Westerse slachtoffers van online datingfraude schamen zich omdat ze fortuinen uitgegeven hebben aan een virtuele nepgeliefde. Professor antropologie Ann Cassiman ontmoette een van de groepjes die hen dat geld ontfutselen: tieners uit een arme wijk in Ghana. ‘Ze begrijpen niet hoe wij blanken daarin kunnen trappen.’
Romance scammers weten perfect hoe ze westerlingen hunkerend naar liefde moeten lokken: met nepprofielen op datingsites voorzien van de juiste foto’s en de juiste bijschriften. Foto’s voor hun alter ego – man of vrouw – plukken de scammers ergens van het net. Zelfs van de Facebookpagina van Yves Leterme, zo bleek onlangs toen de politie ontdekte dat de foto van de ex-premier prijkte op het nepprofiel van een Zwitserse bankier die zogenaamd in contact wilde komen met westerse vrouwen. Steeds meer mensen worden slachtoffer van datingfraude. En dat kost hen handenvol geld.
‘Bij Leterme werd al snel geconcludeerd dat er Nigerianen achter zaten, maar heel vaak weet men dat niet precies’, zegt antropologe Ann Cassiman van de KU Leuven. ‘Scamming is ontstaan in West-Afrika. In de eerste plaats in Nigeria, maar ook in Ghana, Ivoorkust en Burkina Faso zijn veel jongeren ermee bezig.’
Ann Cassiman werkt al jaren in Ghana en volgde voor haar nieuwe onderzoek jongeren op zoek naar een beter leven uit de noordelijke dorpen in de hoofdstad Accra. Velen van hen komen er terecht in een verpauperde aankomstwijk met een slechte reputatie. ‘Het zou er vol dieven en dealers zitten. Dat is overdreven.’
Aanvankelijk zou ze er het belang van sociale relaties bestuderen. ‘Accra is een heel dure stad, en dit is een van de armste wijken, met een torenhoge werkloosheid. Zelfs met een diploma hebben de jongeren geen perspectief. Ik wilde weten hoe ze hun toekomst zien. Wie zorgt voor wie? Wie staat bij wie in het krijt? Hoe raken ze aan een lief? Want liefjes zijn in Ghana een dure zaak.’
En toen moest u uw onderzoek verleggen naar romance scamming.
ANN CASSIMAN: Ja, iedereen had het daar voortdurend over. Ik had ook gemerkt dat de cybercafés in die wijk ’s nachts stampvol zaten. Jongeren e-mailen, facebooken en chatten graag, maar dit was extreem. En waarom altijd ’s nachts? ‘Omdat iedereen in de VS dan wakker is’, vertelde iemand. Dan proberen ze contact te maken met Amerikanen.
Vertelden ze u gemakkelijk wat ze uitspookten?
CASSIMAN: Aanvankelijk waren ze heel open, ook omdat ik een lokale taal spreek. Toen ik gerichtere vragen begon te stellen, werden ze veel terughoudender. Ze wilden hun geheimen niet prijsgeven.
Er doen ongelooflijk veel geruchten de ronde over scamming. Dat het quick and easy money is. Dat de oplichters in luxueuze auto’s rijden, en dure huizen kopen buiten de stad. Dat ze de gekste feestjes geven, met veel vertoon: iedereen trakteren op eten aan het zwembad van een hotel of een drink organiseren voor de verjaardag van hun dure auto. Die verhalen spreken die arme laag van de bevolking enorm aan. Scamming biedt een nieuwe, snelle mogelijkheid om geld te verdienen. In zekere zin is het vrij democratisch: je hoeft enkel op een datingsite te gaan, een vals profiel aan te maken, contact te zoeken met een blanke en te chatten. Zelfs jongens die amper Engels spreken kunnen het. De volwassenen keuren het ten stelligste af, maar onder jongeren verwerf je er een zeker aanzien mee.
Hoe oud zijn die scammers?
CASSIMAN: Ze beginnen rond hun twaalfde en houden ermee op rond hun twintigste, maar het zijn toch vooral zestien- en zeventienjarigen. Meestal jongens, maar stilaan beginnen ook de meisjes het te doen. Volgens enkele zeventienjarigen die ik sprak, houdt ongeveer zeventig procent van hun leeftijdsgenoten zich ermee bezig. Ze doen het meestal in cybercafés omdat ze daar niet getraceerd kunnen worden. Thuis wordt hun gedrag veroordeeld. Een moeder was radeloos toen haar zoontje van dertien om drie uur ’s nachts niet in zijn bed bleek te liggen. Ze heeft hem gevonden in een cybercafé.
