Beatrix’ woelige jaren op de troon

De koningin der Nederlanden, Beatrix van Oranje, geeft op 30 april de kroon door aan haar zoon, kroonprins Willem-Alexander. Hiermee maakt ze een einde aan haar woelige maar standvastige carrière.

Het begon al voor haar troonsbestijging met haar controversieel huwelijk met Claus von Amsberg. Tijdens haar studentenjaren had Beatrix een relatie met Bob Steenma. De Nederlandse bevolking ging er dan ook van uit dat zij met hem in het huwelijksbootje zou stappen. Maar dat draaide anders uit. In 1965 verscheen een foto van Beatrix met de tot dan toe onbekende Claus. Een Duitse diplomaat die lid was geweest van de Hitler Jugend. Een keuze die bij de natie niet in goede aarden viel. Er werd een commissie opgericht onder leiding van Loe de Jong die het verleden van Claus tot op de bodem moest uitspitten. Toen daar niets belastend uitkwam, maakte het stel hun verloving officieel bekend.

Maar het Nederlandse volk bleef verdeeld over Claus. De Tweede Wereldoorlog zat immers nog vers in het geheugen. En op de huwelijksdag in 1966 van Beatrix en Claus werd het ongenoegen omtrent het huwelijk nogmaals duidelijk. Actievoerders vuurden een rookbom af tijdens de rit van het echtpaar in de gouden koets door de straten van Amsterdam.

‘Geen woning, geen kroning’
En ook de inhuldiging op 30 april 1980 van Beatrix tot koningin der Nederlanden verliep niet vlekkeloos. In diezelfde periode was een grote kraakbeweging actief. Krakers vonden het niet kunnen dat koninklijke paleizen gerenoveerd werden met overheidsgeld terwijl er een groot woningtekort heerste door de economische crisis. Onder het motto ‘geen woning, geen kroning’ groeide de onrust die dag uit tot een hevige confrontatie tussen de actievoerders en de Mobiele Eenheid in de Amsterdamse binnenstad. Er vielen daarbij verschillende gewonden. De dag nadien bezocht Beatrix de slachtoffers in het ziekenhuis. Het was haar eerste publieke optreden als koningin.

Beatrixisme
Eenmaal Beatrix als koningin aan het hoofd stond, werd meteen duidelijk dat ze anders zou regeren dan haar moeder, koningin Juliana. Beatrix was van in het begin politiek sterk betrokken en had kennis van alle dossiers. Maar soms ging ze haar constitutionele bevoegdheden te buiten. Zo werd een Nederlandse ambassade in Amman geplaatst vanwege haar goede vriendschap met de toenmalige Jordaanse koning Hoessein. En zou ze de Nederlandse ambassadeur in Zuid-Afrika ontslagen hebben wegens huwelijksontrouw. Haar perfectionisme en bemoeizucht werden in de politieke kringen schertsend aangeduid met ‘Beatrixisme’.

Zorreguieta-affaire

Daartegenover werd de koningin lang geprezen voor het schandaalvrij houden van haar familie. Maar in de jaren ’90 kwam daar een einde aan. In de pers werd ze afgeschilderd als de strenge en bemoeizuchtige schoonmoeder die haar zonen, vooral Willem-Alexander, hun levenspartner niet zelf liet kiezen. En misschien niet onterecht want de Zorreguieta- en Mabelschandalen, waarin haar schoondochters de hoofdrol speelden, volgden elkaar snel op.

De Zorreguieta-affaire begon midden 1999 toen bekend werd gemaakt dat kroonprins Willem-Alexander ging trouwen met Máxima Zorreguieta, dochter van Jorge Zorreguieta. Jorge was de Argentijnse minister van Landbouw onder het bewind van Generaal Videla, de toenmalige president van Argentinië. Tijdens zijn dictatoriaal schrikbewind werden mensenrechten geschonden en vonden enkele mysterieuze verdwijningen plaats, waar onder andere Jorge Zorreguieta een rol in zou hebben gespeeld. Nadat beloofd werd dat Jorge niet aanwezig zou zijn op de huwelijksplechtigheid en Máxima zich in het openbaar verontschuldigde voor de misdaden van haar vader mocht het huwelijk alsnog doorgaan.

Mabelgate Enkele jaren later, in 2003, volgde ‘Mabelgate’. Mabel Wisse Smit was verloofd met prins Johan Friso, de tweede zoon van Beatrix, toen bekend raakte dat zij op het einde van de jaren ’80 contacten had met maffiabaas Klaas Bruinsma. Hoewel zij dit lang bleef ontkennen, bleek uit een onderzoek van misdaadverslaggever Peter R. de Vries dat zij zelfs een relatie heeft gehad met Bruinsma. Prins Friso, die op de hoogte was van Mabel haar verleden sinds 2000, vond dit echter geen reden om het huwelijk uit te stellen. Mabel zelf had namelijk geen criminele feiten gepleegd, luidde het.

