‘Bart De Wever is zijn dominante positie kwijt, voorgoed’

Bart De Wever en Jan Jambon © belga
Simon Demeulemeester

Bart De Wever noch ‘Sterke Jan’ Jambon krijgt N-VA op koers in de coronacrisis. Politicologen Carl Devos en Bart Maddens zien een zwalpende partij. ‘Dit is nog steeds de fall out van de Marrakesh-crisis.’

Een gunstige wind liet een e-mail van de cel Lokaal Beleid van N-VA belanden bij de Vlaams-nationalistische opiniesite Doorbraak.be. Onder de titel ‘N-VA maant lokale mandatarissen aan tot kalmte‘ valt te lezen dat N-VA vraagt van haar lokale mandatarissen ‘om voorzichtig te zijn in jullie communicatie en reacties’ over de situatie in de woonzorgcentra (WZC). Die heet ‘delicate materie’ te zijn.

Uit die WZC’s komen inderdaad zorgwekkende cijfers over besmettingen met het coronavirus en een nijpend gebrek aan beschermend materieel voor het zorgpersoneel. Bevoegd minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) lag afgelopen woensdag onder vuur in het Vlaams parlement voor zijn aanpak van de situatie. De mail – waarvan het bestaan is bevestigd aan Knack ook – wordt door Doorbraak.be geïnterpreteerd als een vraag om Beke en de Vlaamse regering te sparen.

Het is niet de eerste keer dat een dergelijke e-mail van N-VA, bedoeld om een corona-brandje te blussen, uitlekt. Op één april berichtte Knack over een e-mail van Vlaams fractieleider Wilfried Vandaele, die zijn Parlementsleden vroeg om niet te ’triomfalistisch’ te doen over de onthouding van de N-VA bij de stemming over de Europese steunmaatregelen in de coronacrisis. ‘Als het thema aan bod komt, houden wij het best “kop in kas”,’ schreef hij, na overleg hierover met Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA).

'Bart De Wever is zijn dominante positie kwijt, voorgoed'

Nu is het niet uitzonderlijk — en ook niet onverstandig — dat politieke partijen hun communicatie proberen te stroomlijnen. Ze doen het allemaal. Zeker voor een partij als N-VA kan het een noodzaak zijn. ‘Iedereen die verkozen moest zijn, is verkozen’, zei voorzitter Bart De Wever na de onverwachte verkiezingsoverwinning in 2010. ‘En de rest ook.’ Om die ‘rest’ in toom te houden, zijn er de strenge partijwoordvoerders.

In de mail van de cel Lokaal Beleid van N-VA wordt lokale mandatarissen dan ook geadviseerd om ‘bij onzekerheid, zowel inhoudelijk als communicatief, zeker ook contact op te nemen met de cel Lokaal Beleid of met de partijwoordvoerders.’ N-VA durft ver gaan in het bijsturen van onzekerheid. In juni 2014 kregen de net verkozen Kamerleden van die partij zelfs communicatierichtlijnen over de Rode Duivels, op dat moment op het Wereldkampioenschap Voetbal in Brazilië. N-VA’ers mochten zeggen dat ‘de Rode Duivels goed bezig zijn’.

De twee mails die recent uitlekten, komen echter uit in een andere context dan in 2010 en in 2014. Toen behaalde N-VA monsterscores. In 2010 stond de partij aan het begin van een jarenlange dominantie over de Vlaamse en gaandeweg ook Belgische politiek. De Wever kon die dominantie bovendien jarenlang schijnbaar moeiteloos aanhouden en vergroten. Dreigde zijn partij of een partijgenoot in de problemen te komen, dan zette hij de situatie naar zijn hand met vaak niet meer dan één welgemikte quote in een optreden in een televisiestudio of krant naar keuze.

Dat overwicht is de man, en dus zijn partij, al even kwijt. Eind november van vorig jaar titelde Knack Waar was Bart De Wever?‘ Zo alomtegenwoordig hij de voorbije tien jaar was, zo schaars waren die dagen zijn mediaoptredens – zelfs een ontwrichtende gebeurtenis als de brand in een toekomstig vluchtelingencentrum in Bilzen was hem geen reactie waard. De vraag drong zich op of er een nieuwe fase was aangebroken voor de N-VA-voorzitter, en dus voor van zijn partij.