Beschouwt u dit als pubercriminaliteit?
CASSIMAN: Zo zou je het kunnen zien. Bij ons laten pubers zich ook in met allerlei kattenkwaad, maar scammen gebeurt op een andere schaal. Vaak begint het bij proberen – kan ik ook honderd euro lospeuteren van zo’n rijke blanke? Als dat dan lukt, wordt het tweehonderd euro en zo steeds meer. Je moet het hun nageven: die kereltjes zijn best slim. Ze wonen in een arme volkswijk, maar staan met hun twee voeten in de realiteit. Ze bespelen die geglobaliseerde geconnecteerde wereld zodanig dat ze er zélf beter van worden. Ze zijn best trots dat zij, een stelletje onopgeleide Ghanezen, erin slagen om die blanke Amerikanen geld te ontfutselen.
Richten ze zich uitsluitend op Amerikanen?
CASSIMAN: Vroeger vooral op Europeanen, maar die zijn intussen al te goed geïnformeerd en zijn erg beducht geworden voor scamming. Daarom mikken ze nu op Amerikanen en Canadezen, vooral op wat oudere, vaak single of gescheiden mannen. Ze kijken wie toehapt en beginnen die mannen te bespelen tot ze zo afhankelijk en verliefd geworden zijn dat ze geld sturen. Vroeger probeerden ze vooral een blank lief aan de haak te slaan om een visum te bekomen, nu is een virtueel lief al genoeg. Nu willen ze gewoon geld en kunnen ze in Ghana blijven.
Hoe bouw je zó’n intense band op met een wildvreemde dat die je geld stuurt?
CASSIMAN: Een echt goede scammer moet behoorlijk emotioneel intelligent zijn om te weten hoe zo’n blanke man denkt. Op het datingprofiel vinden ze al wat aanwijzingen over het werk en de thuissituatie van hun slachtoffers. Er zijn scammers die bijna dagelijks met hun ‘klanten’ bellen, via WhatsApp. Als iemand je elke dag belt en vraagt hoe het gaat, waar je bent, hoe het op het werk was, hoe het afgelopen is met dat moeilijke gesprek, wordt dat contact na een tijd erg belangrijk. Als een vriendelijk iemand dagelijks interesse toont in hoe je je voelt, naar je luistert en je oppept, kun je je snel hechten. Het zegt vooral iets over hoe eenzaam sommigen in onze samenleving zijn.
Als de slachtoffers na een tijd visueel contact vragen en willen skypen, vallen die scammers toch door de mand?
CASSIMAN: Zodra hun ‘klanten’ contact willen, schakelen de jongens hun liefjes in. Dan nemen de phone girls het over. Ze gebruiken WhatsApp, of ook wel Skype, maar dan zonder beeld. Zogezegd omdat de verbinding niet goed genoeg is. De jongens chatten, de meisjes telefoneren, maar vaak met een telefoon van de jongens. Zo proberen die de controle te behouden.
Hoe proberen ze finaal geld te ontfutselen?
CASSIMAN: Met allerlei trucs. Het begint vaak met gezondheidsproblemen. Ze verontschuldigen zich dat ze de dag daarvoor niet gebeld hebben omdat hun moeder ziek is en ze helemaal in paniek zijn. Of ze bellen een hele week niet en zeggen dan dat hun moeder dringend een operatie moet ondergaan, maar ze dat niet kunnen betalen. Of hij niet kan helpen? Als dat contact intussen belangrijk is geworden, kan die man geneigd zijn daarop in te gaan. De ultieme reden om geld te vragen is: ‘Ik kom naar je toe. Ik mis je, ik zie je zo graag. Maar ik kan geen ticket betalen.’
Om hoeveel geld gaat het?
CASSIMAN: Het begint met enkele honderden euro’s, soms vijfhonderd, vaak tweeduizend euro. Mensen betalen dat ook. Ik weet dat sommige oplichters op die manier echt fortuinen hebben ontvangen.
Excuses blijven niet werken. Als iemand je een ticket betaalt en je komt niet opdagen, is de vertrouwensbreuk toch compleet?
