De docu Zonder werk: allemaal fraudeurs? blijft nazinderen. Dat Christophe Deborsu flagrante gevallen van sociale fraude in Verviers blootlegde, valt niet bij iedereen in goede aarde. De Waalse mediawaakhond en journalistieke raad ontvingen meer dan tweehonderd klachten.
Vrijdag 7 november keken 410.000 Walen (39,1% marktaandeel) naar de docu Sans boulot: tous fraudeurs? (Zonder werk: allemaal fraudeurs?) op RTL-TVI. Documentairemaker Christophe Deborsu trok daarvoor naar de armste wijk van Wallonië in Verviers. Daar zullen ze de Arizona-maatregel om de werkloosheidsuitkering in de tijd te beperken vanaf januari 2026 hard voelen.
Een kleine week na de uitzending zinderen de getuigenissen na. Ook bij ons veroorzaakte onder meer het verhaal van Laetitia deining. Zij is een 37-jarige alleenstaande moeder die dankzij OCMW-steun en kinderbijslag 2676 euro per maand ontvangt zonder ooit gewerkt te hebben. Ze denkt niet aan een job zoeken, want dan zou ze ‘zeker minder verdienen’.
In 38 minuten toont Deborsu een aantal schrijnende levensverhalen van mensen die vastgeroest zijn in inactiviteit. Hij doet dat empathisch, maar vraagt ook naar de cijfers van de uitkeringen en sociale voordelen die ze ontvangen.
Zich meestal van geen kwaad bewust bekennen sommige geïnterviewden domiciliefraude, zwartwerk en feitelijk profitariaat.
Zo registreert hij iemand die in een sociale woning woont met drie slaapkamers, waarvan er een voor de poes en een als rommelkamer dient (omdat de kinderen het huis uit zijn). Zich meestal van geen kwaad bewust bekennen sommige geïnterviewden domiciliefraude, zwartwerk en feitelijk profitariaat.
Met statistieken is Deborsu zuinig. Als hij er geeft, vergelijkt hij die telkens met de situatie boven de taalgrens. In Vlaanderen zijn er 9 procent eenoudergezinnen, in Wallonië en Brussel samen 14 procent. In Wallonië krijgen 2,84 procent van de werklozen een uitkering van het OCMW, tegenover 1 procent in Vlaanderen. Eén Waal op de zeven op werkbare leeftijd (14,1%) is langdurig ziek, een Europees record, volgens Deborsu. In Vlaanderen is dat ‘slechts’ 9,8 procent.
Deborsu kijkt op het einde van de docu in de camera en trekt de volgende – eerder voorzichtige – conclusie: ‘Na twee maanden onderzoek kan ik zeggen blij te zijn dat we sociale zekerheid hebben. Maar als we die willen behouden moeten we dringend een paar losse schroeven in het systeem aandraaien om ze te verzekeren voor de toekomstige generaties.’
Stigmatisering
Geen verborgen camera, weinig anonieme bronnen en een heldere invalshoek. Journalistiek-deontologisch lijkt er weinig aan te merken op Deborsu’s werkstuk, maar bij velen schoot de docu toch in het verkeerde keelgat.
‘De klachten zijn erg divers: stigmatisering, de rechten van mensen in kwetsbare situaties, verdraaiing van informatie…’
De Waalse mediawaakhond CSA (Conseil Supérieur de l’Audiovisuel) ontving 115 klachten en de Franstalige Raad voor de Journalisitiek (CDJ) nog eens 100. Dat laat secretaris-generaal van de CDJ Muriel Hanot aan Knack weten: ‘Die klachten zijn zeer verschillend van aard. De meest pertinente zullen we onderzoeken. Maar dat we een onderzoek openen, wil niet zeggen dat de betreffende klacht per se gegrond is. Wie klacht indient bij de CSA hoeft zich niet te identificeren, bij de CDJ moet dat wel. Als mensen dat vergeten, vragen we hen een kopie van hun identiteitskaart op te sturen. De meeste klagers doen dat meteen. Het toont aan welke enorme impact deze documentaire in Wallonië heeft gehad.’
Hanot overloopt telefonisch waarover de diverse klachten gaan: ‘Het gaat onder meer over stigmatisering, de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de journalist, de rechten van mensen in kwetsbare situaties, respect voor de waarheid, verdraaiing van informatie, een gebrek aan serieus onderzoek en twijfel aan de onafhankelijkheid ervan.’
Journalistieke vrijheid
CDJ zal de zaak-Deborsu onderzoeken en de klachten voorleggen aan RTL-TVI en Christophe Deborsu zelf, zodat zij sereen kunnen reageren. Voorlopig weigert Deborsu elk publiek commentaar na een boodschap op Facebook: ‘Een verslaggever rapporteert, maar oordeelt niet. Respect en dank aan iedereen die aan deze uitzending heeft meegewerkt.’
Docent mediarecht en deontologie Pol Deltour (KU Leuven en VUB) ziet weinig problemen in de fragmenten die hij zag van Sans boulot: tous fraudeurs? ‘Deborsu heeft getuigenissen afgenomen van mensen die bij hun volle verstand uitspraken hebben gedaan. Je kunt hem niet verwijten dat hij registreert en uitzendt, dat is zijn journalistieke taak.’
Is hij misschien te activistisch? ‘Hij heeft gekozen om sociaal profitariaat aan te kaarten. Die journalistieke vrijheid heeft hij. Een andere journalist staat het vrij om de andere kant van het verhaal aan te kaarten: de potentiële slachtoffers van het strengere werkloosheidsbeleid dat eraan komt.’
Soft
De enige politieke stem in de docu is die van de OCMW-voorzitster van Verviers, Gaëlle Denys (PS). Over domiciliefraude om een hogere uitkering te krijgen zegt ze on the record het volgende: ‘Ik begrijp dat mensen dermate in overlevingsmodus zijn dat 200 à 300 euro meer hen toelaat om het einde van de maand te halen met eten in de koelkast. […] Ik keur het niet goed, maar heb er begrip voor.’ Deborsu noemt haar ‘redelijk soft’ in het opsporen van domiciliefraude.
‘We bevinden ons in een negatieve spiraal, waarin mensen zich laten meeslepen door een inactieve levensstijl.’
Of ook Denys klacht heeft ingediend, wilde Hanot niet kwijt, maar ‘ook bepaalde betrokkenen bij de reportage hebben klacht ingediend’. Dat het merendeel van de klachten politiek gemotiveerd zou zijn, spreekt Hanot formeel tegen. ‘De meeste klachten komen van gewone burgers. Op sociale media waren er wel enkele oproepen om te klagen.’ Online klinkt onder andere dat de docu ‘MR-propaganda’ zou zijn.
De burgemeester van Verviers, Maxime Degey, is zelf lid van het liberale Mouvement Réformateur (MR). Hij reageert in de Waalse krant La Libre: ‘Niemand heeft die mensen gedwongen om te zeggen wat ze te zeggen hadden. […] Zijn het allemaal fraudeurs? Ik neem afstand van die titel. Het is eerder het systeem dat niet meer goed functioneert. We bevinden ons in een negatieve spiraal, waarin mensen zich laten meeslepen door een inactieve levensstijl. […] Verviers is een stad met ingewikkelde sociaaleconomische indicatoren. Men had deze reportage ook in andere straten van Wallonië kunnen maken.’
Hoe het rechts van De Wever botst met dat van Bouchez: ‘De Wever staat veel dichter bij grote ondernemers’