Wie zit er achter de grootste economische sabotage die ooit in België is gepleegd? Een half jaar na de feiten weten we nog altijd niet wie in augustus 2014 de turbine van Doel 4 onklaar heeft gemaakt. De totale schade bedraagt meer dan honderd miljoen euro. Terwijl het Federaal Parket zich in stilzwijgen hult, onderneemt Knack een poging tot reconstructie. ‘Het is een beangstigend idee dat een insider tot zoiets in staat is.’
De ochtend van dinsdag 5 augustus wordt de kerncentrale Doel 4 door een automatische noodstopprocedure stilgelegd. Nog dezelfde dag verstuurt uitbater Electrabel een persbericht over het incident: door een lek in de smeerolieleiding is een deel van de stoomturbine oververhit geraakt. De schade valt mee, de centrale zal op 18 augustus worden heropgestart.
Voorbarig optimisme, zo bleek korte tijd later. Bij nadere inspectie viel de schade helemaal niet mee. De smeerolietank was pijlsnel leeggelopen, wat een ravage in de gigantische stoomturbine had aangericht. Door oververhitting was de tachtig meter lange as verzakt, waardoor de roterende schoepen tegen de mantel van de turbine waren gaan schrapen. Drie dagen na het incident viel voor het eerst het woord sabotage. De olie was helemaal niet weggelekt, naar via een evacuatieleiding naar een ondergronds reservoir afgevoerd. Iemand in de centrale – een insider, werd al snel vermoed – had opzettelijk de klep van dit noodsysteem opengedraaid. Redenen genoeg voor Electrabel om een klacht tegen onbekenden in te dienen.
Het zou uiteindelijk tot 19 december duren vooraleer Doel 4 opnieuw stroom kon leveren. De herstellingskosten waren intussen tot 30 miljoen euro opgelopen. Het exploitatieverlies – Electrabel zag zich verplicht vervangende stroom aan te kopen – wordt op 27 miljoen per maand geschat. Niet te ramen is de imagoschade voor Electrabel en bij uitbreiding de hele nucleaire lobby.
Het Federaal Parket, bevoegd voor nucleaire dossiers, voert het gerechtelijk onderzoek. Tientallen getuigen werden al ondervraagd, maar tot dusver is niemand opgepakt of in verdenking gesteld. Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) legde een zestigtal werknemers een preventief toegangsverbod op. Het gaat om kaderleden, ingenieurs, onderhoudstechnici, veiligheidsagenten en schoonmakers. Personeel van Electrabel, maar ook van onderaannemers. Allen waren op het moment van het incident in Doel 4 aan het werk, een normale bezetting voor een centrale in productie.
Batterij maatregelen
Vragen zijn er genoeg. Waarom duurt het onderzoek zo lang? Hebben de speurders tenminste al een spoor beet? Wijst het uitblijven van een doorbraak er misschien op dat de saboteur zich toch niet onder de zestig geschorste medewerkers bevindt, maar dat het om een indringer gaat? Bij het Federaal Parket houden ze de lippen stijf op elkaar.
Iets spraakzamer is Nele Scheerlinck, woordvoerster van het FANC. ‘Het onderzoek ligt niet stil, maar het parket neemt zijn tijd. Het wil met een stevig dossier uitpakken.’ Over het kwaad opzet bestaat geen twijfel. ‘Dat blijkt uit de vaststellingen’, zegt Scheerlinck, die bijna achteloos een opvallende nuance aanbrengt. ‘Wie zegt dat het om één dader gaat? Er wordt al vanaf het begin rekening gehouden met meerdere betrokkenen.’
Het FANC waakt zowel over de operationele veiligheid als de externe beveiliging van nucleaire installaties. Het is bovendien verantwoordelijk voor het screenen van personeel. Behalve het reeds vermelde toegangsverbod voor zestig medewerkers legde het Electrabel nog een hele batterij maatregelen op. In alle kerncentrales werden extra camera’s geplaatst, alleen al in Doel 4 zijn het er een stuk of 150. Procedures werden flink aangescherpt. Badges zijn zo geprogrammeerd dat de drager alleen toegang krijgt tot de delen van de centrale waar hij moet werken. Nieuw is ook het ‘vierogenprincipe’: technici mogen niet alleen op ronde, maar moeten zich door een controlerende ‘buddy’ laten vergezellen.
De daadkracht van het FANC mag niet verwonderen, want de internationale nucleaire gemeenschap kijkt over de schouders mee. ‘Er is bij mijn weten geen precedent van sabotage in een kerncentrale’, zegt Scheerlinck. ‘In het verleden concentreerden we ons op externe bedreigingen zoals terrorisme of neerstortende vliegtuigen. Inside threat is een onderschat gevaar. Dat besef is nu wel doorgedrongen.’