‘De Wever beseft goed genoeg dat hij niet meer de allure heeft van vroeger.’

Carl Devos (UGent)

Bart De Wever (N-VA).
Bart De Wever (N-VA).

‘Bart De Wever is zijn dominante positie kwijt en die krijgt hij nooit meer terug,’ zegt politicoloog Carl Devos (UGent). ‘Eenmaal verloren, komt zoiets nooit terug. Dat zal ook gelden voor De Wever, ook al heeft hij zijn staat van genade uitzonderlijk lang volgehouden.’ Devos ziet het bewezen in De Wevers kandidatuur om premier te worden in een federale regering. ‘Dat deed hij om zich weer aan de tafel te boksen. Hij voelde zich buitengesloten en verloor daardoor zijn gebruikelijke cool. In andere tijden had die uitval ten eerste veel meer effect gehad, en ten tweede en belangrijker: toen had hij zoiets nooit gedaan. Het zou niet nodig zijn geweest.’ Devos ziet een De Wever die niet langer in de regisseerstoel zit. ‘Om maar één voorbeeld te geven: in de pogingen om een federale regering te vormen, was het PS-voorzitter Paul Magnette die een voorstel deed, waarop zijn evenknie bij SP.A, Conner Rousseau, contact maakte met de N-VA.’

In de coronacrisis toont zich ook de tanende impact van De Wever, vindt Devos. ‘Zijn kritiek op de maatregelen van de federale regering, krijgen geen navolging van andere burgemeesters. De teneur is eerder dat dit een slecht signaal is dat efficiënte handhaving bemoeilijkt. Misschien heeft De Wever inhoudelijk wel een punt. Maar hij sorteert met zijn tussenkomsten alvast niet meer het effect van weleer, toen zijn woorden een signaal voor velen zou zijn geweest om het inderdaad anders aan te pakken.’ Dat De Wever een ‘has been is die dat nog niet beseft’, zoals na de zomer te horen viel binnen N-VA, vindt Devos overdreven. ‘Hij blijft uiteraard zeer relevant, en ten tweede: De Wever beseft goed genoeg dat hij niet meer de allure heeft van vroeger. Dat komt omdat zijn partij na 26 mei 2019 niet meer die van vroeger is.’

Wat voor De Wever geldt, geldt ook voor zijn partij. Want geen enkele partij in dit land valt zo hard samen met haar voorzitter. ‘N-VA zit al een tijd slecht in haar vel,’ zegt Devos. ‘De partij heeft nooit een antwoord gevonden op de verkiezingsnederlaag van 26 mei vorig jaar. De huidige malaise is begonnen toen N-VA in december 2018 omwille van het VN-migratiepact uit de regering-Michel I is gestapt. Sinds de mislukte vorming van een noodregering is ze de controle nu helemaal kwijt. Wiens fout dat ook was, het resultaat is dat N-VA in een ambigue situatie is terechtgekomen. Ze steunen niet de regering-Wilmès II, wel de volmachten ervoor. Ze maken dus mee het beleid en tegelijk voeren ze er oppositie tegen. Nu is N-VA niet vies van een spreidstand, maar dit maakt het voor de mensen toch moeilijk in te schatten wat de partij nu eigenlijk wil.’

‘N-VA beseft dat het een fout was om uit de regering-Michel te stappen’

Bart Maddens (KUL)

Het contrast met andere partijen is bijzonder groot, weet Devos. ‘Aan de ene kant kunnen Open VLD en CD&V voluit de kaart van de verantwoordelijke bestuurders trekken, hun ministers van Volksgezondheid Maggie De Block en van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem op kop. Daartegenover staan PVDA en Vlaams Belang, die voluit voor oppositie gaan. Het is opmerkelijk dat SP.A, nochtans in ongeveer dezelfde situatie als N-VA, er wel in slaagt om, bij monde van voorzitter Rousseau, hierover helder te communiceren.’