Maar daar was toenmalig Minister-President Jan Peter Balkenende het niet mee eens en legde Friso een ultimatum voor: een huwelijk of de troon. Wanneer Johan Friso in april 2004 zijn keuze duidelijk maakte door met Mabel in het huwelijksbootje te stappen, verloor hij het recht op de troon. Friso en Mabel behoren sindsdien niet meer tot het Koninklijk Huis.

Opvallend tijdens dit hele gebeuren was het gedrag van Beatrix. De koningin, die normaal haar neus optrekt voor schandalen, bleef haar aanstaande schoondochter door dik en dun steunen. Naar het schijnt zou de koningin erg ontgoocheld geweest zijn over het gedrag van Balkenende die reeds in 2000 op de hoogte was van het volledige verhaal maar de situatie in 2003 misbruikte om zijn eigen imago op te krikken.

Afluisterpraktijken
In 2003 deed zich nog een derde schandaal voor. Margarita, het nichtje van Beatrix en de dochter van Prinses Irene, beschuldigde de koninklijke familie ervan haar en haar man, de Roy van Zuydewijn, te pesten en af te luisteren. Margarita en haar man maakten in verschillende tijdschriften en televisieoptredens het hof zwart. Het werd zelfs zo erg dat Beatrix zich genoodzaakt zag publiekelijk te reageren, iets wat ze zelden doet. Uiteindelijk draaide het schandaal uit op een persoonlijk drama voor Margarita die ondertussen gescheiden is van de Roy van Zuydewijn.

Maar niet alleen de familie van Beatrix zorgde voor controverses. Ook Beatrix zelf heeft haar bijdrage geleverd. Zo werd het haar kwalijk genomen dat zij in 2000 haar jaarlijkse wintersportvakantie in Lech niet annuleerde. Nadat de uiterst rechtse partij van Jörg Haider in Oostenrijk aan de macht kwam, werd immers een internationale diplomatieke boycot tegen het land afgeroepen.

Versterkte monarchie

Maar het standvastige en zakelijke optreden van Beatrix tijdens al deze voorvallen, heeft haar positie versterkt. “In andere landen verliest de monarchie aan kracht door schandalen. Beatrix versterkte ze. Ze weet als geen ander hoe publiciteit werkt”, zei oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve aan NOS.

De enige die er in geslaagd is Beatrix aan het wankelen te brengen was Geert Wilders, partijvoorzitter van het rechtse PVV. Wanneer de koningin, die erom bekend staat haar persoonlijke maatschappelijke visie in haar kerstboodschappen te verwerken, het in 2007 over verdraagzaamheid had, voelde Wilders zich persoonlijk aangesproken. Waarna hij ervoor pleitte Beatrix uit de regering te zetten. Hetzelfde gebeurde in 2010 wanneer het begrotingsbudget bekend werd gemaakt en de koninklijke familie meer geld zou ontvangen. En in 2012 uitte Geert Wilders opnieuw felle kritiek op Beatrix toen zij tijdens een staatsbezoek aan Oman een hoofddoek droeg tijdens een bezoek aan een moskee. Hij sprak over een ’trieste wanvertoning’ en vond dat zij hiermee de onderdrukking van de vrouw door de Islam goedkeurt. Beatrix liet weten dat ze Wilders zijn kritiek ‘echte onzin’ vond.

Na een lang debat werd de politieke macht van Beatrix vorig jaar pas ingeperkt.

Icoon van Nederland

De populariteit van de strenge Beatrix kreeg een sterke boost toen zij naast haar alom gekende glimlach ook haar verdriet in het openbaar uitte. Dat gebeurde een eerste keer op de begrafenis van haar man Claus. Hij had in 2002 de lange strijd tegen depressies, de ziekte van Parkinson, prostaatkanker en hartproblemen verloren. Ook in 2012 kon de koningin haar verdriet niet verbergen. Haar zoon Johan Friso werd in 2012 bedolven onder een sneeuwlawine. De prins liep ernstige hersenschade op en ligt tot op vandaag in een coma. Herstel zit er volgens de medische experts niet in.

Eind januari 2013 kondigde Beatrix aan de kroon door te geven aan haar zoon kroonprins Willem-Alexander. Zijn inhuldiging tot troonopvolger vindt plaats op 30 april. En ondanks alle obstakels blijft de koningin een ‘icoon van Nederland’, zoals premier Mark Rutte Beatrix in zijn speech omschreef. ‘Nederland zal zich zijn koningin ook zo herinneren: met een gulle glimlach’. (LS)