Na zes maanden van strijd brak zondag het verzet van de Libische elitetroepen. Het begin van het einde voor Muammar Khaddafi.
De opstand in Libië begon, zoals in Tunesië, met wat eerst nauwelijks meer leek dan een fait divers: protest in Benghazi tegen de arrestatie van de mensenrechtenactivist Fathi Tarbel. De strijd duurde zes maanden, maar na Zine El Abidine Ben Ali in Tunesië en Hosni Mubarak in Egypte is uiteindelijk ook de Libische autoritaire leider Muammar Khaddafi gevallen. Tot het laatst brulde hij tegenstrijdige informatie. Zondag riep Khaddafi alle Libiërs in een opgenomen klankboodschap op om Tripoli te verdedigen tegen de ‘ratten’ en de ‘agenten van het Westen’. Enkele uren later wou hij plotseling onderhandelen, maar dan alleen met Mustafa Abdel Jalil, de voorzitter van de Nationale Overgangsraad (NTC). Nauwelijks had die daarmee ingestemd, op voorwaarde dat Khaddafi direct zou opstappen, of die herhaalde zijn boodschap dat Tripoli moest worden gered van ‘de invasie’. Het volk danste op dat moment al in de straten van de hoofdstad, zijn foto’s werden kapotgeslagen, en zijn zoons Seif Al-Islam en Al-Saadi waren in het kuststadje Abu Bakr Al-Tarbulsi opgepakt. Terwijl de NTC hem en zijn familie toch een vrijgeleide naar een ander land had toegezegd.
Het ging zondag bijzonder snel. De opstandelingen werden na een aarzelende opmars na enkele maanden toch door een dertigtal landen erkend, op de valreep ook door buurland Tunesië. Eind vorige week kregen ze de stad Zahwiya stevig in hun greep en konden ze de bevoorrading van Tripoli afsnijden. Ze rukten op uit drie richtingen en maakten korte metten met de elitetroepen, die onder het bevel stonden van Khaddafi’s zoon Chamis. De kazerne op 27 kilometer van de stad werd probleemloos ingenomen, en alle zware wapens werden buitgemaakt. Dan was het wachten op infiltraties in Tripoli zelf, waar de weerstand al enige tijd brutaal werd onderdrukt.
Lang duurde het wachten niet: enkele honderden verzetslui voeren vanuit Misrati de baai over en verspreidden zich in de stad. In de vooravond drongen troepen door in de buitenwijken. De ene wijk na de andere sloot zich bij het verzet aan, tot het bolwerk Bab Al-Aziziyah overbleef. De rebellen startten hun eigen radiozender 91.1 FM Radio Tripoli op, en brachten van dan af elk kwartier een eigen nieuwsuitzending. Tussendoor lieten ze clandestiene bandopnamen horen waarin Libische veiligheidsofficieren de opdracht gaven om geen genade te kennen. Het bewijs dat Khaddafi de mensenrechten op grote schaal met voeten trad.
De vraag blijft natuurlijk of de NTC in staat is om zelf te besturen. Tunesië en Egypte lijken daar min of meer in te slagen. Maar de kern van het Libische verzet stamt uit Ben-ghazi en verzamelt een bont gezelschap van overgelopen ministers en verharde opposanten, van nationalisten tot communisten en radicale moslims. Ze moeten 41 jaar dictatuur opzijschuiven, waarin de gemiddelde Libiër niet zo slecht leefde. De Libiërs zijn maar met 4 miljoen en de petrodollars werden rijkelijk verdeeld. Het vuile werk werd door 2 miljoen gastarbeiders gedaan, veelal afkomstig uit zwart Afrika. Dezelfde mensen die dikwijls wanhopig hun heil zoeken in levensgevaarlijke boottochten naar Lampedusa, Malta of Cyprus.
De economie en de olieraffinaderijen liggen door de burgeroorlog plat. De openbare dienstverlening is opgebroken. Overal zwerven gewapende groepen rond – stammen, bendes, milities en restanten van het oude regeringsleger. De westelijke bergbewoners hebben weinig voeling met het oosten van het land, waar de opstand vandaan komt. Een kwart van de bevolking woont in Tripoli, dat de macht en de rijkdom alleen hoefde te delen met Sirte, de geboortestad van Khaddafi.
Er zijn aanzetten gegeven om de machtsovername ordelijk te laten verlopen. In Dubai begon een ‘Stabilisatieteam’ van 70 mensen plannen op te stellen om de veiligheid te verzekeren, het onderwijs weer op te starten en de gezondheidszorg en de infrastructuur weer op niveau te brengen. Wellicht is de steun van de NAVO dienstig, hoewel de organisatie niet bijzonder geliefd is.
Daarmee zijn de breuklijnen duidelijk. Pas twee dagen voor de val van Khaddafi vertrok zijn vroegere medeputschist, generaal Jalloud, in ballingschap naar Rome. Op 28 juli werd de bevelhebber van de rebellentroepen, Abdel Fatah Younes, door zijn eigen troepen aangehouden en vermoord. Maar behalve de NTC kan geen enkele instantie het initiatief nemen. En dus zal Libië, zoals de andere Arabische landen in omwenteling, eerst door een pijnlijk proces moeten.
//www.knack.be/beeldreportages
Lukas De Vos
