en de werken zullen vier jaar duren.
En wie zal dat miljard betalen?
Vanheste: België neemt de volledige kostprijs van het NCIA-gebouw op zich, zowat 150 miljoen euro. Het SHAPE-hoofdkwartier wordt door de NAVO-lidstaten betaald. De Belgische bijdrage daarin bedraagt 16 miljoen euro.
De huidige SHAPE-gebouwen in België zijn rond 1967 in allerijl gebouwd, en waren eigenlijk bedoeld voor een heel korte periode. Uiteindelijk heeft de NAVO er meer dan vijftig jaar gebruik van gemaakt. Het was dus hoog tijd voor een nieuwbouw. En zodra die gebouwen er staan, betekent dat ook een stuk verdere verankering van de NAVO in België.
Sommige gebouwen op het Koningin Elisabethkwartier zijn ook niet meer in al te beste staat. Het ADIV-hoofdkwartier was een tijdlang berucht om de ‘putjesgeur’.
Vanheste: Wij blijven investeren in het kwartier Koningin Elisabeth. We gaan ervoor zorgen dat het welzijn van de mensen toch minimaal gegarandeerd is. Maar inderdaad, er zijn wel wat structurele problemen. Onder andere met sanitair, waar we frequent moeten ingrijpen om het operationeel te houden. Dus het is echt wel tijd dat we naar een nieuw gebouw kunnen verhuizen.