Ook de Vlaamsgezinde politicoloog Bart Maddens (KUL) ziet N-VA worstelen met haar positie aan de zijlijn. ‘Vraag in de straten wie deze crisis beheert. Denkt u dat men Jan Jambon zal noemen? Ik denk het niet. De man in de straat zal Sophie Wilmès noemen, De Block, De Crem en steeds meer Philippe De Backer.’ Volgens Maddens leeft er binnen N-VA frustratie dat ze zich nu niet kan tonen op het federale niveau, zoals de partij dat deed tijdens de vluchtelingencrisis van 2015 of na de aanslagen van 2016. ‘Toen hebben Theo Francken en Jan Jambon, als staatsecretaris voor Asiel en Migratie en minister van Binnenlandse Zaken, hun reputatie kunnen vestigen als goede bestuurders.’

Deze situatie heeft de partij wel aan zichzelf te danken, weet Maddens. ‘Dit is, en dat beseffen ze bij N-VA maar al te goed, nog steeds de fall out van de Marrekesh-crisis. Was N-VA toen niet uit de regering-Michel gestapt, dan maakte Jambon vandaag wellicht het mooie weer als minister van Binnenlandse Zaken. Wat ze vandaag meemaken, is de pijnlijke bevestiging van de analyse die ze na 26 mei hebben gemaakt: het was een fout om uit die regering te stappen.’

Sterke Jan

Een vraag is waarom N-VA er niet in slaagt om zich vanuit de Vlaamse regering een plaats op het voorplan te knokken. Ondanks de historische verkiezingsnederlaag op 26 mei 2019 heeft ze haar gewicht in de Vlaamse regering danig vergroot. Met ‘Sterke Jan’ aan het roer zou Vlaanderen een pak assertiever zijn, was de teneur. Dat riedeltje klonk zo flink dat mensen medelijden kregen met aftredend minister-president Geert Bourgeois.

'Bart De Wever is zijn dominante positie kwijt, voorgoed'

‘De Vlaamse regering heeft meteen haar start gemist,’ is Devos’ analyse. ‘Jambon gaf dat ook zelf toe. In de kerstinterviews, geen drie maanden na zijn aantreden, sprak hij al over met een nieuwe lei beginnen en een tweede kans. Hoewel de N-VA-excellenties het niet per se zo slecht doen, draait die regering niet lekker. Kijk alleen al naar het zorgbeleid dat ze had uitgestippeld. Na besparingen zouden er investeringen volgen, maar de coronacrisis bewijst hoe ongelijk deze regering had om überhaupt te willen besparen in de zorg. Dus neen, je zal wellicht weinig mensen vinden die denken: ‘Amai, wat pakt Vlaanderen dit goed aan.”

En wat met de verwachtingen over Jambon zelf? De man met de ervaring in de bedrijfswereld, een ‘geboren crisismanager’, in de woorden van Theo Francken, is de laatste dagen wat afwezig. Ook in de eerste dagen van de coronacrisis kwam hij weinig indrukwekkend naar voren. Meer: hem werd verweten een rem te zijn op de eerste maatregelen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, in de hoop de economie geen al te grote schade toe te brengen. Ook Bart De Wever liet zich opvallen met deze ‘het medicijn mag niet kwalijker zijn dan de kwaal’-denkwijze, naast figuren als Donald Trump en Boris Johnson, leiders die er niet bepaald bekend om staan een hartelijke relatie te onderhouden met feiten.

Devos begrijpt wel waarom Jambon met de reputatie van degelijk bestuurder is overgekomen uit de federale regering. ‘Hij was vaak te zien op televisie terwijl hij zei, met de hand op de klink van de deur van de Wetstraat 16: ‘Dat gaan we binnen rustig bespreken.’ In de terreurdossiers gaf hij minstens de indruk alles onder controle te hebben.’ Devos denkt even na. ‘Je kan je natuurlijk afvragen welke N-VA’er in staat was om De Wever op te volgen toen die toch geen minister-president werd Geert Bourgeois moest blijkbaar weg, net als Liesbeth Homans. En Philippe Muyters wilde zelf weg. Er was gewoon niemand anders dan Jambon.’

Maddens denkt niet dat anderen het beter zouden doen dan Jambon. ‘Zouden zijn voorgangers, Bourgeois of Kris Peeters, sterker naar voren zijn gekomen? Ik denk het niet.’ Jambon is volgens Maddens het slachtoffer van de pijnlijke constatering waarvan hij zich ‘als flamingant al lang bewust is’: dat de echte macht nog steeds op federaal niveau ligt. ‘Het valt blijkbaar wel mee met de Copernicaanse omwenteling. Ja, hij schuift wel mee aan bij de Veiligheidsraad, maar toch eerder als figurant naast de andere MP’s.’

