Sommige elektronicaproducenten houden hun verkoop op peil dankzij ‘geplande veroudering’. Toestellen gaan na de garantieperiode versneld stuk, de kassa blijft rinkelen en de afvalberg groeit.
Het leek alsof de duivel ermee gemoeid was: precies twee maanden na het verstrijken van de garantieperiode begaf onze ministereo het. ‘Herstellen kost te veel’, sprak de vriendelijke mijnheer van de dienst-na-verkoop aan de telefoon. Misschien moet u de aankoop van een nieuw toestel overwegen. We hebben er toevallig een paar in de aanbieding.’
‘Shit happens‘, zegt de Duitse bedrijfseconoom Stefan Schridde. ‘Al is de kans groot dat uw stereoketen geprogrammeerd was om na twee jaar kapot te gaan.’ Vanuit zijn thuisstad Berlijn strijdt Schridde tegen het concept van ‘geplande veroudering’, of ‘de trucs en methodes van elektronicafabrikanten om de gebruiksduur van toestellen te verkorten waardoor de consument geneigd is sneller een nieuw exemplaar te kopen.’ Op zijn site ‘Murks? Nein Danke!‘ – ‘Knoeiwerk? Neen bedankt!’ – verzamelt Schridde klachten van consumenten over huishoudelijke apparaten die lang voor het verstrijken van hun vervaldatum de geest geven. Zo getuigt ene Gerd over de aankoop van een handmixer van een gedegen Duits merk. ‘Toen mijn oude DDR-handmixer het na twintig jaar trouwe dienst liet afweten, kocht ik de MFQ3580 en kneedde daarmee elke week deeg om brood te bakken.’ Twee en een half jaar later gaf de MFQ3580 geen kik meer. ‘Die nieuwe handmixer blijkt een ordinair wegwerptoestel te zijn’, besluit Gerd verontwaardigd. ‘Hoe zit het eigenlijk met de bescherming van ons leefmilieu?’
‘Lege toners’
‘Geplande veroudering’ lijkt de laatste jaren een steeds hogere vlucht te nemen. Onderzoek van de Arizona State University toont aan dat tussen 1985 en 2010 de levensduur van desktopcomputers verminderd is van gemiddeld 10,7 tot 3,5 jaar. In maart 2010 maakte Apple bekend dat de batterijen in iPads vastgelijmd zitten en niet vervangen kunnen worden. Zodra de batterij versleten is, rest gebruikers maar één alternatief: een nieuwe kopen. Makers van laser- of inkjetprinters hebben ook begrepen hoe ze argeloze klanten nodeloos op kosten kunnen jagen. Vrij snel na de installatie van een verse toner begint een lampje te flikkeren: ‘leeg’. Ervaren gebruikers weten dat ze zich daarvan niets hoeven aan te trekken, en nog wekenlang onbezorgd kunnen printen. De printer is namelijk geprogrammeerd om veel te vroeg alarm te slaan. Vergelijkbaar verhaal: lithiumbatterijen in gsm’s hebben een elektronisch ingebouwde drempel om oververhitting tijdens het laden te voorkomen. Alleen stellen sommige fabrikanten die drempel bewust te laag in waardoor de batterijen vaker moeten opladen en vlugger verslijten.
‘Verschillende onderzoeken tonen zwart op wit aan dat nogal wat producten veel minder lang meegaan dan vroeger’, zegt Jan Moers van de consumentenvereniging Test-Aankoop. ‘Een aantal bedrijven geeft het ook toe en af en toe duiken er klokkenluiders op die de vuile was buiten hangen.’ Toch is ‘geplande veroudering’ allesbehalve een recent fenomeen: ‘Begin twintigste eeuw zorgden producenten er al voor dat hun artikelen niet te oud werden. Zo maakten in 1925 de fabrikanten van gloeilampen in het geniep de afspraak dat hun lampen niet langer dan duizend uur mochten branden, terwijl ze in werkelijkheid jaren konden meegaan.’
De wielen van de industrie
Tijdens de Grote Depressie in de jaren dertig zagen veel Amerikaanse ondernemers heil in ver doorgedreven ‘geplande veroudering’ of ‘planned obsolescence‘ om zo de economie uit het slop te halen. In 1932 schreef vastgoedmakelaar Bernard London het pamflet Ending the Depression Through Planned Obsolescence waarin hij een vurig pleidooi hield voor een wettelijke beperking op de gebruiksduur van producten én een extra belasting eiste voor al wie die termijn overschreed. ‘Nieuwe producten moeten voortdurend uit de fabrieken rollen’, schreef hij. ‘Zo draaien de wielen van de industrie op volle toeren en is er werk voor iedereen.’
‘Geplande veroudering is een totaal verkeerde strategie om de economie te laten groeien’, zegt Jan Moers. ‘Ze dwingt de consument om alweer een nieuw apparaat te kopen en legt een onaanvaardbare druk op het milieu. Het is onverantwoord om van bijvoorbeeld smartphones wegwerpproducten te maken. In zo’n toestel zitten zeldzame grondstoffen én schadelijke materialen. Het zou dan ook een goede zaak zijn mocht de wettelijke garantie voor elektronische apparaten van twee jaar worden uitgebreid tot vijf jaar.’
DOOR JAN STEVENS, ILLUSTRATIE BART SCHOOFS
Tussen 1985 en 2010 is de levensduur van desktopcomputers verminderd van gemiddeld 10,7 tot 3,5 jaar.
