Het Vlaams Blok palmde op 13 juni het Waasland in. Met onwaarschijnlijk hoge cijfers: overal klokte het net boven of onder de dertig procent af. Is Waaske Zoete verzuurd?
‘Er tekent zich een verrassende trend af,’ zei Ivan De Vadder die avond, ‘overal in het Waasland wordt het Vlaams Blok de grootste partij.’
Was dat zo verrassend? Misschien wel, want het Waasland, dat was toch het land van Freddy Willockx en Miet Smet? Eén groot rooms-rood bastion. En het land van Reinaert De Vos en SK Beveren, natuurlijk, met zijn zwarte wondervoetballers. En dat van de aardbeien, de strawberry fields. In ’t Soete Waasland, daar waren de mensen tenminste nog niet verzuurd.
Of zagen we dat te romantisch?
Ja. Zoals gewoonlijk.
Hét Waasland, hét Wase gevoel, dat bestaat niet. In Antwerpen praten ze wel eens neerbuigend over die van over ’t water. Dan hebben ze het over de inwoners van aanpalende dorpen als Kruibeke, Rupelmonde en Beveren. Dat zijn de underdogs. Of, zoals er op een bord langs de weg staat: ‘Hier wonen alleen lieve mensen. Dus rij alsjeblieft voorzichtig.’
Twintig kilometer zeewaarts liggen de arbeiderswijken van Sint-Niklaas. Een heel andere wereld is dat, met een andere mentaliteit: ruwer, meer hart-op-de-tong. Het is de kant van de goddelozen. Een politicus als Freddy Willockx is er groot geworden. Zeg gerust: God geworden.
Maar waar zou hij vandaag zijn?
‘Ik zit op den biljaar!’, roept hij, wanneer we hem aan de lijn krijgen. ‘De mensen aan het overtuigen om de volgende keer niet meer op het Vlaams Blok te stemmen!’
Zijn stem trilt wat. ‘Meneer, ik zeg u eerlijk: de uitslag heeft mij gepakt. Het kwam nogal onverwachts. Zaterdag, een dag voor de verkiezingen, gingen mijn vrouw en dochter Sarah campagne voeren op de markt van Hamme en de vogelmarkt in Antwerpen. “Freddy”, zeiden ze ’s avonds, “de markt in Hamme kleurt bruiner dan de vogelmarkt.” Toen wist ik: het is zover. Enfin, het is een magere troost.’
‘Nieuw is het natuurlijk niet. In het Waasland is altijd een bruine golf aanwezig geweest. Denk aan het succes dat het voormalige VNV-lid Gerard De Paep hier had na de oorlog. Of aan Stekene.’ ( Het succes van het Blok heeft er vooral te maken met een onverwerkt verleden. De partij kan er nog altijd rekenen op de hand- en spandiensten van een aantal collaborateurs. Nergens in het land vind je zoveel Vlaams Blok-affiches per vierkante meter, nvdr.)
‘Er spelen ook andere zaken mee natuurlijk. Misschien missen de democratische partijen hier – na Freddy Willockx en Miet Smet – een grote naam. Aan de andere kant: tegenwoordig zijn alle redenen goed om op het Vlaams Blok te stemmen. Donderdagavond ging ik naar een voetbalmatch. Na afloop ontstonden er zonder enige reden rellen, uitgelokt door skinheads en neofascisten. Een paar Blokkers brachten voor mijn neus de Hitlergroet. Goed , onze politie doet haar werk. Maar wat zeggen de mensen twee dagen later? “Amai Freddy, ik heb gehoord dat het weer ambras was met die Marokkanen…” Terwijl daar geen enkele Marokkaan rondliep! Alles wat hier voorvalt, is tegenwoordig koren op de molen van het Vlaams Blok. En wat kan je daaraan doen?’