Sophie Wilmès
Sophie Wilmès© Belga

Premier Sophie Wilmès (MR), nochtans een frêle verschijning naast de grote Jambon, kan wel opvallen. Zowel toon als inhoud van haar toespraken voor de natie worden gesmaakt. Toch is Devos maar matig overtuigd. ‘Ik hoor dat haar toegevoegde waarde inhoudelijk niet heel groot is. Ze neemt blijkbaar eerder de leiding in het communicatieve. Dat is belangrijk, maar ook maar wat het is.’ Hij ziet nog een ander verschil met Jambon. ‘De kritiek op Wilmès blijft achter de schermen, die op Jambon niet. Neem de reacties op zijn uitspraak dat sommige mensen sneller weer aan het werk moeten. Hij had wellicht gelijk, soms had men meer moeite kunnen doen om het werk volgens de richtlijnen over social distancing te organiseren, in plaats van naar ziekenbriefjes en tijdelijke werkloosheid te grijpen.’

Devos heeft hier een verklaring voor het feit dat Jambon stevig wordt aangepakt dan Wilmès. ‘Men is alerter voor wat Jambon zegt, en ik zou zelfs zeggen: bereidwilliger om een uitspraak verkeerd te interpreteren, omdat hij nu eenmaal een parcours heeft van foute uitspraken. Van de ‘dansende moslims’ tot zijn uitspraken over asielzoekers die met kindergeld een huis kunnen kopen. Hij heeft dit dus ook aan zichzelf te danken. Wilmès daarentegen is van nature behoedzamer. Dat speelt nu in haar voordeel.’

Betekent dat dan dat N-VA nu incasseert door haar slechte communicatie, terwijl dat het afgelopen decennium net haar grote sterkte was? ‘Het ligt niet in eerste instantie aan gebrekkige communicatie,’ denkt Devos. ‘Laat ons zeggen dat niet iedereen altijd de grammaticale twisten van Kris Peeters begrijpt. Toch was dat geen probleem voor hem om een succesvol minister-president te zijn, omdat de context waarin hij communiceerde goed zat en zijn imago solide was. Zoals ik al zei, heeft Jambon over zichzelf en zijn minister-presidentschap een negatieve sfeer afgeroepen met uitspraken zoals die over het kindergeld van asielzoekers of het weinig vriendelijke ‘da gade gij nie bepalen‘. Dat was niet de regeringsleider die boven het gewoel stond, maar wel de politicus die zelf voor controverse zorgde.’

Wat we zelf doen…

Niet alleen N-VA lijdt onder de coronacrisis. Ook de fiere Vlaamse slogan ‘wat we zelf doen, doen we beter’ doet dezer dagen geen extra glans op. Verdriet dat flamingant Maddens? ‘Ach neen, dit bevestigt gewoon wat ik daarnet zei en wat de Vlaamse Beweging al lang weet: de echte macht ligt nog steeds in België. Vlaanderen doet het kennelijk niet beter dan België, neen. Maar mag ik opwerpen dat het daar misschien ook niet de kans toe krijgt? Neem de sluiting van de scholen. Die kwam er in navolging van Frankrijk, op vraag van Franstalig België. Vlaanderen was tegen, maar moest plooien en meedoen, ook al is Onderwijs een Vlaamse bevoegdheid. Stel nu dat Vlaanderen het wél had mogen doen en door de feiten gelijk zou hebben gekregen – voor de duidelijkheid: ik vervoeg me nu niet bij het legertje toogvirologen, ik maak de denkoefening, meer niet – dan zou dat de vraag naar zelfbestuur kunnen voeden.’

‘Het klassieke politieke spel is naar de achtergrond verschoven’

Bart Maddens (KUL)

Maar Maddens wil dit nu liever niet bespreken, zegt hij. ‘Discussies over het communautaire of wie waarvoor bevoegd moet zijn: die zijn nu niet relevant. Politici beseffen dat te weinig, maar mensen zijn hier nu helemaal niet mee bezig. Niemand weet nog hoe de regering-Wilmès II is gevormd of wie wie verraden heeft tijdens de vorming van een noodregering. Mensen waren toen al bezig met de impact van de coronacrisis op hun leven. Het klassieke politieke spel is naar de achtergrond verschoven.’

