?De romantici? van Konstantin Paustovskij : over het onsterfelijke Moedertje Rusland.

?CONFORMEER JE NIET ! Ga rondtrekken, wees een zwerver, schrijf verzen, bemin vrouwen, maar loop in een grote bocht om gevestigde burgers heen,? roept de Duitse leraar Oskar tot de jongeren die hem omringen. Niet veel later loopt het slecht af met de oude Oskar. Op de tram raakt hij de partituur kwijt van de enige opera die hij in zijn leven schreef. Daardoor is hij zo van streek dat hij zich dagen naeen een stuk in zijn kraag drinkt en sterft. Zo begint in het herfstelijke Odessa van begin deze eeuw, Konstantin Paustovskijs debuutroman ?De romantici?, een boek waaraan hij bijna twintig jaar werkte voor het in 1935 in Moskou verscheen. Het hoeft geen betoog dat Paustovskij (1892-1968) zeer gehecht bleef aan die roman. Aan ?De romantici? was hij haast evenlang bezig geweest als aan ?Het verhaal van een leven?, zijn levenswerk dat zes delen omvat.

Maksimov, de jonge zwerver en het alter ego van de schrijver, weet alleen maar dat hij wil schrijven, aantekeningen maken over alles wat hem te binnen schiet. Hij maakt snelle schetsen, zonder veel samenhang. Dat verontrust hem niet al te zeer, want uit de mist die hem omringt ?doemen af en toe heldere vormen op.??De romantici? is dus ook de wordingsgeschiedenis van een schrijverschap, een vingeroefening. Maksimov (die in het boek de roman ?Het leven? aan het schrijven is) is ervan overtuigd dat daarin het doel van zijn leven ligt : ?Ik schrijf veel. Alleen al de klank van de woorden windt mij op.?

MELANCHOLIE.

?De romantici? is een verhaal over enkele zeer jonge mensen, zwervende fantasten die af en toe een stukje in de krant schrijven om aan de kost te komen. Ze lanterfanten aan de oevers van de Zwarte Zee, discussiëren met de zeelui en scharrelen met de meisjes uit de havenbordelen. Ze zwemmen, lezen, schrijven, zonnen en schilderen. Met een glas wijn, vodka of cognac in de hand filosoferen ze over de maatschappelijke ordening of over de kwaliteiten en gebreken van de Russische literatuur.

Hun tijd lijkt niet op te kunnen. Maar aan de vrijheid die ze genieten, zijn ook schaduwzijden die hun bestaan tekenen. Rogovin, die zichzelf een luilak noemt, is mentaal niet sterk genoeg om zijn literaire ambities te realiseren. De toch al wankele schilder Winkler raakt voorgoed uit zijn evenwicht als zijn liefde niet wordt beantwoord. Hij kiest voor de verdrinkingsdood. Maksimov zelf raakt helemaal in de war als hij tegelijk verliefd wordt op de studente Chatidzje en de actrice Natasja, mooie meisjes tegenover wie hij open kaart blijft spelen.

Veel vaart hoef je in deze roman niet te zoeken, structuur al evenmin. ?De romantici? is een aaneenrijging van indrukken, beschouwingen, reportages, typeringen en portretteringen die, hoe vitaal ze ook zijn, voortdrijven op de brede en diepe onderstroom van de melancholie. Want dat is het levensgevoel dat Maksimov beheerst en dat hem tot schrijven aanspoort : ?Ik heb sinds lang geleerd met melancholie om te gaan als met iets wat onvermijdelijk is en heb alle pogingen opgegeven erachter te komen waar de oorzaken liggen, waar het begint en waar het eindigt. De pijn komt gewoon aanzetten, zoals de slaap dat doet. In zo’n toestand van melancholie gaat het schrijven mij goed af. Wanneer ik niet schrijf, zoek ik de pijn weer op. Zieleweefsel groeit aan een granuleert, als een wond.?

CHAMPAGNE.

Pakkend is Maksimovs verhaal over een kapitein die op zijn schip een vrouw ontmoet met wie hij een hele nacht blijft praten in de stuurcabine. Het is duidelijk dat de twee verliefd zijn, ook al blijft dat onuitgesproken. Nadat ze eventjes in zijn hut heeft gerust, gaat de vrouw in Soechoem aan wal. Even later vindt de kapitein in zijn hut ?het kussen op de kooi was een beetje gekreukt, als teken dat zij er geslapen had? een briefje van haar waarin staat dat ze liever bij hem was gebleven. De verliefde kapitein, die aan de drank geraakt en later in zee verdrinkt, vindt haar nooit en nergens meer terug, ook al verneemt hij uit een brief dat ze hem nog één keer zeer nabij is geweest toen het schip waarop ze voer het zijne kruiste.

In de intieme sfeer van zulke verhalen voelt Maksimov zich even thuis als in de luidruchtige omgeving van de Moskouse krantenredacties, waar hij de journalisten typeert als cocaïnesnuivers, zuiplappen en feestvierders die hun geloof verloren hebben en het leven gewaarworden als lachgas. ?De romantici? groeit uiteindelijk ook uit tot een lofzang op het pulserende Moskou. Aan de vooravond van de grote oorlog, die een bloederig spoor trekt in het slothoofdstuk, borstelt Maksimov de Russische hoofdstad in enkele trekken : ?Als witgoud vloog het Kremlin voorbij, in een flits lag de melkige rivier achter ons. Beleto met een scherpe geur van groente, de binnenplaatsen van Zmoskvoretsje, viaducten, kroegen.?

Er blijft helaas niet veel meer over van de prachtige steden, kusten en landschappen, die Maksimov zo indringend beschrijft dat zijn geliefde Natasja met schitterende ogen uitroept dat iemand die zoveel gezien heeft er voor een heel leven genoeg aan heeft. Maar we troosten ons met de gedachte dat iemand met het talent van een Paustovskij het voor ons in de literatuur heeft bewaard, in een taal die sprankelt als champagne.

Piet de Moor

Konstantin Paustovskij, ?De romantici?, vertaald door Wim Hartog, De Arbeiderspers, Amsterdam, 208 blz., 690 fr.

Paustovskij (links) met de schrijver Jurij Kasakov : sprankelende taal.