Een goed beleid voeren, misschien? ‘Natuurlijk. Maar zelfs dat is geen garantie meer om het succes van het Blok in te dammen. Ik geef u een voorbeeld: Sint-Niklaas ligt momenteel helemaal open. Die openbare werken waren absoluut noodzakelijk. Vooraf sprak het Blok zich niet uit voor of tegen. Maar nu de werken bezig zijn, proberen ze de middenstand wel tegen ons op te zetten . En straks gaan ze misschien nog met de pluimen lopen. (zucht) Maar ik blijf hoopvol. Ik heb de voorbije week enorm veel steun gekregen van mijn stadsgenoten. Ik zeg u: als het in oktober gemeenteraadsverkiezingen zouden zijn, dan zat ik op rozen. Schrijf maar op: in 2006 gaat de Willockx er weer voor. Als hij gezond blijft, natuurlijk.’
Niet iedereen is even optimistisch. Wat verder ligt Temse. Het stadje van wijlen de Boelwerf. Vandaag gaat het, tot spijt van wie het benijdt, niet echt slecht met Temse. En toch kan je het Blok hier bijna ruiken. Afgebladderde affiches van ’t Eigen Volk zijn overplakt door nieuwe: ‘Bedankt Kiezers!’ Het betert niet als we onze cassetterecorder aanzetten en naar de zure vox pop van de mensen luisteren.
‘Ach’, zucht CD&V-burgemeester Luc De Rijck. ‘Ik begrijp de Temsenaars die op het Vlaams Blok stemmen. De meesten van hen staan helemaal niet achter die Blok-mandatarissen met hun extremistische uitspraken. Door op het Blok te stemmen, willen ze een preventieve stem uitbrengen, willen ze zeggen: “zo kan het niet meer verder”.’
‘Wat het probleem van Temse is? De nieuwe Belgen. Het is dom om het niet te zeggen. Jaren geleden zijn de eerste migranten in onze gemeente en in Sint-Niklaas komen wonen om er in de textielindustrie te werken. Die industrie is intussen allang weg, maar de migranten zijn gebleven. Nu ontwricht een minderheid de hele gemeenschap hier. Ze parkeren waar dat niet mag, pesten, dagen uit… Nogmaals: het gaat om een kleine minderheid. Als ik naar de moskee ga, dan ontmoet ik alleen maar vriendelijke mensen. Spijtig genoeg bepalen zij niet het beeld dat de Temsenaar heeft over dé migrant.’
‘Zolang ze op hogere echelons geen knopen durven doorhakken, staan wij daar als gemeentebestuur totaal machteloos tegenover. Iemand die wordt opgepakt, gaat onmiddellijk weer vrijuit. Ga daar maar eens aan staan, als lokaal politicus.’
Hoe moet het nu verder? In Temse wou de voorzitter van de lokale CD&V ‘met het Blok praten om een toekomstplan uit te stippelen voor de verkiezingen van 2006’. Een persoonlijk initiatief, weliswaar, maar toch. Ook uit de recente burgemeestersenquête van Het Laatste Nieuws over het Blok blijkt dat het cordon op heel wat plaatsen in het Waasland kraakt.
‘Het zal niet barsten’, voorspelt Freddy Willockx. ‘Zeker niet hier. In dat geval scheurt het ACW zich onmiddellijk af van CD&V. Zo simpel is dat. Dat zo’n minus van een partijvoorzitter in Temse iets zegt: sorry hoor, daar lacht iedereen mee. Ook in Temse. Trouwens, bespaar ons Blokkers in het bestuur. Hun politiek personeel is alleen getraind in cafépraat en demagogie, niet in het voeren van een beleid.’
Allemaal zwart
Beveren. Of hoe de wereld er twintig kilometer verder totaal anders kan uitzien. Hier stemt 32 procent voor het Blok. Komen de mensen er ook voor uit? ‘Ik? Op het Blok stemmen? Zeg meneer, wat denkt gij wel van mij? Ik ken hier niemand die op het Blok stemt.’ Misschien moeten we andere mensen aanspreken.