Die situatie is vooral voor N-VA lastig, denkt Maddens. ‘Op dit moment wil je als politicus liefst een crisismanager zijn in de federale regering. Mocht je nu een opiniepeiling houden, dan zouden de meest zichtbare partijen in de federale regering beter scoren dan in eerder afgenomen peilingen. N-VA moet op dit moment niet hopen op een remonte, de steile opgang van Vlaams Belang zal wellicht een stuk minder zijn.’

Nu voluit chargeren in de oppositie is volgens Maddens daarom geen optie voor N-VA. ‘In deze crisis valt weinig te winnen met aanvallen op De Block of Beke. Mensen zijn daar niet mee bezig. Ze vergelijken de Belgische situatie met die in andere landen en zien dat wij het al bij al niet zo slecht doen in vergelijking met Spanje, Italië en de VS. Van dat succes is N-VA geen deel. Zij voelen aan dat ze niets anders kunnen doen dan stilzitten en wachten tot dit overwaait.’

Weinig beterschap in zicht

Dat stilzitten zou wel eens lang kunnen duren, meent Devos. ‘Een federale regering zonder hen is een stuk aannemelijker dan een met. Dus zitten ze tot 2024 waar ze niet wilden zitten: in de oppositie naast het VB. Bart De Wever wilde er alles aan doen, en er veel voor opgeven, om dat te vermijden. Maar het lijkt mislukt.’

N-VA zit niet alleen in slechte papieren omdat het niet in de machinekamer zit waar de coronacrisis echt te lijf wordt gegaan, menen de politicologen. Ook omdat het speelveld de komende weken, maanden, misschien zelfs jaren, voor hen minder gunstig zal zijn. ‘De nood aan een grondig debat over onze staatsstructuren is door corona misschien urgenter geworden, maar dat debat zal wellicht nauwelijks plaats krijgen,’ zegt Devos, daarin bijgetreden door Maddens.

‘En wat met identitaire debatten, waar een Theo Francken zich zou kunnen in uitleven? Je moet al een bijzonder grote vluchtelingencrisis krijgen om hier tegenop te kunnen. Ook het neoliberale verhaal van N-VA, waarmee ze zich profileerden ten koste van de liberalen, klinkt nu schril. Zullen ze nu nog durven herhalen dat je miljarden kan besparen op het apparaat van de sociale zekerheid? Experts wisten voor de coronacrisis al dat dat niet kan. Nu dat apparaat en haar structuren massaal worden ingezet, weet iedereen het. En voor N-VA, met haar allergie voor nieuwe inkomsten, wordt het geen pretje om de diepe financiële putten die nu worden gedolven, te dempen. De Vlaamse begroting gaat door de coronamaatregelen 4,1 miljard euro in het rood, tien maal zoveel als begroot voor de epidemie. Daar een antwoord op vinden zonder nieuwe inkomsten? Moeilijk hoor. En dat terwijl partijen als PVDA, Groen, SP.A en zelfs CD&V een vermogensbelasting op tafel kunnen leggen.’

‘Wie kan de kracht van verandering toepassen op de eigen partij?’

Carl Devos (UGent)

Devos besluit met wat hij het personeelsprobleem van N-VA noemt. ‘Wie is er eigenlijk nog een top-N-VA’er? En belangrijker: wie kan De Wever opvolgen? De toekomst van de partij, zo leerden de jongste verkiezingen, liggen in het centrum. N-VA kon haar verlies aan het VB, die het voor het zeggen heeft op de extreme flank, wat milderen door stemmen te halen bij de centrumpartijen. Sinds december 2018, toen ze de historische stommiteit beging de regering te verlaten, nam N-VA de afslag naar een situatie waarin alles wegzakt. De partij moet zich dus heruitvinden. Maar wie kan de kracht van verandering toepassen op de eigen partij? De Wever niet meer en wie heeft evenveel autoriteit als hij om het wel te doen? Ik zie niet wie zijn grote schoenen kan vullen. Nochtans is het ondertussen zeer duidelijk geworden dat iemand het allicht moet doen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content