Eerste minister Guy Verhofstadt wacht te lang om met de sociale partners te overleggen. Zij worden zenuwachtig. Vaart de regering een eigen sociale koers? Minister van Arbeid Laurette Onkelinx in elk geval wel.
Jean-Luc Dehaene was als eerste minister nog trouwer aan het sociaal overleg dan aan zijn Club Brugge. Het was zijn minister van Tewerkstelling en Arbeid Miet Smet die de vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemers in de gordijnen kon jagen met haar koppige beslissingen. Dehaene riep de partners ter verantwoording over mislukte sociale pacten en andere toekomstcontracten, deed wrevelig over de akkoordjes die ze onder mekaar beklonken op kosten van de belastingbetalers en was kwaad op ACV-voorzitter Willy Peirens, die zijn plannen voor financiële werknemersparticipatie tegenhield. Maar overleggen deed hij altijd. Zelfs vleien was de vriend van de christelijke arbeidersbeweging niet te veel. Het centraal akkoord 1999-2000 heette in zijn mond een groot succes en al was dan eerder het werkgelegenheidsakkoord mislukt, het vormde de basis voor het regeringsbeleid.
Met eerste minister Guy Verhofstadt ligt dat anders. De liberale denker heeft een verleden; hij schreef drie Burgermanifesten. Daarin laat hij zich weinig lovend uit over het middenveld. Hoewel zijn aanklacht dat de pressiegroepen de politiek overklassen op de Vereniging van Banken of op de familie van de Generale Maatschappij had kunnen slaan, richtte hij zich verwijtend tot ziekenfondsen en vakbonden. Het Toscaanse klimaat en de VLD-partijstructuren dwongen evenwel tot bezinning. En Guy Haaze, de voorzitter van de kleine liberale vakbond, heeft zich uitgesloofd om Verhofstadt diets te maken wat een vakbond is.
De groenen op de regeringsbanken vormen een ander soort risico voor het traditionele sociaal overleg. De cultuur van Agalev en Ecolo is er een van open vergaderen en inspraak. De gevestigde organisaties kijken er nog steeds van op dat minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu Magda Alvoet voor haar dioxineprobleem Jan en alleman mee rond de tafel uitnodigt.
Meer dan twee maanden na haar aantreden heeft de paars-groene regering de sociale partners nog altijd niet ontvangen. Er zijn verzachtende omstandigheden (de dioxinecrisis en de vakantie) maar het is toch zeer ongewoon. Het wachten op Guy Verhofstadt maakt de partners collectief zenuwachtig. Ze hebben nu eindelijk een uitnodiging in de bus gekregen. Op 6 oktober ontvangt de premier, bijgestaan door zijn vice-premiers, de hoofdrolspelers van het sociaal overleg.
MALAISE
Zet de paars-groene coalitie het sociaal overleg voort ? Of gaat zij op sociaal vlak zelfstandiger te werk gaan? In zijn allereerste toespraak verwoordde de nieuwe ACV-voorzitter Luc Cortebeeck het credo van het Belgische overlegmodel: “Van de regering verwachten wij respect voor de autonomie van het sociaal overleg en volwaardig overleg over het sociaal-economisch beleid. Wij zijn per slot van rekening representatieve sociale partners. Wij kunnen dan ook niet tevreden zijn met hearings of listenings”
Zoiets wijst op frustratie. Een regeringsverklaring is natuurlijk geen materie voor sociaal overleg. Maar de enthousiaste paars-groene bijbel bevat enkele aankondigingen die de sociale partners kippenvel bezorgen. De extra-loonkostenverlaging, de werktijdverkorting en de financiële werknemersparticipatie zijn per definitie eenzijdige beloften van de regering. Het zijn drie thema’s die de vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemers verdelen. Hun consensus steunt op het broze evenwicht van hun centraal akkoord, dat al sneuvelt als er een komma in wordt veranderd. Verhofstadt scheurt er hele bladzijden uit.
En nu gooit minister van Arbeid en Gelijke Kansen Laurette Onkelinx daar nog een nieuw werkgelegenheidsplan bovenop. Haar jongerenstartbanenplan à la Française verplicht de ondernemingen per 25 werknemers een gesubsidieerde jonge werkloze in dienst te nemen. De minister heeft met niemand gepraat, de sociale partners vernamen het plan in de pers, ministeriële kabinetten vielen uit de lucht. Met dat alles dreigt premier Verhofstadt een ernstig malaisegevoel te creëren bij de sociale partners.
Guy de Vaucleroy heeft namens de Groep van Tien een briefje naar Verhofstadt gestuurd met de vraag wat op 6 oktober op de agenda staat. Dan kan die quasi geheime loge van de leiders van de werkgevers- en werknemersverenigingen eerst intern een strategietje uitwerken. Werknemers en werkgevers staan in het overleg tegenover mekaar, maar ze staan samen tegenover de regering.