30.000 kleppen
Is de sabotage wel zeker het werk van een insider? Willy De Roovere, gewezen directeur van Doel, is in 2013 met pensioen gegaan als topman van het FANC: ‘Elke kerncentrale telt wel een stuk of 30.000 leidingen en kleppen, in alle formaten en soorten. Onmogelijk om te weten waar die allemaal voor dienen. In de controlekamer ligt een vuistdik boek met de schema’s van de centrale. Zelfs ingenieurs en ervaren technici moeten er geregeld in kijken vooraleer ze een handeling uitvoeren. Dat zegt iets over het profiel van de dader. Ofwel was het iemand die het bewuste deel van de centrale als zijn broekzak kende, ofwel had hij de schema’s ingekeken.’
‘Kerncentrales zijn niet anders dan fabrieken’, zegt een anonieme onderhoudstechnieker met twintig jaar Doel op de teller. ‘Ze worden niet ontworpen om sabotage te verijdelen, maar om efficiënt en veilig te produceren.’ Hij heeft de ontreddering na het incident van nabij meegemaakt. ‘De eerste dagen werd niet eens aan sabotage gedacht. Naarmate de omvang van de schade tot ons doordrong, groeide de paniek. Specialisten van het FANC, eigen mensen, er werd met man en macht naar een verklaring gezocht.’ Die werd vrij snel gevonden: de noodafvoer van de smeerolietank stond open. In zeven minuten is het peil van ‘laag’ naar ‘zeer laag’ gezakt, veel te kort om de turbine veilig tot stilstand te brengen. Toen vervolgens in een verloren hoek van de centrale het hangslot werd teruggevonden dat de noodafvoer moest beveiligen, was het voor iedereen duidelijk dat het om sabotage ging.
Die reduceerde het aantal functionerende kerncentrales tijdelijk tot vier. Doel 3 en Tihange 2 zijn langdurig buiten dienst nadat in het reactorvat haarscheurtjes werden ontdekt. De eerste weken na het incident was de sfeer in de overblijvende centrales om te snijden. ‘Natuurlijk werd er gespeculeerd’, zegt onze bron. ‘Het is een beangstigend idee dat een insider tot zoiets in staat is. Zeker in een kerncentrale die continu met vaste ploegen draait. Dat zijn bijna families, met leden die elkaar blindelings vinden. Als iemand een fout maakt, heeft dat een weerslag op de hele groep. Dat vertrouwen heeft een knauw gekregen.’
De dader of daders zijn dus nog altijd op vrije voeten. De man aan de telefoon zucht. ‘Misschien zullen we het nooit weten. Belangrijk is dat de centrale weer draait. We hebben vertrouwen in de nieuwe veiligheidsmaatregelen, die trouwens verder gaan dan extra camera’s en scherp afgestelde badges. Alle inkomende voertuigen worden nu door explosievenhonden besnuffeld, en onlangs nog hebben ze een metalen kooi rond de afsluiter van de smeerolietank gebouwd.’
Complottheorieën
Graag hadden we de plek van het onheil zelf gezien. Woordvoerder Geetha Keyaert moet ons teleurstellen: om veiligheidsredenen kunnen er geen persbezoeken worden georganiseerd. Ze kan weinig meer dan de hoop uitspreken dat het gerechtelijk onderzoek spoedig en succesvol wordt afgerond.
Aan complottheorieën is er intussen geen gebrek. In de wildste varianten wordt Electrabel zelf tot hoofdverdachte gebombardeerd. Immers, wie heeft hier baat bij? Het uitvallen van Doel 4, met een capaciteit van 1039 megawatt de grootste centrale van België, droeg aanzienlijk bij tot de black-outpaniek die de voorbije maanden politiek en media beheerste. Precies tegen die achtergrond nam de regering-Michel het besluit om de voor dit jaar geplande sluiting van Doel 1 en Doel 2 met tien jaar uit te stellen, de zoveelste maatregel die de in 2003 besliste kernuitstap ondergraaft. Geetha Keyaert zucht. ‘Complete onzin, alsof wij als industriële onderneming onze eigen centrale zouden vernielen. Deze catastrofe heeft ons ontzettend veel geld gekost. Dag en nacht hebben we ons uit de naad gewerkt om alles weer operationeel te krijgen. Dat is gelukt, en daar zijn we best trots op.’
DOOR ERIK RASPOET
‘Ofwel was de dader iemand die het bewuste deel van de centrale als zijn broekzak kende, ofwel had hij de schema’s ingekeken.’