Beveren is bijzonder. Bij de razend populaire voetbalploeg spelen veertien Ivorianen. Baltovenaars. Zwarte ma- giërs. Week na week laten ze het Freethiel-stadion op zijn grondvesten daveren, doen ze de goede, oude tijden van Jean-Marie Pfaff, Wilfried Van Moer en Jean Janssens herleven. Vorige maand brachten ze hun club zelfs naar de Heizel, om er de bekerfinale te spelen.
Een week voor die finale hielden honderden supporters een bedevaart door de straten van Beveren. Allemaal getooid in een geel-blauw T-shirt met daarop: ‘Voor een kleurrijk en verdraagzaam Beveren.’ ‘We zijn allemaal zwart geworden’, zeggen de supporters.
Het fenomeen ‘SK Beveren’ fascineerde de halve wereldpers- van Time tot Le Monde. Allemaal beten ze hun tanden stuk op die ene vraag: hoe raakt extreem-rechts hier in godsnaam aan 32 procent?
Ze spelen het bijzonder sluw. Dat merk je aan heel kleine dingen. In de buurt van de Freethiel heeft een man een Vlaams Blok-bord neergepoot in zijn tuin. Als we aanbellen, zegt hij: ‘Ik ben geen Vlaams Blok-man. Politiek interesseert mij niet zo.’
En dat plakbord dan? ‘Dat zat zo: iemand van het Blok vroeg of hij tegen betaling een bord in mijn tuin mocht zetten. “Natuurlijk”, zei ik. Als de katholieken morgen vragen om een bord in mijn tuin te zetten: ik zou het ook doen. Nu, mensen reageren wel raar op zo’n bord. Alleman kent mij hier. Sommigen bekijken mij nu scheef en zeggen: ” gij ook al, Robert”.’
Een vriendelijke volksmens, Robert. Hij heeft Beveren hard zien veranderen. ‘Er zijn veel nieuwe wijken bij gekomen, nieuwe mensen ook. Die zeggen dan ‘meneer’ in plaats van ‘Robert’. En dat doet soms wel eens pijn, ja. Maar migranten wonen hier dus niet. Buiten dan die veertien Ivorianen van SK Beveren. Vriendelijke jongens, hoor. Ze knikken altijd als ik ze tegenkom op straat. Niemand in het dorp is tegen hen. Maar tussen ons gezegd en gezwegen: ’t zijn sukkelaars. Ginder in Afrika voetballen ze tegen een houten bal en een paar kasseien . Goed dat ze hier een kans krijgen om te bewijzen wat ze waard zijn.’
Het Blok speelt het sluw in Beveren. De grote man van het Blok is Bruno Stevenheydens, een ingeweken Antwerpenaar. Stevenheydens stond vijftiende op de lijst voor Oost-Vlaanderen, maar kreeg gigantisch veel voorkeurstemmen: 8985, waarvan 2620 in Beveren zelf. Hij werd op het nippertje niet verkozen, maar behaalde wel meer stemmen dan Freya Van den Bossche en Guy Verhofstadt. Als je zijn website bekijkt, begrijp je waarom hij aanslaat in dit gemoedelijke Beveren. Stevenheydens doet er werkelijk alles aan om salonfähig over te komen. Geen harde woorden, geen slachtofferretoriek deze keer. Nee, ‘Bruno houdt van Boudewijn De Groot en Amélie Poulain‘. Hij heeft als geen ander de extreem-rechtse raad onthouden: ‘Elke streek vergt een andere techniek.’
Neem nu de voetbalploeg. Je zou kunnen denken: die tien Iviorianen, dat is ook niet bepaald de realisatie van de slogan Eigen Volk Eerst. Nochtans, op zijn website poseert Stevenheydens doodleuk in een shirt van SK Beveren. Is dit een poging tot recuperatie van het succes? Zelf zegt hij: ‘Ik zou graag hebben dat de lokale jeugd ook een kans krijgt. Maar ik heb niets tegen die Ivorianen, want die integreren zich. Er bestaan trouwens ook supporters die op het Blok stemmen. Die zeggen: “Voetbal heeft niets met politiek te maken.” En zo is dat. Natuurlijk krijgen wij negatieve reacties van supporters. Dat is ook normaal: twee op de drie stemmen hier niet op het Vlaams Blok.’