De Groep van Tien is sedert het centraal akkoord van acht december vorig jaar grondig gewijzigd. Ook dat houdt een risico in voor het toekomstige overleg. De loge komt op het Verbond van Belgische Ondernemingen bijeen en daarom zit de VBO-voorzitter de groep voor. Sedert april is dat niet meer Karel Boone, die met de gemoedelijkheid van de koekjesbakker veel wist te bereiken, niet het minst in zijn eigen werkgeverswereld. Zijn opvolger Guy de Vaucleroy, voorzitter van Delhaize, moet nog zijn eerste vuurproef doorstaan. Het kan een handicap zijn dat hij geen industrieel of bankier is.
Dat VBO-directeur-generaal Wilfried Beirnaert de rest van zijn loopbaan in het Europees Economisch en Sociaal Comité rondmaakt is, op korte termijn althans, een handicap voor de Groep van Tien. Hij kon de hoogste en breedste hindernissen nemen in het sociaal overleg en kreeg makkelijk een steuntje van secretaris-generaal Mia De Vits van het ABVV. Pieter Timmermans, uit de stal van CVP’er Herman Van Rompuy, kan niet met hetzelfde gezag compromissen in elkaar boksen.
De nieuwe ACV-voorzitter Luc Cortebeek zet zijn eerste stappen in het federale sociaal overleg. Hij zit met meer argwaan rond de groene tafel, omdat hij de vallen nog niet kent die zijn voorganger Willy Peirens routineus wist te ontwijken. De achterban in de vakbond, vooral die in Wallonië, kijkt de nieuweling op de vingers. Maar Cortebeek verwerft snel gezag en macht, hij trad sterk op in zijn eerste interviews in de bladen en op de televisie. Dat hij geen naakte oppositie tegen de paars-groene regering wil voeren versterkt zijn gezag – en bedroeft de CVP, die tegelijkertijd zijn standen wil liquideren en solidariteit van het ACV verwacht.
GROOT SLEM
Kris Peeters van de zelfstandigenvereniging NCMV, nu gepromoveerd tot de grootste nep-calimero van Vlaanderen, speelt noodgedwongen groot slem. De gedelegeerd bestuurder treedt nu zelfs op als voorzitter, nadat Paul Plasschaert wegens vermeende onregelmatigheden in zijn bouwbedrijven was opgepakt en vervolgens ontslag nam. Bovendien verloor Peeters zijn administratieve rechterhand Jan Steverlynck, die in het sociaal verzekeringsfonds terechtkwam na zijn mislukte gooi naar een senaatszetel.
Om de kloof met de buurlanden te dichten plande de vorige regering een loonkostenverlaging voor de werkgevers van 108 miljard frank over een periode van zes jaar: min 18 miljard frank dit jaar, min 36 miljard frank volgend jaar, en zo steeds verder. Dat plan is als het ware een bijlage van het centraal akkoord. Dit jaar dalen de bijdragen forfaitair met negen miljard frank en nog eens negen miljard is gekoppeld aan bijkomende werkgelegenheid, meer inspanningen voor vorming en aan loonmatiging. Dat zijn afspraken uit het centraal akkoord van de sociale partners en de Nationale Arbeidsraad en de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven hebben nu berekend dat met de resultaten alles kits is.
De regering van Guy Verhofstadt belooft nu evenwel een bijkomende loonkostenverlaging. Wat kan daar op tegen zijn? Heel veel: de belofte zet werkgevers en werknemers tegen elkaar op en beiden voelen zich bedot. In feite annuleert de regering het lopende plan en verlaagt zij vanaf volgend jaar de werkgeversbijdragen met 80 miljard frank, onveranderd in de komende vijf jaar. Dat komt neer op een kostenverlaging met gemiddeld 32.000 frank per werknemer en per jaar. Het Verbond van Belgische Ondernemingen berekende al dat het om slechts 64 miljard gaat, aangezien de kostprijs inbegrepen is van de jongerenstartbanen, de sociale maribel voor de non-profitsector en twaalf miljard frank recuperatie van de vroegere maribel. (Dat laatste slaat op de grootste oplichting van de ondernemingen de afgelopen jaren. Zij genoten van de wettelijke maribel-verlaging, maar omdat die strijdig is met de Europese concurrentieregels verplichtte Europa de regering die terug te vorderen).
Terwijl de werkgevers stilaan vaststellen dat de extra-loonkostenverlaging niet zoveel extra biedt, steigeren de vakbonden om het geschenk aan de ondernemingen. Het doorkruist de gemaakte afspraken en bovendien is de sociale lastenverlaging van de werkgevers voortaan niet meer gekoppeld aan werkgelegenheid of welke andere voorwaarde ook. Geen geschenk voor de ondernemingen maar voor de werkgelegenheid, riposteren de werkgevers. De extra-loonkostenverlaging, alleen maar omdat een stuk van het VLD-verkiezingsprogramma in het regeerakkoord moest, verziekt snel de relaties tussen de sociale partners.