CASSIMAN: Ja, maar dan verzinnen sommige scammers toch weer een nieuw smoesje. Dat ze werden tegengehouden aan de migratiedienst, of toch nog meer geld nodig hebben. Als je dán de breuk toch nog kunt lijmen en die man alsnog weet te overhalen om geld te sturen, moet je echt heel goed zijn. Maar het lukt dus vaak. Blijkbaar is het voor die mannen soms ontzettend moeilijk om het contact te verbreken.
Kan het verdriet van de slachtoffers hen dan niets schelen?
CASSIMAN: Ik vind dat moeilijk om in te schatten, al zijn er zeker gradaties. Je hebt scammers die stoppen omdat ze zich na een tijd slecht voelen dat ze mensen voor de gek houden. Je hebt er evengoed die gewoon zo veel mogelijk geld uit hun slachtoffer proberen te slaan tot het afhaakt.
Nogal wat scammers ontwikkelen na een tijd sympathie voor hun slachtoffer en bekennen dat het bedrog is. Niet zelden willen slachtoffers dat contact dan tóch nog behouden. Ze blijven zelfs nog geld geven. Een vrouw die wíst dat ze voor de gek werd gehouden maar echt verliefd was, is naar Ghana gereisd en heeft de jongen meegenomen naar de VS.
Moet je geen manipulatieve persoonlijkheid hebben als je iemand zo lang zo doelbewust aan het lijntje houdt?
CASSIMAN: Je moet ook hún situatie kennen. Als je niets bezit, heb je weinig te verliezen. Velen willen het gewoon eens proberen en als het lukt, rollen ze er verder in. Ze weten wel dat hun gedrag door de buitenwereld veroordeeld wordt, maar de afstand tussen hen en het slachtoffer is in het begin zo groot dat het hen niet echt kan schelen. Ze gaan er ook van uit dat iemand nooit duizend dollar zou opsturen als die het geld niet heeft. Anderen vinden dat het de ongelijkheid in de wereld een beetje compenseert. Na de grondstoffenroof door de blanken claimen zij nu ook hun deel van de koek.
Zo praten ze hun eigen bedrog goed.
CASSIMAN: Dat goedkope argument van wraak op de kolonisator hoor je vaak, maar ze krijgen er ook veel kritiek voor. Ze redeneren dat de blanken maar niet zo stom moeten zijn om erin te trappen. Ze lachen er zelfs mee. Ze noemen blanke mannen ‘koppig’, omdat sommigen die weten dat ze bedrogen worden tóch geld blijven geven.
Waarom wilt u dit als antropologe onderzoeken?
CASSIMAN: Driekwart van de bevolking van het Afrikaanse continent zijn jongeren met weinig toekomstperspectieven. Ik wil begrijpen hoe jongeren in Ghana een leven opbouwen. Ze proberen creatief hun vaak marginale positie te bespelen. Scamming is zo’n manier om de ongelijkheid te manipuleren. Wat mij ook boeit, is hoe onlinerelaties en het binnengehaalde geld de Ghanese samenleving veranderen. Soms is dat ingrijpend. Vroeger genoot de omgeving mee als een naaste in de wijk welvarend werd. Die herverdeling zie je vandaag minder. Wie zich verrijkt, pakt steeds vaker zijn biezen. Dat gedrag wordt door iedereen veroordeeld.
Wie jonger dan achttien is, mag nu ook niet meer alleen in cybercafés rondhangen. Omdat Ghana inmiddels bekendstaat als een land met veel scammers, blokkeren veel websites Ghanese IP-adressen. Helaas straffen ze zo ook veel gewone Ghanezen.
Hoe kijken de Ghanezen zelf naar de blanken die zich zo laten manipuleren?
CASSIMAN: Ze begrijpen niet waarom blanken online een partner moeten zoeken. Voor hen is het ondenkbaar, zelfs vernederend. Sommigen doen er smalend over: wat is dat met jullie maatschappij dat jullie zo eenzaam zijn dat je je hecht aan nepcontact en geld opstuurt? Dat je alleen aan de andere kant van de wereld iemand kunt vinden om elke dag even mee te praten? Dragen jullie dan geen zorg voor elkaar?
DOOR NATHALIE CARPENTIER, ILLUSTRATIES JENNA ARTS
‘Een vrouw die wíst dat ze voor de gek werd gehouden, is naar Ghana gereisd en heeft die jongen meegenomen naar de VS. Zo verliefd was ze.’
‘Het succes van scamming zegt iets over hoe eenzaam mensen in onze samenleving zijn.’