En wat vindt hij van de T-shirts Voor een kleurrijk en verdraagzaam Beve-ren? ‘Geen probleem mee. Ik ben natuurlijk niet naïef. Ik weet ook wel dat de club daarmee een duidelijk statement wou maken tegen het Vlaams Blok. Bijzonder jammer dat voetbal op die manier wordt misbruikt voor politieke doeleinden.’
De groei van het Blok in Beveren is merkwaardig. Tot midden jaren negentig hinkte de partij in Beveren duidelijk achterop tegenover de rest van het Waasland. En dan was er plots een spectaculaire groei. ‘In 2000 heeft CD&V hier haar absolute meerderheid verloren’, vertelt Stevenheydens. ‘Daarna zijn alle partijen in een monstercoalitie tegen het Blok gestapt. Dat werkt absoluut niet: ze hebben de ene ruzie na de andere. De mensen merken dat ook natuurlijk. En dan was er het geval Doel. De burgemeester van Beveren volgde liever zijn partijlijn in plaats van op te komen voor zijn eigen inwoners. Boven de Expressweg, in al die kleine polderdorpjes, behalen wij onwaarschijnlijke percentages. In Doel was dat zestig procent. We hebben daar ook heel intensief campagne gevoerd. Daarnaast slagen we er ook in om de plaatselijke pers perfect te bespelen. Het maakt niet uit hoe ze over je schrijven, als ze maar over je schrijven.’ (toont een artikel uit de Gazet van Antwerpen) ‘Een sfeerreportage over onze plakploegen. Nu moet je weten dat de Gazet sinds die uitspraak van de rechter alle Vlaams Blok-advertenties weigert. Maar dit artikel is veel beter dan reclame.’
Hoe moet het nu verder? Stevenheydens: ‘Zowel de huidige als de toekomstige burgemeester van Beveren hebben al in de pers gezegd dat “ze niet gelukkig zijn met het cordon“. Dat is duidelijk. Heel wat gemeenteraadsleden durven in hun houding tegenover ons nog een stuk verder gaan. De kloof met de mensen van CD&V en VLD is heel klein. We zitten vaak in dezelfde cafés. Mijn ambitie is in Beveren als eerste het cordon te slopen. In 2000 was het trouwens bijna zover. Op het laatste moment hebben een aantal mensen hun staart ingetrokken. Ze hadden waarschijnlijk schrik van de gigantische mediabelangstelling die dat zou hebben opgeleverd. Maar de situatie is nu helemaal anders: we behalen nu al 32 procent, toen 20 procent. Nee, ik ben helemaal klaar voor het beleid.’
Wat nu?
In een bushokje op de Grote Markt van Beveren zit Wannes, een supporter van SK Beveren, zoals iedereen hier. ‘Als een scheidsrechter een fout tegen ons fluit, dan schelden wij hem uit voor “racist”. En nu moet ik overal lezen dat Beveren bruin is gekleurd. Ik ben er nog altijd niet van bekomen.’
Hij kijkt even weg. Wakker worden in een extreem-rechts Vlaanderen: het valt niet echt mee. ‘Een maat van mij zei gisteren: als het Blok in Beveren aan de macht komt, dan verhuis ik. Wel, ik weet zeker dat hij dat níét zal doen. Nu, meer dan ooit, hebben we een reden om in Beveren te blijven.’ n
Door Stijn Tormans
‘Nu, meer dan ooit, hebben we een reden om in Beveren te blijven.’
‘In het Waasland is altijd een bruine golf aanwezig geweest.’
