Behandeling van Afghaanse asielaanvragen onder vuur: ‘Waarom speelt machtsovername door taliban niet mee?’

Het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen (CGVS) schiet tekort in de behandeling van de aanvragen van Afghaanse asielzoekers. Volgens verschillende experts en advocaten zou de dienst ‘selectief’ citeren uit internationale bronnen om negatieve beslissingen te staven. Commissaris-generaal Dirk Van den Bulck pareert de kritiek.

Het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS), dat de aanvragen om internationale bescherming onderzoekt, behandelt Afghaanse asielaanvragen niet naar behoren. Het CGVS zou niet alleen selectief citeren uit internationale rapporten om zijn beslissingen te staven, maar ook te weinig inspanningen leveren om Afghanen opnieuw te horen sinds de taliban terug aan de macht kwamen in de zomer van 2021. Dat stellen meerdere experts en advocaten.

Sinds kort zijn de eindbeslissingen over asielaanvragen voor Afghanen opnieuw op gang gekomen. Die lagen een tijdje lam na de machtsovername door de taliban. Het was een tevreden Nicole de Moor (CD&V) die de pers onlangs inlichtte over de doorbraak. De heropstart kwam er na enkele belangwekkende arresten van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV), aldus de staatssecretaris voor Asiel en Migratie.

‘Het is goed dat het beleid over de Afghanen werd bevestigd’, aldus De Moor. ‘Sommigen stelden al voor om hen allemaal tijdelijk een statuut te geven. Dat komt neer op een regularisatieronde en dat is echt geen goed idee.’

Volgens de laatste cijfers van De Moor wachten zo’n 9000 Afghanen op een eindbeslissing. Gemiddeld krijgt 60 procent van de Afghaanse aanvragen géén groen licht. De heropstart kan dus mee bijdragen aan het vrijmaken van opvangplekken. Al ruim een jaar kampt België met opvangnood door een verzadigd opvangnetwerk. Die leidde er al toe dat gezinnen met kinderen de nacht op straat moesten doorbrengen. 

Advocaat: ‘Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen citeert selectief’

Maar de manier waarop de asielaanvragen van Afghanen worden behandeld, roept steeds meer vragen op. Dat stelt onder meer Nansen, een vzw die in 2017 werd opgericht door meerdere migratie-experts en die erkend wordt door de UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. 

In een uitgebreide nota verwijt de vzw het CGVS onvolledig te citeren uit internationaal onderzoek. Dat is in eerste instantie het geval bij de zogenaamde landeninformatie over Afghanistan, die essentieel is voor de beoordeling van nood aan bescherming. Zo ‘voldoet het CGVS niet aan het vereiste dat onderzoek moet steunen op verschillende soorten bronnen’, aldus Nansen.

In een aanvullende nota die het CGVS gebruikt bij beoordelingen, en die ook Knack kon inkijken, verwijst het bijvoorbeeld wel naar informatie over Afghanistan van het Europees Asielagentschap, maar niet naar informatie van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.

En dat is niet zonder belang. In februari publiceerde die gereputeerde vluchtelingenorganisatie immers richtlijnen, waarin ze specifiek oproept tot de opschorting van alle beslissingen over Afghaanse verzoeken tot internationale bescherming. En dat vanwege de onvoorspelbare situatie in Afghanistan sinds de taliban er opnieuw de plak zwaaien.

De kritiek van de vzw wordt ook geuit door advocate Esther Jaspaert van advocatenkantoor Johannes Baelde. ‘Het CGVS lijkt zeer selectief om te gaan met de informatie van internationale organisaties en allerminst een objectief beeld te willen schetsen van de huidige sociaaleconomische- en veiligheidssituatie in Afghanistan.’

Eenzelfde geluid bij advocaat Brecht De Schutter: ‘Onafhankelijke bronnen, zoals die van UNHCR, worden soms niet gehanteerd. Anderzijds wordt vaak ook selectief geciteerd uit het bronnenmateriaal, zelfs uit de eigen rapporten.’

