Meer en meer Belgische, Britse, Italiaanse en Griekse militairen keren met gezondheidsklachten uit de Balkan terug. Twaalf Britse militairen dienen een klacht in tegen hun minister van Landsverdediging. Een initiatief dat hier mogelijk navolging krijgt.
‘Drie militairen van onze eenheid zijn naar Kosovo geweest. We zijn alledrie met gezondheidsklachten thuisgekomen’, getuigt een militair die liever onbekend wil blijven. ‘Voor Kosovo was ik bijna nooit ziek. Drie maanden geleden ben ik terug thuis gekomen en sindsdien ben ik niet meer dezelfde. Het ergste is de vermoeidheid. Ik raak maar niet uitgeslapen. Tegen de middag ben ik doodop. Ik heb last van hoofdpijn, eczeem, gezichtsstoornissen… Volgens de geneesheer van mijn eenheid zijn dat allemaal ‘aanpassingsproblemen’. Hij vond het niet nodig de chronische vermoeidheid aan het militair hospitaal te signaleren.’
Meer dan 30 Belgische militairen zeggen inmiddels in de Balkan onverklaarbare ziektesymptomen te hebben opgelopen. Die lijken bovendien sterk op die van Britse collega’s die in Kosovo zijn geweest. Volgens The Sunday Times zijn twaalf Britse soldaten van plan een klacht in te dienen tegen hun minister van Landsverdediging. Sommige Belgische militairen die ziek uit de Balkan zijn teruggekeerd, smeden op dit moment soortgelijke plannen. Dat bevestigt de grootste militaire vakbond, VSOA-Syndic.
Luc Smets (37) logeerde in ’96 voor operatie Belbat VII bij het kasteel van Darda. Vorige week overleed hij aan een snel om zich heen grijpende ziekte. ‘Volgens de huisarts heeft Luc de ziekte zo goed als zeker in de Balkan opgeraapt’, zegt echtgenote Dina Jacobs.
Het Balkanoorlogsyndroom – de verzamelnaam voor alle post-missieklachten die na een zending in ex-Joegoslavië opduiken – lijkt als twee druppels water op het Golfoorlogsyndroom dat 90.000 Amerikaanse en Britse militairen in Irak hebben opgelopen. Maar Amerikaanse en Britse overheden ontkennen halsstarrig het verband met de moderne oorlogvoering. Omdat dat zo zijn gevolgen heeft voor de ‘vergoeding’ van de getroffen militairen én van de plaatselijke bevolking? Durft het kleine België op dit vlak binnen de NAVO zijn nek uit te steken?
‘GEEN SLUITEND VERBAND’
‘Onze militairen lopen maar weinig risico. Ze kunnen genieten van preventiemaatregelen, van een prima opvolging en zijn dus beter af dan de Belgische bevolking die in eigen land ook aan vervuiling wordt blootgesteld (CO2, SO2, dioxines, radon,…).’ Zo besluit de synthesenota die door de medische adviseur van de minister van Landsverdediging, André Flahaut, na een recent werkbezoek aan Kosovo werd opgesteld. In alle onderzochte sites in Kosovo is, volgens de nota, het gezondheidsrisico voor onze militairen klein.
Op verzoek van geneesheer generaal-majoor Roger Van Hoof, de chef-staf van de medische dienst, loopt een intern epidemiologisch onderzoek bij alle Belgische militairen die in ex-Joegoslavië zijn geweest. ‘We willen op wetenschappelijke wijze vaststellen of er een relatie bestaat tussen de klachten en de zendingen’, vervolgt de tekst. ‘Maar Amerikaans en Nederlands onderzoek heeft geen sluitend verband tussen beide kunnen aantonen.’
Of het oorzakelijk verband tussen de ziektebeelden en de zending in de Balkan Überhaupt kan bewezen worden, is zeer de vraag. ‘Deze link aantonen is moeilijk omdat de ziektebeelden zo divers en ongewoon zijn en de mogelijke oorzaken zo verscheiden’, weet Ernst-Jan Hagendoren, van de humanitaire organisatie Human Rights Watch. ‘In een oorlogsgebied worden militairen aan heel verschillende dingen blootgesteld. Daarom raken wetenschappers het niet over de oorzaak van de klachten eens. Zijn ze te wijten aan verarmd uranium, chemische stoffen, insecticiden, ontbladeringsmiddelen, polyvaccinatie, milieuvervuiling, stress?’
De militaire vakbond VSOA-Syndic reageert ontgoocheld op de nota: ‘We waren opgetogen over een aantal maatregelen. Over de permanente opvolging van de gezondheid van uitgestuurde militairen, voor, tijdens en na de zending, bijvoorbeeld. Over het groen nummer voor de militairen en hun familieleden. Wil de overheid een verband aantonen tussen de ziektebeelden en de zendingen? Of wil zij bewijzen dat er geen verband is? Studies kunnen alles aantonen. Wij wachten daarom de definitieve resultaten van de epidemiologische studie af. Als blijkt dat de getroffen militairen in de kou blijven staan, dan zetten wij juridische stappen. Enkele leden hebben in dit opzicht nu al contact met ons opgenomen.’
Zijn de gezondheidsrisico’s in Kosovo miniem? De Verenigde Naties trokken aan de alarmbel toen begin februari duidelijk werd met welke massieve hoeveelheden verarmd uranium de NAVO de Servische tanks in Kosovo heeft bestookt. A10-bommenwerpers hebben tijdens een 100-tal vluchten zo’n 10 ton verarmd uranium op de Serviërs afgevuurd. Het Pentagon kent nochtans al jaren de gevaren ervan. Over de exacte lokaties waar het verarmd uranium werd gebruikt, bestaat nog onzekerheid. Dat wekt flink wat wrevel op. Volgens de laatste gegevens zou het gaan om 20 lokaties aan de grens met Albanië en 8 in centraal Kosovo. Vooral de Kosovaarse bevolking loopt op dit moment, volgens de experts, gevaar.
Het Belgische leger zegt dat onze landgenoten niet in gevaarlijke zones verblijven. ‘Maar dat neemt niet weg dat iedereen wel eens, om naar de tandarts te gaan bijvoorbeeld, de provincie moet doorkruisen’, reageert een Kosovo-veteraan. ‘Misschien kunnen de gevaarlijke deeltjes zich beter verplaatsen dan sommigen denken. Met de wind, of via de waterbevoorrading.’
Marleen Teugels