Intussen blijkt zelfs die lastenverlaging een lichtzinnige belofte te zijn. De regering kondigde ze aan zonder te weten dat de dioxinecrisis de reserves zou opsouperen. Minister van Begroting Johan Vande Lanotte liet al de nodige ballonnetjes op om een uitstel van de bijkomende kostenverlaging voor te bereiden. Die zou niet op 1 april maar later op het jaar ingaan, in de zomer wellicht.
AARDSCHOK
Rond de minister van Arbeid en Gelijke Kansen Laurette Onkelinx bleef het lang stil. Onkelinx volgde, voorlopig zonder al te veel resultaat, een Nederlands taalbad en trad in het huwelijk met Marc Uyttendaele, bekend als advocaat van de PS-tenoren Elio Di Rupo en Guy Spitaels. Vorige week kwam de voormalige regeringsleider van de Franse Gemeenschap weer boven water. Zij lijkt de Belgische Martine Aubry wel. Met een gebaar lost zij het probleem van de 72.000 werkloze jongeren op; de ondernemingen moeten hen namelijk in dienst nemen. Tegelijkertijd sneuvelen een rist werkplannen, zoals de stages, de akkoorden werk-opleiding, het industrieel leerlingenwezen, het begeleidingsplan voor werklozen, de integratieovereenkomst…
De totaal verraste sociale partners zitten gek te kijken. Naar goede Belgische gewoonte had de minister beter van tevoren alle werkgevers- en werknemersverenigingen geconsulteerd. Niks van; zij ontving een werkgeversdelegatie en repte niet over de inhoud van haar plan. Onkelinx veroorzaakte een aardschok in het overlegsysteem en kan er het eerste slachtoffer van worden. Zowel de werkgevers als de vakbonden zetten hun zware artillerie in, het plan-onkelinx wordt in zijn huidige vorm nooit een wet-Onkelinx. Stilaan leert de regering dat het beter is een gesprek met de Groep van Tien niet om kleinigheden uit te stellen.
Er is nog meer sociaal vuurwerk op til. Vice-premier Johan Vande Lanotte blijft zijn vierdaagse werkweek koesteren. De Oxford-wijsheden over de sociale zekerheid van minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke brengen de sociale partners niet van hun stuk. Zij willen wel eens iets concreters horen dan theorieën over de actieve welvaartsstaat en de omvorming van de sociale uitkeringsstaat tot een sociale investeringsstaat. En senator Jean-Luc Dehaene, de ACW-vriend die nu in de raden van bestuur van de Union Minière en Telindus zit, diende een wetsvoorstel in over de financiële werknemersparticipatie. In de christelijke vakbond ervaren ze dit als natrappen. Ook al kwam de ex-premier als feestspreker Willy Peirens uitvoerig loven op zijn afscheidsfeest als vakbondsvoorzitter.
De wet van Murphy dreigt zichzelf alweer te bevestigen. Als het tussen de regering en de sociale partners mis dreigt te gaan is het weinig waarschijnlijk dat werkgevers en vakbonden in de Nationale Arbeidsraad een akkoord zullen bereiken over de netelige problemen die zij in het voorjaar om de lieve vrede hadden begraven. De vakbondsvertegenwoordiging van de werknemers in de kleine en middelgrote ondernemingen is puur dynamiet. Een nieuwe regeling voor het loopbaaneinde van oudere werknemers gaat in tegen intussen vaste maatschappelijke gewoonten. Een brugpensioen op 56 of 58 jaar is natuurlijk sociaal en financieel onlogisch bij een gemiddelde leeftijd die straks 85 jaar bedraagt. Het Verbond van Belgische Ondernemingen bepleit een verhoging van de pensioenleeftijd. Maar net de talrijke herstructureringen in de ondernemingen hebben het brugpensioen gepopulariseerd en spraakmakende bedrijven sturen hun senior-medewerkers naar huis om ze door goedkopere jongeren te vervangen.
Sociale verkiezingen komen blijkbaar altijd ongelegen. Ze werden al met een jaar uitgesteld om de onderhandelingen in de bedrijfstakken over de collectieve arbeidsovereenkomsten niet te verstoren. Nu bedreigen zij het al belaagde sociaal overleg. Met tweeduizend vakbondsafgevaardigden in de Brusselse Magdalenazaal heeft het ABVV de strijd aangebonden met het ACV. Het is zijn ambitie de christelijke vakbond in Vlaanderen én Wallonië van de eerste plaats te verdringen. In de Groep van Tien zijn Luc Cortebeeck en Michel Nollet voor een tijdje niet langer bondgenoten, ook al roepen zij op voor een sterk gemeenschappelijk vakbondsfront.
Guido Despiegelaere