Volgens Jaspaert heeft dat mogelijk grote implicaties. ‘Zelfs wanneer een asielaanvraag wordt ingediend door voormalige overheidsmedewerkers of hun familieleden, wordt dat aspect door het CGVS niet aanzien als een risicofactor. En dat terwijl veel internationale rapporten het tegendeel aantonen.’

Machtsovername door taliban: nieuw element of niet?

Een ander heikel punt is de manier waarop het CGVS Afghanen behandelt die werden ondervraagd door de Belgische asieldiensten vóór de taliban-machtsovername. Volgens de wet kan een verzoeker een nieuw verzoek om bescherming indienen wanneer er nieuwe elementen voorhanden zijn. Maar vaak worden die verzoeken niet ontvankelijk verklaard door het CGVS. ‘Nochtans’, aldus vzw Nansen, ‘zijn er duidelijke nieuwe feiten.’ De mensenrechtensituatie is gewijzigd in negatieve zin, en dat ‘vergt een rigoureus onderzoek’.

Esther Jaspaert vult aan: ‘Dat de machtsovername zelfs niet wordt beschouwd als “nieuw element” is volgens mij een schending van het recht om gehoord te worden.’

Uitspraken van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen bevestigen dat meerdere Afghanen niet opnieuw werden gehoord. ‘Deze handelswijze van de verwerende partij (het CGVS, nvdr) ontneemt de verzoekende partij (de Afghaan, nvdr) om haar verzoek op internationale bescherming op nuttige wijze aan te vullen’, aldus drie rechters in maart.

In een recente uitspraak van 13 oktober herhalen de rechters dat het CGVS een Afghaan niet opnieuw hoorde, maar de rechtbank geeft ditmaal aan dat de handelswijze van de CGVS de Afghaan ‘de mogelijkheid niet ontneemt om zijn verzoek om internationale bescherming op nuttige wijze aan te vullen of te wijzigen’.

Lees: de Afghaan kan ook uit eigen beweging bewijzen aandragen. Volgens meerdere advocaten spreekt het arrest van oktober het arrest van maart evenwel tegen.

In elk geval: 40 procent van de Afghaanse verzoeken wordt wél beantwoord met verblijfsrecht. ‘Het moet gezegd dat het CGVS Afghaanse vrouwen en gezinnen met kinderen bijna allemaal wel erkent, soms zelfs zonder interview’, zegt Brecht De Schutter. ‘De weigeringsbeslissingen zijn voor de grote meerderheid ten aanzien van Afghaanse jongvolwassenen die van dezelfde etnie zijn als de talibanleden.’

‘Niet iedereen heeft nood aan bescherming’

Commissaris-generaal voor de Vluchtelingen Dirk Van den Bulck pareert de kritiek. ‘Sommigen halen het tekort aan bronnen aan om te voorkomen dat er beoordelingen worden gemaakt, goed wetende dat niet noodzakelijk iedereen nood aan bescherming heeft.’

Volgens Van den Bulck zijn er vandaag inderdaad minder bronnen over Afghanistan dan voorheen, ‘maar dat komt omdat het Afghanistan van vóór de machtsovername als geen ander werd gemonitord.’ Zelfs vandaag zouden er meer bronnen over Afghanistan zijn dan over de meeste Afrikaanse landen, zegt hij.

Van den Bulck benadrukt dat het CGVS steevast het voordeel van de twijfel toepast.

Over het niet opnieuw uitnodigen van verzoekers na de machtsovername is Van den Bulck stellig: ‘In veel gevallen nodigen we wel degelijk uit. Maar zelfs als dat niet gebeurt, maken wij een beoordeling die rekening houdt met de situatie. Die beoordeling is afhankelijk van het profiel van die specifieke persoon. En dat profiel is niet gewijzigd met de machtsovername.’

Hoe dan ook blijft de vraag wat er gebeurt met de Afghanen die geen groen licht krijgen. De asielopvang wint misschien aan capaciteit omdat ze plaats moeten ruimen, maar hen het land uitzetten ligt veel moeilijker. De kans is dus groot dat ze ofwel doorreizen naar andere EU-landen, ofwel illegaal in ons land blijven.